Ədalət Bəşirbəyli



Yüklə 391,88 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/14
tarix02.01.2018
ölçüsü391,88 Kb.
#19311
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14

 

54 


ması üçün olan formulasını ala bilərik. Demək lazımdır ki, 

bu formulaların ədədi qiymətləri kvazisinqulyar nöqtədə üst-

üst

ə düşür. 



Temperaturun ulduzun kütl

əsindən  (qara  boşluğun)  

asılı olaraq dəyişməsinin formulası: 

 

 



 

T

2



~1/m 

Ancaq qeyd etm

ək  lazımdır  ki,  Stiven  Houkinq  bu 

asılılığı aşağıdakı formula ilə almışdır: 

T~1/m 

T

əbii olaraq, ulduzlarda təzyiqin başqa parametrlərdən  



asılılığını tapa bilərik. 

Mühüm m


əsələ  budur  ki,  bizim  aldığımız  nəticələr 

başqa modellərdə alınan nəticələrlə üst-üstə düşür. 

Kainat  dinamikasının  qanunlarından  istifadə  edərək, 

parametrik modelin köm

əkliyi ilə kosmologiyanın qarşısında 

olan bir sıra suallara cavab almaq olar. Onlardan bir neçəsini 

qeyd ed

ək: 


-  Kvazisinqulyar nöqt

ənin,  Başlanğıcın,  təkamülünün 

v

ə Kainatın sonluğunun formulası yaradılmışdır; 



- Fiziki k

əmiyyətlərdən və dünya sabitlərindən istifadə 

ed

ərək, Kainat dinamikasının qanunları və parametrik model 



vasit

əsi ilə bütün dörd qüvvə vəhdətdə olanda, zaman, miq-

yas, kütl

ə,enerji, temperatura,  sıxlıq və s., atributlarının tək-




 

55 


c

ə  Başlanğıc  üçün  deyil,  təkamül  zamanı  istənilən nöqtədə 

k

əmiyyətləri alınmışdır; 



Başlanğıc  və  ondan  sonrakı  zamanda  fundamental 

fiziki qüvv

ələrin ədədi qiyməti alınmışdır; 

Riyazi  simmetriyanın  misalında  Kainatın  simmet-



riyası və eynicinsliliyi göstərilmişdir; 

-  Parametrik modelin köm

əkliyi ilə Böyük partlayışın 

yayılma sürəti təyin edilmişdir; 

-  Parametrik modelin köm

əkliyi ilə  ulduzların  mərkə-

zind

ə və Kainatın istənilən nöqtəsində temperatur hesablan-



mışdır; 

Zamanının əmələ gəlməsindən sonra  Kainatda çətin 



ölçül

ən parametrləri təyin etmək olar; 

-  Parametrik modelin köm

əkliyi ilə  biz  Kainatın  imi-

tasiya modelini yarada bil

ərik və s., 

Bütün bunlar Kainat dinamikasının və parametrik mo-

delin köm

əkliyi ilə alınan bütün suallara cavab deyil. 

 



 

56 


7. KAİNATIN SONU 

 

Əbədiyyətin başlanğıcı və sonu var. 



Kainatın  bioqrafiyası  dörd  mühüm  miqyasda  baxıla 

bil


ər:  sputniklər, asteroidlər və  meteroidlər səviyyəsində, 

planetl


ər səviyyəsində, ulduzlar  səviyyəsində, qalaktikalar 

v

ə bütünlüklə Kainat. Bunların hər birində əmələ gəlməkdən 



sona kimi bütün h

əyat dövrü baş verir. 

Sputnikl

ər, asteroidlər və  meteroidlər, planetlər və 

ulduzlar  qalaktikalarla müqayis

ədə Kainatın bioqrafiyasında 

nisb

ətən az rol oynayırlar.  



Bu  gün  Kainatın  sonunu  izah  etmək üçün müxtəlif 

n

əzəriyyələr mövcuddur. Onun gələcək taleyi bizə  məlum 



deyil. Böyük Buzlaşma, Kolapps (sıxılma), Böyük Qayıtma 

v

ə ya Bölünmə (big gap) baş verə bilər. Nə baş verirsə ver-



sin, el

ə hadisələr baş verməlidir ki, sonluğa gətirib çıxarsın. 

Penrouz fiz

iki  reallıq  haqqında  yazır:  “Cəmi 75 ildir ki, 

kvant mexanikası yaranıb. Bu zaman kəsiyi Nyuton mexani-

kası ilə müqayisədə heç də çox deyil, əgər kvant mexanikası 

böyük obyektl

ər üçün modifikasiya olsa, mən təəcüblən-

m

ərəm”.  Biz  Kainatın  bütün  qanunlarının  qüvvədə  olduğu, 



Heyzenberqin t

əyin olunmama prinsipini təkcə Kainatın baş-

lanğıcı üçün deyil, onun sonluğa doğru sərhəd çevrilməsində 

yazaq: 



 

57 


h≤Δ x·Δp≤H 

burada h-Plank sabitidir, H-

zamandan asılı olan və  öl-

çül


əri Plank sabiti ilə üst-üstə düşən əmsaldır, Δ x-miqyas, 

Δp-impulsdur.  Başlanğıc  zamanda  H=h,  onda  enerji  və 

zaman üçün: 

h≤Δ E·Δt≤H 

Kainat dinamikasının Kainatın sonu üçün birinci qanu-

nu: 


J~1/H 

Kainat dinamikasının birinci qanunu Kainatın sonunda 

bel

ə səslənir: 



Kainatın  sonunda  H=max  olur  və  ona görə  də, ener-

getika  axının  cəmi  minimal  olur.  Onda  Kainatın  sonunun  

başlanğıcında 

J=min 


Kainat dinamikasının ikiinci qanunu Kainatın sonunun  

fiziki mexanizmini açır. Onda L,t,M əsas kəmiyyətlərindən 

v

ə  c,  G,  h dünya sabitlərindən istifadə  edərək,  Kainatın 



sonunuda  b

ərabərliyi yaza bilərik: 

J (c,G,h)= f

G

(L,t,m)= f



c

(L,t,m)= 

f

h

(L,t,m)= f



σ

(L,t,m)=A

min

 

Bu b



ərabərlik  Kainat  dinamikasının  ikinci  qanunun 

Kainatın  sonunda  fundamental  ifadəsidir. Biz, bu bərabər-




 

58 


likd

ən istifadə  edərək, fundamental qüvvələrin Kainatın 

sonunda  t

ərkib qruluşunu tapa bilərik.  

Kainat  dinamikasının  Kainatın  sonu    üçün  üçüncü 

qanunu aşağıdakı kimidir: 

H/h~ J

t

/ J



0

 

Kainatın sonunda Kainat dinamikasında istifadə olunan 



qüvv

ənin mənfi hissəsi   üstün gəlir: 

F

Σ

=±√ J·H 




 

59 


8. SON SÖZ 

 

Heraklit deyirdi h

ər  şey  axır,  hər  şey  dəyişir.  Onda 

dem


ək olarmı ki, Kainatın Başlanğıcına, inkişafına və sonu-

na h


əsr olunmuş konsepsiyanı yaratdığımız prinsiplər əbədi 

v

ə dəyişməzdir? Yox. Biz  məcburi deyə bilmərik ki, Kaina-



tın “bioqrafiyası” bizim tapdığımız ən düzgün, çox cazibə-

dar qanunlarla izah edilsin. Biz Kainatı bütövlükdə öyrəni-

rik. Bizim yaratdığımız nəzəriyyə doğrudan da çox sadədur, 

açıq  və  simmetrikdir və  imkan  verir  ki,  Kainatın  dinamik 

t

əsvirini yaradaq. 



Siz

ə  artıq  daha  dərin prinsiplərlə  izah olunmayan 

yekun fiziki prinsipl

ərin bir variantının konturları məlumdur. 

Öz-özün

ə  məlumdur ki, sadə, birinci prinsiplər üzərində 



qurulmuş bu nəzəriyyə açıq qalacaq. Bu prinsiplərin köməyi 

il

ə çoxlu sayda konsepsiyalar, qanunlar, tənliklər, teorem və 



yeni elml

ərin istiqaməti  yaradılacaqdır.  Buna  baxmayaraq 

biz  bir  şeyə  arxayınıq,  Kainatın  fiziki  təsvirini anlamaqda 

Kainat  dinamikasının  qanunları  öz  klassik  rolunu  daşıya-

caqd

ır. 


Bu n

əzəriyyəni  qurduqdan  sonra  Kainat  dinamikası 

sah

əsində  xeyli sayda materialları  ümumiləşdirmək  lazım 



olacaqdır. 


 

60 


Bir t

ərəfdən mən  xoşbəxt olaram ki, bu nəzəriyyəni 

Kainatın əmələ gəlməsinin və inkişafının əsas başlanğıc nə-

z

əriyyəsi kimi qəbul edilsin. Digər tərəfdən, mən fikirləşi-



r

əm  ki,  Kainat  dinamikası  Kainatın  yekun  nəzəriyyəsini 

yarat

maq üçün bir variantdır. 



Burda müxt

əlif nəticələrə  gəlmək olar: yeni elmlərin 

yaranması;  yeni  elmi  istiqamətlər;  qarşılıqlı  elmlər; yeni 

elmi metod v

ə  metodikalar, paradiqmalar. Bu nəzəriyyənin 

əsasında yeni eksperimentlər aparmaq olar, bu isə özlüyündə 

yeni  aparaturanın  və  texnologiyanın  yaranmasına  gətirib 

çıxaracaq.  Mən  bir  şeydə  arxayınam  ki,  komleks  kosmik 

eksperimentl

ər  Kainat  dinamikasının  inkişafında  əsas rol 

oynayacaqdır. 

Əlbəttə, Kainat dinamikası indi yaranıbdır, ancaq ümid 

edirik ki,  bu n

əzəriyyə  Kainatda gedən dinamik prosesləri 

izah etm

ək üçün geniş tətbiq olunacaqdır. 

Əgər biz qarşımıza qoyduğumuz sualların hamısına və 

yaxud heç olmazsa, bir hiss

əsinə  cavab versək,  onda özü-

müzü xoşbəxt sanarıq.  




 

61 


ƏDƏBİYYAT 

 

A.  Mü

əllifin  Kainatın  bioqrafiyası  mövzusunda  nəşr 

olunmuş əsərlərinin siyahısı: 

1.

 



Aвтореферат  диссертации..  кандидата  технических 

наук. ID 25090,  Ленинград, 1988. -1 4 c. 

2.

 

Параметрическая  модель  Вселенной.  БГУ,  2004,  С. 



98–104. 

3.

 



Основы космической динамики. Москва, 2005,-30 с. 

4.

 



Всемирный  энергетический  поток  и  законы  косми-

ческой динамики. СГУ, 2005, С. 58–63. 

5.

 

Космическая динамика. Москва, 2006.- 42 с. 



6.

 

Космическая динамика.-2-е, изд.,-Москва, 2007.-40 с. 



7.

 

Параметрические  критерии  Вселенной.  СГУ,  2009, 



С.22-28 

B. İstifadə olunmuş ədəbiyyat 

1.

 



B

əşirov  R.İ.  Müasir  təbiətşünaslığın  paradiqmaları  və 

inkişaf  istiqamətləri.  Monoqrafiya.  Bakı,  Təknur-2012. 

256 s


əh. 

2.

 



Бронштейн М. П., УАН, сборник III (1933) стр.3-30. 

3.

 



Вайнберг С. Мечты об окончательной теории: Физи-

ка  в  поисках  самых  фундаментальных  законов  при-

роды: М.: Эдиториал  УРСС, 2004. 



 

62 


4.

 

Гамов  Г.,  Иваненко  Д.,  Ландау  Л.  «Мировые  пос-



тоянные  и  предельный  переход»  (ЖРФХО.Ч.  Физ. 

60, 1928). 

5.

 

Захаров В.Д. Тяготение. От Аристотеля до Эйнштей-



на. БИНОМ. Лаборатория знаний, -2003.-278 с.: ил. 

6.

 



Мамедов А.Б., Баширов Р.И. “Концептуальный под-

ход  к  современному  естествознанию»  Альфа-М, 

2006, 296 стр. 

7.

 



Менский  М.Б.  Человек  и  квантовый  мир.  Фрязино: 

«Век»-,2005.- 20 с.- (Наука для всех). 

8.

 

Лидсей Дж. Э. «Рождение Вселенной»/Пер., с англ.-



М.: Издательство «Весь Мир», 2005.-200 с. 

9.

 



Панасюк М.И. «Странники Вселенной или эхо Боль-

шого взрыва». Фрязино: «Век 2», 2005.—272с.-(Нау-

ка для всех). 

10.


 

Окунь Л.Б. О статье Г. Гамова, Д. Иваненко и Л. Лан-

дау  «Мировые  постоянные  и  предельный  переход», 

«Ядерная Физика», т.65, СС.1403-1405, 2002.  

11.

 

Пригожин И., Стенгерс И., Порядок из хаоса. Новый 



диалог человека с природой. Изд. 5-у. М.: КомКнига, 

2005.- 


296 с.   

12.


 

Фейгин  О.  О.  Стивен  Хокинг.  Гений  черных  дыр.- 

М.: Эксмо, -2010. -336 с.: ил. 



 

63 


13.

 

Хокинг C. Кратчайшая история времени / Стивен Хо-



кинг, Леонард Млодинов; СПб.:Амфора.2007.-180 с. 

14.


 

Хокинг  C.,  Пенроуз  Р.  «Природа  Пространства  и 

Времени»  The  Nature  of  Space  and  Time  Scientific 

American, 

июль 1996  

15.


 

Черепащук  А.М.,  Чернин  А.Д.  Вселенная,  жизнь, 

черные дыры.- М.: Век 2,2004. 

16.


 

Шмутцер Э. «Теория относительности - современное 

представление.  Путь  к  единству  физики».  M:  Mир, 

1981, -232 

с., ил. 

17.


 

Stoney J.  The Philosophical Magazine and Journal of 

Science II (1881) 381-390. 

 



 

64 


MÜNDƏRİCAT 

 

Əsaslar……………………………….....………… 



1. 

Kainatin Başlanğıcı ………..………................. 

10 

2. 

Kainatın parametrık meyarları..………………. 

21 

3. 

Kosmologiyanın aktual məsələləri...................... 

28 

4.  Stiven Vaynberqin yekun n

əzəriyyəsi haqqında 

arzuları  və  Stiven Hokinqin vahid nəzəriyyə 

yaratmaq üçün iki m

əsələsi..................................... 

 

 



33 

5. 

Kainat dinamikasının qanunları.......................... 

36 

5.1. Kainatda qüvv

ə, enerji və enerji axını.............. 

39 

5.2. 

Kainatın dinamikasının birinci qanunun ......... 

42 

5.3. 

Kainat dinamikasının ikinci qanunu................. 

45 

5.4. 

Kainat dinamikasının üçüncü qanunu.............. 

48 

6. 

Kainatın parametrik modeli və onun tətbiqi....... 

52 

7. 

Kainatın sonu...................................................... 

56 

8. Son söz................................................................ 

59 


Ədəbiyyat............................................................... 

61 


 


 

65 


 

 

 



 

T

ərtib edəni: Bəşirbəyli Ə.İ. 

 

Xahiş edirik ki, öz qeydlərinizi və arzularınızı bu ünvana 



gönd

ərəsiniz:  adib@bk.ru 



 

 

 

Kainatın bioqrafiyası 

Elmi n

əşr 

 

 



 

 

 




 

66 


 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Çapa verilmişdir: 14.01.2013. 

Çapa imzalanmışdır: 04.02.2013 

Formatı: 60x84

1/16

 

. Tirajı 1000 ədəd 



№  kiçik müəssisəsinin mətbəəsində  

çap edilmişdir 

 

 



 


 

67 


 

MÜƏLLİF HAQQINDA 

 

Ədalət Bəşirbəyli Azərbaycan Respublikasında Ağdam 

şəhərində pedaqoq ailəsində anadan olmuşdur. Məktəb illə-

rind


ə riyaziyyat və astronomiya ilə maraqlanmışdır. Bir neçə 

d

əfə respublika olimpiadasının qalibi olmuşdur. 



Kiev Politexnik Institutunda (Texniki Universitet) isti-

lik fizikası ixtisası üzrə bitirdikdən sonra,  Təbii Ehtiyatların  

Kosmik T

ədqiqatlar Institutuna təyinat  almış,  SSRİ  Baş 

Kosmos  İdarəsinin  TEKTİ-da  aspiranturasında  oxumuş  və 

Leninqrad (Sankt-

Peterburq)  şəhərində AFİ-də elmi işlərini 

davam etdir

ərək, Aeroməsafədən  alınan  məlumatın  ekosis-

temin monitorinqind

ə  işlənməsi mövzusunda dissertasiya 

müdafi


ə etmişdir. 

Elmi işlərlə bərabər Ədalət Bəşirbəyli pedaqoji fəaliy-

y

ət də aparmşdır, Azərbaycan Neft Kimya İnstitunda (Neft 



akademi

yasında)  aerokosmik  məlumatların  işlənməsi fən-

nind

ən dərs demişdir. Beynəlxalq Aerokosmik “Günəş-84”, 



“Kursk-

89”,  “Naxçıvan-90” eksperimentlərdə  iştirak  etmiş-

dir. 

Ədalət Bəşirbəyli  Kainat  dinamikası  mövzusunda  bir 



sıra  konfranslarda  çıxış  etmişdir.  O  bir  sıra  məqalə  və  

kitabların müəllifidir.  

 



 

68 


 

 

 



Document Outline

  • Бронштейн М. П., УАН, сборник III (1933) стр.3-30.
  • Stoney J.  The Philosophical Magazine and Journal of Science II (1881) 381-390.

Yüklə 391,88 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə