Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yayların birləşdirilməsi. Yayların ardıcıl birləşdirilməsi.
- Şəkil 68. olması qəbul olunmuşdur). Deməli, n
- Bir cismin digər cismin səthi üzərində hərəkəti (sürüşməsi və ya diyirlənməsi) zamanı yaranan və hərəkət istiqamətinin əksinə yönəlmiş qüvvə
- Bir cismi digər cismin səthində sükunətdə saxlayan sürtünmə qüvvəsi sükunət sürtünmə qüvvəsi adlanır.
56 Yayların birləşdirilməsi. Yayların ardıcıl birləşdirilməsi. Əgər birinci yayın sonu ikinci yayın başlanğıcına birləşirsə, yayların belə birləşməsi ardıcıl birləşmə adlanır. Fərz edək ki, sərtlikləri k 1 və k 2 olan 2 yay şəkil 67 - də göstərildiyi k 1 kimi ardıcıl birləşdirilmişdir. Bu halda belə yaylar sisteminin ümumi sərtliyi + k 2 şərtindən tapılır və - yə bərabər olur. m Sərtlikləri eyni olan 2 yayın ardıcıl Şəkil 67. birləşməsi halında ümumi sərtlik , sərtlikləri eyni olan n sayda yayın ardıcıl birləşməsi halında isə olacaqdır (bu hallarda olması qəbul olunmuşdur). Deməli, n sayda eyni sərtliyə malik yayın ardıcıl birləşməsi halında ümumi sərtliyi tarmaq üçün onlardan birinin sərtliyini yayların sayına bölmək lazımdır. Yayların paralel birləşdirilməsi. Əgər birinci yayın başlanğıcı ikinci yayın başlanğıcına, sonu isə ikinci yayın sonuna birləşirsə, yayların belə birləşməsi parallel birləşmə adlanır. Fərz edək ki, sərtlikləri k 1 və k 2 olan 2 yay şəkil 68 - də göstərildiyi kimi paralel birləşdirilmişdir. Bu halda belə yaylar sisteminin ümumi sərtliyi k 1 k 2 kimi tapılır. Sərtlikləri eyni olan 2 yayın paralel birləşməsi halında ümumi sərtlik , sərtlikləri eyni olan n sayda yayın paralel m birləşməsi halında isə olacaqdır (bu hallarda Şəkil 68. olması qəbul olunmuşdur). Deməli, n sayda eyni sərtliyə malik yayın paralel birləşməsi halında sistemin ümumi sərtliyi onlardan birinin sərtliyindən n dəfə çox olur. 57 SÜRTÜNMƏ QÜVVƏSİ. Bir cismin digər cismin səthi üzərində hərəkəti (sürüşməsi və ya diyirlənməsi) zamanı yaranan və hərəkət istiqamətinin əksinə yönəlmiş qüvvə sürtünmə qüvvəsi adlanır. Sürtünmə qüvvəsinin sürüşmə sürtünmə, diyirlənmə sürtünmə və sükunət sürtünmə qüvvələri kimi növləri vardır. Bir cismi digər cismin səthində sükunətdə saxlayan sürtünmə qüvvəsi sükunət sürtünmə qüvvəsi adlanır. Sürtünmə qüvvəsinin yaranma səbəbləri: ▲ toxunan səthlərin kələ-kötür olması; ▲ hamar səthlər misalında isə toxunan səthlərin biri-birinə çox yaxın olması hesabına onların zərrəcikləri arasında qarşılıqlı cazibə qüvvəsinin meydana çıxmasıdır. Toxunan səthlərin kələ-kötürlüyü nə qədər çox olarsa, sürtünmə qüvvəsi də o qədər çox olar. Deməli, səthlərin kələ-kötürlüyünün ölçülərini azaltmaqla, sürtünmə qüvvəsini azaltmaq mümkündür. Həqiqətən də toxunan səthlərin cilalanma (hamarlanma) dərəcəsi artdıqca, yəni səthlərin kələ-kötürlüyünün ölçülərini azaldıqca, onlar arasında mövcud olan sürtünmə qüvvəsi azalır və kələ- kötürlüyün ölçüsünün müəyyən bir qiymətində isə, əksinə, səthlərin kələ- kötürlüyünün ölçülərinin azalması sürtünmə qüvvəsinin artmasına səbəb olur. Buna səbəb hamar səthlər halında toxunan səthlərin zərrəciklərinin biri-birinə çox yaxın olması hesabına onlar arasında qarşılıqlı F cazibə qüvvəsinin meydana çıxmasıdır. Dediklərimiz qrafik formasında şəkil 69 –da göstərilmişdir. Burada d səthlərin kələ – kötürlüyünün ölçüsü, F isə səthlər arasında yaranan sürtünmə qüvvəsidir. Sürtünmə qüvvəsi hərəkətin əksinə d yönəldiyinə görə ona maneçili törədən Şəkil 69. qüvvədir. Sürtünmə qüvvəsi həm də hərəkəti yaradan qüvvədir, belə ki, bu qüvvə olmazsa, heç bir mexaniki hərəkət mümkün ola bilməz. Ona görə də hərəkət çətinləşən yerdə sürtünmə qüvvəsini toxunan 58 səthlərin kələ-kötürlüyünü çoxaltmaqla artırırlar. Məsələn, buzun üzərinə qum, duz səpirlər, batmış maşının təkərləri altına daş-kəsək atırlar və s. Sürtünmə qüvvəsi həm də zərər verən qüvvədir. Sürtünmə qüvvəsinin nəticəsində toxunan səthlərin kələ-kötürləri bir-birini yeyir və nəticədə səthlər nazikləşərək sıradan çıxır. Belə hallarda isə, əksinə, sürtünmə qüvvəsini azaltmaq lazım gəlir. Sürtünmə qüvvəsinin nələrdən asılı olmasını aydınlaşdırmağa çalışsaq görərik ki: - sürtünmə qüvvəsi toxunan səthlərin sahəsindən ( kələ - kötürlərin sayından) asılıdır; - sürtünmə qüvvəsi səthlərin kələ – kötürlərinin ölçüsündən asılıdır; - sürtünmə qüvvəsi həm də cismi səthə sıxan qüvvədən (cismin çəkisindən) asılıdır. Sonuncu şərtdən sürtünmə qüvvəsi üçün , buradan isə bərabərliyə keçməklə ifadəsini almış olarıq. Burada cismin çəkisi, isə mütənasiblik əmsalı olub, sürtünmə əmsalı və ya səthin kələ-kötürlük əmsalı adlanır. Bu əmsal toxunan səthlərin kələ-kötürlüyü ilə müəyyən olunur və verilmiş səthlər üçün sabit kəmiyyət olub, cismi səthə sıxan qüvvədən asılı olmur ( ifadəsində - dir). ifadəsində cismin çəkisinin yerinə ədədi qiymətcə ona bərabər olan səthin reaksiya qüvvəsini götürsək, onda sürtünmə qüvvəsi üçün və ya olan hal üçün alarıq. - dən olar (sürtünmə əmsalı adsız kəmiyyətdir). Sürtünmə əmsalı ədədi qiymətcə sürtünmə qüvvəsinin səthin reaksiya qüvvəsinin və ya cismin çəkisinin hansı hissəsini təşkil etməsini göstərir. Məsələn, μ=0,1 olması sürtünmə qüvvəsinin cismin çəkisinin onda birinə bərabər olmasını deməkdir. Qeyd edək ki, μ sıfırdan böyük, vahiddən isə kiçik qiymətlər alir: 0<μ<1. MEXANİKİ İŞ. Əgər cismə tətbiq olunmuş qüvvənin təsiri ilə cisim yerini dəyişirsə, bu Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|