7
Ö
N SÖZ
Avropa Şurası tərəfindən yaradılmış İrqçiliyə və Dözümsüzlüyə qarşı Avropa
Komissiyası (ECRI) irqçilik və dözümsüzlüklə bağlı məsələlər sahəsində ixtisaslaşmış
insan hüquqları üzrə müstəqil nəzarət orqanıdır. Bu komissiya öz etik nüfuzları
əsasında təyin edilmiş və irqçilik, ksenofobiya, antisemitizm və dözümsüzlük
sahələrindəki ekspertizaları ilə tanınan müstəqil və qərəzsiz üzvlərdən ibarətdir.
Qanuni fəaliyyətləri çərçivəsində ECRI üzv dövlətlərin hər birində irqçilik və
dözümsüzlüklə bağlı vəziyyəti təhlil edən monitorinq işini həyata keçirir və
aşkar edilmiş
problemlərin həll edilməsi istiqamətində təklif və məsləhətləri işləyib hazırlayır.
ECRI-
ın ölkələrdə apardığı monitorinq Avropa Şurasının bütün üzv dövlətlərinə eyni
səviyyədə şamil edilir. Bu iş 9
-10
ölkəni 5 illik müddət olmaqla əhatə edir. Birinci
mərhələnin hesabatları 1998
-
ci ilin sonunda, ikinci mərhələnki 2002
-ci ilin sonunda,
üçüncü mərhələnki isə 2007
-
ci ilin sonunda başa çatdırılmışdır. Dördüncü mərhələnin
hesabatları 2008
-
ci ilin əvvəlində bitirilmişdir. Beşinci mərhələnin hesabatları
üzərindəki iş 2012
-
ci ilin noyabrında başlamışdır.
Hesabatlarının hazırlanmasının iş metodları sənəd təhlillərindən, aidiyyəti ölkəyə
səfərdən və sonra dövlət orqanları ilə məxfi dialoqun aparılmasından ibarətdir.
ECRI-
ın hesabatları sorğuların və ya şahid sübutlarının nəticəsi deyil. Onlar müxtəlif
mənbələrdən toplanmış çoxsaylı məlumatlara əsaslanan təhlillərdir. Sənədli
araşdırmalar geniş sayda milli və beynəlxalq yazılı mənbələrə əsaslanır. Yerlərə edilən
səfər ətraflı məlumatların toplanması üçün birbaşa aidiyyəti olan tərəflərlə (hökumət və
qeyri-
hökumət) görüşmək imkanı verir. Dövlət orqanları ilə məxfi dialoq sonunculara
lazım bildikləri təqdirdə faktlarla bağlı hesabatda mövcud ola biləcək istənilən mümkün
səhvlərin düzəldilməsi məqsədilə hesabat layihəsində şərhləri etmələrinə imkan verir.
Dialoqun sonunda dövlət orqanları arzu etdikləri təqdirdə nöqteyi
-
nəzərlərinin ECRI
-
ın
son hesabatında yer almasını xahiş edə bilərlər.
Hər ölkə üzrə hazırlanan hesabatların beşinci mərhələsi bütün üzv dövlətlərə aid olan
dörd məsələdən bəhs edir: (1) Qanunvericiliklə bağlı məsələlər, (2) Nifrət nitqi,
(3)
Şiddət, (4) İnteqrasiya siyasətləri və onların hər biri ilə bağlı olan çoxsaylı mövzular.
Dördüncü monitorinq dövründə tətbiq edilməmiş və ya qismən tətbiq edilmiş dördüncü
dövrün müvəqqəti tövsiyələri bu məqsədlə monitorinq ediləcək.
Beşinci dövr çərçivəsində hesabtda edilmiş tövsiyələr arasından seçilmiş iki xüs
usi
tövsiyənin prioritet olaraq tətbiq edilməsi bir daha xahiş edilib. Bu iki tövsiyənin
müvəqqəti monitorinq prosesi hazırkı hesabatın nəşrindən sonra ən geci iki il
müddətində ECRI tərəfindən aparılacaq.
Aşağıdakı hesabat ECRI
-
n tam məsuliyyəti altında
hazırlanmışdır. O, 11 dekabr
2015-
cu ilədək olan vəziyyəti əhatə edir və bu tarixdən sonra baş vermiş
hadisələr nə aşağıdakı təhlildə öz əksini tapmış nə də gəlinən nəticələrdə və irəli
sürülən təkliflərədə nəzərə alınmışdır.
9
XÜLASƏ
ECRI-
ın Azərbaycanla bağlı üçüncü hesabatının 23 mart 2011
-
ci ildə qəbulundan
sonra bir sıra sahələrdə irəliləyiş əldə edilmişdir.
Azərbaycandakı insanlar ölkədə tarixən mövcud olan azlıqların bir çoxuna qarşı
ümumən səmimi münasibət bəsləyir. Ayrı
-
seçkiliyi qadağan edən çoxsaylı mülki və
inzibati hüquq müddəaları mövcuddur. Bundan əlavə Ali Məhkəmə bəzilərinin irqçiliyə
qarşı mühafizəni təmin etdiyi beynəlxalq konvensiyaları tətbiq etməyin vacibliyini
vurğulayıb.
Tarixən ölkədə yaşayan azlıqlarla bağlı nifrət nitqinə əsaslanan insidentlərin olması
barədə məlumat yoxdur. Azərbaycan mədəniyyətlərarası dialoqa həsr edilmiş
beynəlxalq forumlara dəfələrlə ev sahibliyi edib. 2014
-
cü ildə Bakı Beynəlxalq
Multikulturalizm
Mərkəzi yaradılıb. Ombudsman dözümlülüyü təşviq etmək üçün
həssaslığın artırılması kampaniyaları təşkil edib. Son beş il ərzində Azərbaycanda
etnik mənsubiyyətlə bağlı heç bir şiddətli nifrət cinayətinə rast gəlinməyib.
Azərbaycan ECRI
-
ın Miqrasiya Məcəlləsini qəbul etməklə bağlı tövsiyəsinə riayət edib.
Onun əcnəbilərin "adaptasiyası" ilə bağlı 77
-
ci maddəsi miqrantlar üçün inteqrasiya
siyasətlərinin əsasını təşkil edə bilər. Buna dil və inteqrasiya dərsləri də daxil edilə
bilər. Dövlət orqanları da tarixi azlıqların ictimai xidmətlərdən və əmək bazarından
istifadə edə bilməsini yaxşılaşdırmaq məqsədilə bölgələrdə fəaliyyətlər göstərərək və
ucqar kəndlərdə məktəblər və yollar kimi infrastrukturlarınn yaradılması ilə işlər həyata
keçirib.
Lezbiyan, Gey,
Biseksual və Transgender (LGBT) şəxslərin hüquqlarını təşviq edən
bəzi vətəndaş cəmiyyətləri qurulub və 2012
-
ci ildə Bakıda keçirilmiş "Eurovision"
müsiqi yarışmasında
polis LGBT
-
ləri qoruyub.
ECRI Azərbaycanda baş verən bu müsbət hadisələri alqışlayır.
Lakin əldə
olunmuş irəliləyişlərə baxmayaraq bəzi məsələlər hələ də narahatlıq
doğurmaqdadır.
Ölkədə ECRI
-
ın işi üçün maraq kəsb edən bir çox sahələrdə vəziyyəti dəyərləndirmək
üçün etibarlı statistik məlumatlar mövcud deyil. Bundan əlavə vətəndaş cəmiyyəti və
müstəqil mətbuat genişmiqyaslı repressiyaya ciddi şəkildə məruz qalıb və ATƏT
-
ə yerli
ofisini bağlamaq əmr edilib.
Rəng, dil, milliyyət və etnik mənşə səbəbləri cinayət hüququnun irqçiliklə bağlı bəzi
müddəalarında aydın şəkildə qeyd edilməyib. Şiddətə çağırış və irqçiliyi təşviq edən
qruplara dəstək cəzalandırılmır. Nə mülki nə də inzibatı hüquqda birbaşa və dolayı irqi
ayrı
-
seçkiliyin tərifini mövcuddur və Azərbaycan hələ də bu sahələrdə müfəssəl
qanunvericilik hazırlamayıb. Bundan əlavə, ombudsmanın mandatı ictimai sektorla
məhduddur və özəl sektorda baş verən irqçilik və ayrı
-
seçkiliklə mübarizədən məsul
olan heç bir qurum hələ də mövcud deyil.
Siyasi liderlər, təhsil müəssisələri və media ermənilərə qarşı nifrət nitqini istifadə
etməyə davam edib. Bütöv bir azərbaycanlı nəsli bu nifrət oyadan ritorikanı dinləyərək
böyüyüb. Digərləri ilə yanaşı Ermənistanla barış üçün fəaliyyət göstərən insan
hüquqları müdafiəçiləri də mübahisəli ittihamlarla ağır həbs cəzalarına məhkum edilib
və talış milli azlığına qarşı nifrət nitqindən istifadə edilməsi ilə bağlı narahatlıqlar
mövcuddur. LGBT şəxslər də nifrət nitqi ilə üzləşirlər.
Hazırki nifrət dalğası irqçilik və homo/transfobiyaya əsaslanan şiddətlə nəticələnə bilər.
Üstəlik, irqçi cinayətləri törədənlər üçün cəzasızlıq hissinin artma riskini nəzərə
almadan 2012-
ci ildə dövlət orqanları erməni zabitini qətlə yetirdiyi üçün Budapeştdə
ömürlük həbs cəzasına məhkum edilmiş Ramil Səfərovu əfv edib buraxıb və onun
rütbəsini artırıb. LGBT şəxslərə qarşı böyük sayda şiddətli hücumlar olub. Onların çoxu
zərərçəkənlərin ailə üzvləri tərəfindən həyata keçirilib. Dini düşmənçilik və
dözümsüzlük də nifrət cinayəti üçün səbəb olub.