Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
16 Y y A( 0 0 0 , , z y x ) y 0 S z 0 x 0 x X z B ( z y x , , ) Z Ş əkil 19. həmin ifadələr ümumiləşmiş , , şəklində olacaq. Düzxətli hərəkətlər üçün cismin yalnız bir koordinatı dəyişdiyi üçün sonuncu ifadə X oxu boyunca hərəkətdə ( x S >0), X oxunun əksi istiqamətdə hərəkətdə isə ( x S < 0) şəklində olacaqdır. Belə məlum olur ki, mexanikanın əsas məsələsinin həlli üçün, yəni cismin hər hansı t anına uyğun koordinatını (son koordinatını) təyin etmək üçün onun başlanğıc ana uyğun koordinatını və yerdəyişmə vektorunun proyeksiyasını bilmək lazımdır. Əgər cisim hərəkətə hesablama cisminin yanından başlamış olarsa ( 0 0 x ), onda olar. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, bərabərsürətli hərəkətin yeyinliyi «sürət» adlanan parametrlə xarakterizə olunur. Yerdəyişmə anlayışı daxil etdikdən sonra sürəti t S kimi təyin edə bilərik. Deməli, sürət – vahid zamanda icra olunan yerdəyişməyə bərabər kəmiyyətdir. Sürət vektorial kəmiyyətdir (vektorun skalyara bölünməsindən alındığı 17 üçün). Zaman müsbət skalyar kəmiyyət olduğundan sürət vektorunun istiqaməti həmişə yerdəyişmə vektorununistiqaməti ilə üst - üstə düşür ( bax, vektorun skalyara bölünməsi). S Düzxətli bərabərsürətli hərəkətdə sürət vektoru nə ədədi qiymətcə, nə də istiqamətcə zamandan asılı olaraq dəyişmir, yəni sabit qalır ( ). Ona görə də sürət vektorunun proyeksiyasının zamandan asılılıq qrafiki X oxu boyunca hərəkət üçün ( x S > 0, x > 0 olduğundan) şəkil 20 –dəki kimi: x t x >0 X Şəkil 20. X oxunun əksi istiqamətində hərəkət halı üçün isə ( x S < 0, x < 0 olduğundan) şəkil 21 –dəki kimi olacaqdır: x t x < 0 X Şəkil 21. t S ifadəsindən və t S · alınır. Sonuncudan isə t S x x alarıq ki, bu da düzxətli bərabərsürətli hərəkətdə yerdəyişmənin proyeksiyasının (və ya koordinatın) zamandan xətti asılı olmasını göstərir. Onda və ya asılılığına uyğun qrafik cisim X oxu boyunca hərəkəti zamanı 18 birinci ( x >0 olduğu üçün), X – ın əksinə hərəkət zamanı isə dördüncü koordinat rübündə ( x < 0 olduğu üçün) yerləşəcək (şəkil 22) : ( X ) S X t ( X ) S t X Şəkil 22. Dediklərimizi ümumiləşdirərək mexanikanın əsas məsələsinə uyğun ifadəsini düzxətli bərabərsürətli hərəkət halı üçün kimi yazmaq olar. Burada « » işarəsi X oxu boyunca hərəkətə, « – » işarəsi isə X – ın əksinə hərəkətə uyğundur. Sonuncu ifadədən alınır. Belə məlum olur ki, sürət koordinatdan (və ya yerdəyişmədən) bir tərtib törəməyə bərabərdir: . Başqa sözlə desək, sürəti tapmaq üçün koordinatın (və ya yerdəyişmənin) ifadəsindən bir tərtib törəmə almaq lazımdır. ORTA SÜRƏTİN TAPILMASI Əgər cismin hərəkət sürəti sabit qalmayıb dəyişirsə, bu halda cismin hərəkəti dəyişənsürətli olur. Sürətin dəyişməsində heç bir qanunauyğunluq olmayan dəyişənsürətli hərəkətlər mürəkkəb hərəkətlərdir. Belə hərəkətləri yalnız təqribi öyrənmək mümkündür ki, bu məqsədlə də orta sürət anlayışından Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|