Ebedi Mektublar-wers Layout 1
Yüklə 15,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
Elçin müəllim, əsərin əvvəlində oxucunu məlumatlandıran və istiqamətləndirən bir neçə sətirlik fikirləriniz narahatlığınızın nəticəsidir və başa düşüləndir. Professor Bədirxan Әh ‐ mə dlinin yazdığı kimi, bəzən akademik tarixlə bədii düşüncədəki «tarix»in üst‐üstə düşməməsi, yaxud bədii təxəyyüldəki tarix ‐ dən rəncidə olanlar «bu bizim bildiyimiz tarix deyil» – deməklə qalmır, quru faktların köməyi ilə yazıçının yaratdığı tarixi (dəyişik tarixi!) qəbul etmək istəmir. Unudurlar ki, keçmişin təsvirinin yazıçının qarşısında açdı ‐ ğı imkanlar, hətta ona paralel, alternativ tarix (postmodernistlərdə olduğu kimi!) yarat ‐ mağa qədər gedib çıxır. Әsərdə tarixi şəxsiyyətlər Ağa Məhəmməd şah Qacar, knyaz Pavel Sisianov, Fətəli şah, Abbas Mirzə Qacar, İbrahim Xəlil xan, Hü ‐ seynqulu xan kimi tarixi şəxsiyyətlərdən, onların taleyindən xüsusən də ağa Məhəm ‐ məd şah Qacar və general Sisianovun tale oxşarlığından söz açırsınız. Onlar hər ikisi ağıllı, istedadlı, qorxmaz, cəsarətli və qəddar olublar. Hər ikisi də qəddarlıqlarının qurba nına çevriliblər. Bu, əsərinizdə də belədir. Odur ki əsərin əvvəlində oxucu və tədqiqatçılara mü ‐ 218 ra ciətlə qeyd etdiyiniz «…müəllifin təskinliyi ondadır ki, burada tarixlə üst‐üstə düşən və müəllifin fikrincə, tarixilik baxımından əhə ‐ miyyətli olan məqamlar da güman ki, az de ‐ yildir» əsər boyu, demək olar ki, yerini alır. Әhəmiyyətli məqamlardan biri Qacarla bağ ‐ lıdır. Yazırsınız ki, o zamanlar Ağa Məhəm ‐ məd şah Qacarın qəddarlığı Cənubi Qafqaza elə bir xof dalğası yaymışdı ki, bütün Azər ‐ bay can xanları – təkcə Dərbənd xanlığı mü ‐ qavimət göstərmişdi – özlərini və taxtlarını qorumaq üçün bir qüvvə axtarırdılar və o qüvvə də Rusiya idi… Ağıllı, istedadlı və cəsarətli olduğu qədər də qəddar olan Ağa Mə ‐ həmməd şah Qacarın qorxusu, vahiməsi o za ‐ man, əslində, bütün Cənubi Qafqazda Ru si yanın gözəgörünməz müttəfiqinə çevrilmişdi. Mən, həmişə o fikirdə olmuşam ki, sevim ‐ li şairimiz Səməd Vurğun «Vaqif» dramında şair fəhmi ilə Qacarın obrazını olduğu kimi canlandırmışdır. Sizin əsərinizi oxuduqdan sonra qənaətim daha da möhkəmləndi. Elçin müəllim, çox doğru qənaətdir ki, əsr lər bir‐birini əvəz etsə də, dünya dəyişsə də, adət‐ənənələr nəsildən‐nəslə keçir, yaşa ‐ yır. Sizin təxəyyülünüzün məhsulu olan, 219 Sisianovun qraf Timofeyev‐Boqoyav levski yə ünvanladığı məktubu oxuyanda hər gün müxtəlif televiziya kanallarında gördü yü ‐ müz hadisələr göz önünə gəlir: «Әziz dostum, hər hansı bir təfərrüat buradakı hadisə lərin koloritini göstərməkdə acizdir, çünki o hadi ‐ sə lər və bu yerlərin xarakteristikası bir mə ‐ nalı deyil. Bura bir tərəfdən qəhrəmanlıq, o bi ri tərəfdən riyakarlıq, bir tərəfdən mərdlik, o biri tərəfdən satqınlıq, bir tərəfdən dərin fəlsəfi düşüncə, o biri tərəfdən cəhalət və na ‐ danlıq diyarıdır. Burada namus üstündə ata qızını, qardaş bacısını, oğul anasını xəncərlə qətlə yetirə bilər. Burada 15–16 yaşlı bir oğ lan bircə ana söyüşü üstündə adamı parçala ya bilər. Burada gənc və gözəl bir qız paltarın da kiçik xəncər gizlədib, atasının, ya qardaşının intiqamını ala bilər. Buranın dağları, meşə ‐ ləri, bağları, mənim əziz dostum, İsveçrədən də füsunkardır. Buranın çeşmə suları o dağ ‐ la rın, o meşələrin, bağların havası kimi safdır. Bura bir tərəfdən nağıllar aləmidir, o biri tərəfdən isə romantikadan tamamilə uzaq real və qanlı hadisələr diyarıdır». Tarixi həqiqətlərdən bəhs edən başqa bir fakt. Knyaz Sisianov Timofeyev‐Boqoyavlevskiyə 220 yazdığı 27 dekabr 1805‐ci il tarixli başqa bir məktubunda ürək ağrısı ilə qeyd edir ki, bir sı ra gürcü çarları islamı qəbul etmişlər, ad ‐ larını dəyişmişlər (Sisianov milliyyətcə gür cü olduğuna görə bu ona ağır gəlirdi). Bu ra da ta ‐ ri xi bir həqiqət vardır. Keçmişdə güc lü dövlət ‐ lər başqa torpaqları tutanda şər tə əsasən yer li xalqdan ya dini, ya dili qəbul et mək tələb olu narmış. Osmanlı imperiyası Acarıstanı tu‐ tanda acarlar islam dinini qəbul ediblər. İn‐ dinin özündə belə onların dini is lam dinidir. Elə bizim özümüz atəşpərəst ol muşuq. Әrəblər Azərbaycanı tutanda islamı qılınc gücünə qəbul etdiriblər. «Qılınc müsəl manı» ifadəsi o vaxtdan qalmadır. Yazırsınız ki, İbrahim Xəlil xanın arvadı Cəvahir xanım məşhur gürcü knyazı Yevgeni Abaşidzenin qızı idi və Cəvahir xanımın Qa ‐ ra bağ xanlığının Rusiyanın təbəəliyinə keç ‐ mə sində rolu az olmamışdır. Mən bilmirəm, bəlkə də, heç Abaşidzenin Cəvahir adlı qızı, bəlkə də, İbrahim Xəlil xa ‐ nın Cəvahir adlı arvadı olmayıb. Lakin əcnə bi qadınların ərlərinin işinə ciddi təsiri fakt dır və tarixdən məlumdur. Elə Sizin məqsədiniz də cəvahirlərdən söz açmaq deyil, keçmişdən 221 dərs almağı, nəticə çıxarmağı, ibrət götür məyi önə çəkməkdir. Türk sultanlarının əcnəbi ar ‐ vadları Osmanlı İmperiyasının zəifləməsin ‐ də azmı rol oynayıb? Heç şübhəsiz, buna görədir ki, bəzi ərəb öl kələrində Ana yasada arvadı qeyri‐müsəl ‐ man olan vətəndaşlarının ölkəyə rəhbər seçil ‐ məsinə qadağa qoyulub. Әsərdə məni qane edən cəhətlər çoxdur. Onlardan biri də odur ki, başqa xalqdan da ‐ nışsanız da, həmin fikirlərin sanki xalqımıza aid olduğu üzə çıxır. Әminəm ki, əsəri oxuyan hər bir kəs bunu dərk edəcək. Yazırsınız ki, Rusiya öz xarakteri, daxili təbiəti ilə Avro‐ paya yad idi. Rusiyanın daxilində, əslində, elə bir hərarət, elə bir sadəlik və mərhəmət var idi ki, o hərarət də, o sadəlik və mər hə mət də heç vaxt Avropada olmayıb. O hə ra rət, o sadəlik və mərhəmət bəzən sadə löv hlüyə çev ‐ rilirdi, özünə qiymət verməməyə, xaricilərə kor‐koranə səcdə etməyə, onları özündən üstün tutmağa gətirib çıxarırdı. Bu, gün kimi aydın həqiqətdir ki, dedikləriniz elə bizə də aid edilə bilər. Elçin müəllim, romanınız kəsilmiş başın ətrafında cərəyan edir və dünyanın faniliyi 222 Yüklə 15,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|