Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- RADİOAKTİVLİK.
284 RADİOAKTİVLİK. Məlumdur ki, sürətli elektronların qaz boşalması borusu ilə toqquşması zamanı rentgen şüalanması adlanan şüalar yaranır. Bekkerel günəş şüalarının təsiri ilə maddədə yarana biləcək belə bir şüalanmanın alına biləcəyi ümidi ilə uzun müddət buna oxşar mənzərənin tədqiqi ilə məşğul olmuşdur. O, bu məqsədlə uran duzundan istifadə etmiş və ona elə gəlmişdir ki, həqiqətən də günəş şüalarının təsiri ilə uran duzunda rentgen şüalarına oxşar olan şüalanma yaranır. Bu şüalar, rentgen şüaları kimi, qara kağızdan sərbəst keçməklə, foto kağızı yandıra bilir. Hava bir dəfə tutqun olduğundan, Bekkerel təcrübəni dayandırmış, lakin növbəti təcrübədən əvvəl, hər ehtimala qarşı, foto kağızı aydınlaşdırmış və yenə də onun qaralmasının şahidi olmuşdur. Beləliklə də, aydın olmuşdur ki, uran duzunda yaranan şüalanmaya səbəb heç də günəş şüaları deyil, bu onun öz təbiətinə xas olan xüsusiyyətdir. Başqa sözlə desək, uran duzu heç bir xarici təsir olmadan belə, hansısa şüalanma yarada bilir. Bu şüalar da, rentgen şüaları kimi, havanı ionlaşdıra, elektroskopu yüksüzləşdirə bilir və s. Bekkerel sonradan müxtəlif uran birləşmələrini tədqiq edərək müəyyən edə bilmişdir ki, bu şüalanma, birləşməyə yox, sırf uran atomunun özünə məxsusdur. Bu hadisənin kəşfindən sonra ona böyük maraq yarandı və buna oxşar özbaşına şüalanmanın digər kimyəvi elementlərdə də tapılmasına cəhdlər edildi. Az sonra M.Küri toriumda bu cür şüalanmanı kəşf etdi. Daha sonra M. Küri və onun əri P.Küri yeni bir kimyəvi elementin də bu xüsusiyyətə malik olduğunu müəyyən edə bildilər və həmin elementə M.Kürinin vətəni Polşanın şərəfinə polonium adı verildi. Bir qədər sonra isə çox güclü şüalanma yarada bilən yeni bir element kəşf edildi və radium (şüasaçan) adlandırıldı. Özbaşına şüasaçma hadisəsi isə Kürilər tərəfindən radioaktivlik adlandırıldı. Məlum oldu ki, bu xüsusiyyət təkcə adı çəkilən elementlərə yox, Mendeleyev cədvəlində sıra nömrəsi 83 – dən sonra gələn bütün kimyəvi elementlərə aiddir. Alfa -, beta - və qamma - radioaktivlik. Radioaktivliyin kəşfindən bir qədər sonra şüalanmanın fiziki təbiətinin öyrənilməsi üzrə tədqiqatlara başlandı. Bu istiqamətdə işlərlə, Bekkerel və 285 Kürilərdən başqa, Rezerford da məşğul olmağa başladı. Bu məqsədlə qurğuşun qabda yerləşdirilmiş radiumun şüaları qabın dar kanalından keçməklə kanalın qarşısına qoyulmuş foto lövhənin üzərinə salınmışdır. Təcrübə vakuumda aparılmışdır. Lövhənin aydınlaşdırılması kanalın qarşısında bir ləkənin yarandığını göstərmişdirsə, şüaların maqnit sahəsindən keçməklə lövhənin üzərinə salınması 3 müxtəlif ləkə yaratmışdır. Bu ləkələrdən biri əvvəlki yerində, biri ondan azacıq solda, digəri isə ondan bir qədər çox məsafədə sağda alınmışdır (şəkil 343). Maqnit sahəsində meyl etmək yüklü zərrəciklərə xas olan xüsusiyyət olduğundan, aydın oldu ki, meyl edən şüalar yüklü N S zərrəciklər selidir. Şüalardan birinin sağa, digərinin isə sola meyl etməsi zərrəciklərin əks işarəli yüklərə malik olmasını göstərdi. Sonrakı tədqiqatlar sola meyl edən şüaların ikiqat ionlaşmış helium atomları Şəkil 343. (helium atomlarının nüvələri), sağa meyl edən şüaların işıq sürətinə yaxın sürətlə hərəkət edən elektronlar seli, maqnit sahəsində meyl etməyən şüaların isə rentgen şüalarından da yüksək tezliyə malik olan elektromaqnit şüaları olması müəyyən edildi. Bu şüalar, uyğun olaraq, -, - və - şüalar adlandırıldı. Deməli, - şüalar maqnit sahəsində maqnitin şimal, - şüalar isə cənub qütbünə tərəf meyl edirlər. Məlum oldu ki, müxtəlif maddələrə nüfuzetmə qabiliyyətinə görə bu şüalar bir-birindən kəskin fərqlənir. Belə ki, – şüalar ən kiçik ( hətta qalınlığı olan kağız vərəq belə onun üçün qeyri-şəffaf mühitdir), - şüalar nisbətən böyük (bir neçə millimetr qalınlığında aliminium lövhə tərəfindən tamamilə udulurlar), - şüalar isə çox yüksək nüfuzetmə qabiliyyətinə malikdirlər. Bu şüalar hətta qalınlıqlı qurğuşun lövhəni belə çox asanlıqla keçə bilirlər. Radioaktiv çevrilmələr. Radioaktiv şüalanmaya məruz qalan maddədə nələr baş verdiyini 286 araşdıran zaman məlum oldu ki, radiaktiv elementlərdə şüalanmanın intensivliyi uzun müddət dəyişməz qalır və bu proses enerji ayrılması ilə müşayiət olunur. Müəyyən edildi ki, bunun səbəbi radioaktiv maddələrdə, adi kimyəvi çevrilmələrdən fərqlənən başqa təbiətli çevrilmələrin baş verməsidir. Belə ki, bu cür atom çevrilmələri zamanı ilkin maddədən öz fiziki və kimyəvi xassələrinə görə tamamilə fərqlənən yeni maddə əmələ gəlir. Bu maddə isə öz növbəsində spontan (özbaşına) şüalanmaqla, yeni çevrilməyə məruz qalır. Adətən radioaktiv parçalanma zamanı yaranan maddə də radioakitiv olur. Atom nüvəsi haqqında məlumat əldə edildikdən sonra, məlum oldu ki, bu çevrilmələr məhz atomun nüvəsində baş verən çevrilmələrdir. Dediklərimizi ümumiləşdirərək deyə bilərik ki, radioaktivlik – müxtəlif zərrəciklərin şüalanması ilə müşayiət olunan bir atom nüvəsinin digər atom nüvəsinə çevrilməsidir. Yerdəyişmə qaydası. Radioaktiv nüvələr, Soddinin ifadə etdiyi kimi, aşağıdakı qaydada çevrilmələrə məruz qalır: - -parçalanma zamanı nüvə 2 elementar yük vahidi qədər yükünü, 4 atomun kütlə vahidi qədər isə kütləsini itirir ki, nəticədə element Mendeleyev cədvəlində öz yerini əvvələ doğru iki xana dəyişir. Bunu simvolik olaraq aşağıdakı kimi göstərmək olar: ; - - parçalanma zamanı nüvənin yükü 1 elementar yük vahidi qədər artır, kütləsi isə dəyişməz qalır, nəticədə element Mendeleyev cədvəlində öz yerini sona doğru bir xana dəyişir. Başqa sözlə desək: ; - - parçalanma zamanı nüvənin yükü dəyişmir, kütləsinin dəyişməsi isə çox cüzi olur: . Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|