Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ATOM VƏ NÜVƏ FİZİKASI.
- Bor postulatları . - atom sistemi hər birinə müəyyən enerjisi uyğun gələn xüsusi
- ELEMENTAR ZƏRRƏCİKLƏRİN MÜŞAHİDƏ VƏ QEYDƏALINMA ÜSULLARI. Heygerin qazboşalması sayğacı. Sayğac
- Qabarcıqlı kamera. Bu halda kameranın içərisində
- Nazik təbəqəli fotoemulsiya metodu
281 ATOM VƏ NÜVƏ FİZİKASI. Məlum olduğu kimi, atomun ilk quruluş modelini Tomson vermişdir. Bu modelə görə müsbət yük atomun bütün həcmini doldurur, elektronlar isə müsbət yükün arasında sükunətdədir (atomun bu modeli keks modeli adlanır). Rezerfordun tədqiqatları isə bunun yalnış olduğunu göstərdi. Məlum oldu ki, müsbət yük atomun bütün həcmini yox, onun çox dar bir hissəsini – nüvəsini tutur, elektronlar isə nüvənin ətrafında müxtəlif dairəvi orbitlər üzrə hərəkət edir (atomun bu modeli planetar model adlanır). Elektronun kütləsi nüvənin kütləsindən təxminən iki min dəfə kiçik olduğundan atomun bütün müsbət yükü və demək olar ki, bütün kütləsi onun nüvəsində toplanmışdır. Maksvell nəzəriyyəsinə görə dairəvi orbit üzrə hərəkət edən elektronlar (çevrə üzrə hərəkət təcilli hərəkət olduğundan) elektromaqnit dalğası şəklində enerji şüalandırmalı və nəticədə enejisini tam itirərək, nüvənin üzərinə düşməlidir. Beləliklə də atom məhv olmalıdır. Həqiqətdə isə belə bir hadisə baş vermir, həyacanlanmamış atom enerji şüalandırmadan daimi dayanıqlı vəziyyətdə ola bilir. Bu kritik vəziyyətdən çıxış yolunu N. Bor tapdı və bununla da mikrozərrəciklərin hərəkətinə aid yeni nəzəriyyənin - Kvant mexanikasının əsası qoyuldu. Bor postulatları. - atom sistemi hər birinə müəyyən enerjisi uyğun gələn xüsusi stasionar və ya kvant hallarında ola bilir ki, bu hallarda o şüalanmır; - atom yalnız bir stasionar haldan digər stasionar hala keçdikdə kvant şəklində enerji şüalandırır. Atom enerji udmaqla kiçik enerji halından böyük enerji halına keçir. Enerji şüalandıran atom isə böyük enerji halından kiçik enerji halına keçir. Bu zaman şüalanan və ya udulan fotonun enerjisi keçid baş verən enerji səviyyələrinin fərqinə bərabər olur: . Buradan şüalanan və ya udulan kvanta uyğun rəqs tezliyi olacaqdır. 282 ELEMENTAR ZƏRRƏCİKLƏRİN MÜŞAHİDƏ VƏ QEYDƏALINMA ÜSULLARI. Heygerin qazboşalması sayğacı. Sayğac daxildən metal təbəqə ilə örtülmüş silindrik formalı şüşə qabdan ibarətdir (şəkil 341). Metal təbəqə katod, silindrin oxu boyunca uzadılmış nazik metal məftil isə anod rolunu oynayır. Boru qazla ( adətən, arqonla) doldurulur. Sayğacın iş prinsipi zərbə ilə ionlaşmaya əsaslanmışdır. Elektron, – zərrəcik və s. kimi Şəkil 341. yüklü zərrəciklər qazda hərəkət edərək atomları ionlaşdırmaqla, müsbət ionlar və elektronlar əmələ gətirir. Elektrodlar arasında yaradılan yüksək gərginlik elektronlara elə yüksək sürət verir ki, nəticədə zərbə ionlaşması hesabına yaranan ionlar və elektronlar seli sayğacda böyük cərəyan yaradır. müqavimətində yaranan bu gərginlik impulsu isə xüsusi qurğu ilə qeydə alınır. Heyger sayğacı əsasən elektronları və böyük enerjili – kvantları qeydə almağa imkan verir. – kvantlar kiçik ionlaşdırma qabiliyyətinə malik olduqlarından, onları bilavasitə qeydə almaq mümkün deyil. Ona görə də onları qeydə almaq üçün borunun daxili səthi – kvantların təsiri ilə elektron ayıra bilən maddə ilə örtülür. – zərrəciklərin qeydə alınması nisbətən çətinlik törədir, belə ki, bu zərrəciklər üçün şəffaf olan «pəncərə» düzəltməyin özü çətindir. Vilson kamerası. Bu kamera yalnız zərrəciyin daxilolma faktını və onun bəzi xüsusiyyətlərini qeydə ala bilir. Kamerada hərəkət edən yüklü zərrəcik iz buraxır ki, onu da görmək və ya şəklini çəkmək mümkündür. Kamera - içərisi ifrat doymuş su və ya spirt buxarı ilə doldurulmuş kip bağlanan qabdır. Kameraya daxil olan zərrəciyin izi boyunca buxar kondensasiya edərək, su damcıları əmələ gətirir (şəkil 342). İzin uzunluğuna görə Şəkil 342. 283 zərrəciyin enerjisini, vahid uzunluğa düşən damcıların sayına görə isə onun sürətini qiymətləndirmək olur. Daha dəqiq desək, izin uzun olması zərrəciyin enerjisinin böyük olması, damcıların sayının çox olması isə onun sürətinin kiçik olması deməkdir. Böyük yükə malik zərrəciyin izi daha yoğun olur. Kameranı sabit maqnit sahəsində yerləşdirməklə, zərrəciyin sahədə meylinə nail olmaq və buna görə, həm də onun yükünün kütləsinə nisbətini tapmaq olur. Qabarcıqlı kamera. Bu halda kameranın içərisində ifrat qızmış maye olur ki, o da, kameraya daxil olan zərrəciyin izi boyunca ani olaraq buxara çevrilir. Qabarcıqlı kamera Vilson kamerasınıın qeydə ala bilmədiyi böyük enerjili zərrəcikləri də qeydə almağa imkan verir (buxarın sıxlığı mayenin sıxlığından kiçik olduğundan, bəzi böyük enerjili zərrəciklər Vilson kamerasından elə böyük sürətlə keçir ki, buxar kondensasiya etməyə macal tapmır və nəticədə kamera onu qeydə ala bilmir). Qabarcıqlı kamerada yüklü zərrəciyin izi boyunca buxar qabarcıqları əmələ gəldiyindən o, qabarcıqlı kamera adlanır. Deməli, əgər Vilson kamerasının iş prinsipi ifrat doymuş buxarın kondensasiya etməsinə əsaslanıbsa, Qabarcıqlı kameranın iş prinsipinin əsasında ifrat qızmış mayenin buxara çevrilməsi durur. Dediklərimizdən aydın olur ki, Qabarcıqlı kameranın Vilson kamerasından üstünlüyü ondan ibarətdir ki, işçi maddənin sıxlığı daha böyükdür və ona görə də hətta böyük enerjili zərrəciklər belə bu kamerada kəskin tormozlanmaqla qeydə alına bilir. Nazik təbəqəli fotoemulsiya metodu. Bu metodun əsasında böyük sürətli yüklü zərrəciklərin gümüş-bromid kristalları ilə qarşılıqlı təsiri nəticəsində brom atomlarından elektron qoparması hadisəsinə əsaslanıb. Fotoemulsiyalı təbəqənin aydınlaşdırılması zərrəciyin hərəkət trayektoriyası boyunca izin əmələ gəlməsini göstərir. Yüksək tormozlama qabiliyyətinə malik fotoemulsiya digər üsullarla qeydə alına bilməyən qısa müddətli nadir hadisələri də qeydə almağa imkan verir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|