Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a

 
28 
 
             
 # 
    
2
2
t
a
t
x
x
x
ox
o




     (a >0, 
x

< 0   -  cismin X oxunun əksinə  
                                                                        bərabəryeyinləşən   hərəkəti  üçün ) 
 
              
 #   
2
2
t
a
t
x
x
x
ox
o




     (a <0, 
x

 > 0   -  cismin X oxu boyunca  
                                                                      bərabəryavaşıyan   hərəkəti   üçün ) 
 
              
 #    
2
2
t
a
t
x
x
x
ox
o




   (a <0, 
x

 < 0   -  cismin X oxunun əksinə  
                                                                      bərabəryavaşıyan  hərəkəti  üçün ). 
 
İndi  də başlanğıc  sürəti sıfır olan (
o
o


) bərabəryeyinləşən hərəkətdə  
  –  ci  saniyədə  gedilən  yol  üçün  düstur  çıxaraq.  Aydındır  ki,    –  ci  saniyədə  
gedilən  yolu  tapmaq  üçün        saniyədə  gedilən  yoldan   
 
saniyədə  gedilən  
yolu  çıxmaq  lazımdır,  yəni      
1



n
n
n
S
S
S
     və ya    
     


2
1
2
2
2



n
a
an
S
n
 .     Buradan    isə     


2
1
2


n
a
S
n
           alınır. 
 
Yuxarıda qeyd etmişdik ki, sürət koordinatdan (və ya yerdəyişmədən) bir 
tərtib  törəməyə  bərabərdir.  İndi  də  bərabərtəcilli  hərəkətdə  təcilin  ifadəsini  bir 
qədər dəyişib,      











t
t
a
x
x
o
x
x
    şəklində ifadə alarıq.  
Deməli, təcil sürətdən bir tərtib törəməyə bərabərdir:    



x
a
 . 
 
    
x
x



   olduğunu  nəzərə  almaqla  isə  təcil   üçün     
x
a
x


   
ifadəsini alarıq. 
Belə  məlum  olur  ki,  təcil  koordinatdan  (yerdəyişmədən)    iki    tərtib 
törəməyə  bərabərdir.  Deməli,  təcili  tapmaq  üçün  ya  sürətdən  bir  tərtib,  ya  da 
koordinatdan (yerdəyişmədən)  iki  tərtib törəmə almaq lazımdır.  

---

 
29 
 
ÇEVRƏ ÜZRƏ BƏRABƏRSÜRƏTLİ HƏRƏKƏT 
 
Bildiyimiz  kimi,  düzxətli  bərabərsürətli  hərəkət  zamanı  cismin  hərəkət 
sürətinin həm ədədi qiyməti, həm də istiqaməti sabit qalır. Düzxətli bərabərtəcilli 
hərəkət zamanı isə cismin hərəkət sürətinin istiqaməti sabit qalıb, ədədi qiyməti 
zamandan  asılı  olaraq  dəyişir.  İndi  öyrənəcəyimiz  hərəkət  halında  isə  cismin 
hərəkət  sürətinin  ədədi  qiyməti  sabit  qalıb,  istiqaməti  zamandan  asılı  olaraq 
dəyişəcək. Bu hərəkət çevrə üzrə bərabərsürətli hərəkətdir.  
Fərz  edək  ki,  cisim  əyrixətli  trayektoriya  üzrə  hərəkət  edərək  A 
nöqtəsindən  B  nöqtəsinə  gəlmişdir (şəkil 34).  Bu  zaman AB qövsü  gedilən yol, 
AB  parçası  isə  yerdəyişmə  olacaq.  Bilirik  ki,  sürət  vektorunun  istiqaməti  həmişə 
yerdəyişmə vektoru ilə üst-üstə düşür.                                           


                                                                                                                                                         
Əgər  AB yerdəyişməsini  iki müxtəlif                                                 


 
yerdəyişmə    ilə  əvəz   etsək   (yerdəyişməni             S                                    
kiçiltsək),    onda    sürətin    istiqaməti     AO                                                            
yerdəyişməsi ilə üst  -  üstə  düşəcək.                                          

S
                       


    
        Yerdəyişməni kiçiltməkdə  davam  etsək,             A                               B                              
onda    A     nöqtəsində   sürətin      istiqaməti                        Şəkil 34. 
həmin nöqtədə çevrəyə toxunanın istiqaməti   
 ilə   üst -  üstə  düşəcək.  
Deməli,    əyrixətli  hərəkətdə  (çevrə  üzrə  hərəkətdə)  trayektoriyanın 
verilmiş  nöqtəsində  sürətin  istiqaməti  həmin  nöqtədə  əyri  xəttə  (çevrəyə) 
çəkilmiş  toxunanın   istiqamətində  olur (şəkil 35).  
 
                                      


                                                


 
                                    r                                                                         
            


                 r          r                                                                                 


                            
                                                                            A .                           .   B                                                            
                      


                       
                                                             Şəkil 35.                
 

---