Ədalət Bəşirbəyli
Yüklə 391,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. KAİNATIN BAŞLANĞICI
10
1. KAİNATIN BAŞLANĞICI
Əvvəl Başlanğıc olubdur! Başlanğıcda bütün Kainat ifrat yüksək temperatura, sıxlığa, təzyiqə malik, xırda bir məkanda mövcud olmuşdur. Əvvəlcə böyük bir hadisənin Başlanğıcı baş vermişdir, böyük sinqulyar nöqt ədə zamanın, məkanın, kütlə və enerji- nin yaranması hadisəsi başlanıbdır. Bununla da Kainatın yaranmasının əsası qoyulmuş və onun inkişafı başlanmışdır. Kainatın əmələ gəlməsi ilə yanaşı fəzada olan hədsiz dərə- c ədə qızmış subatom hissəciklərindən elementar hissəciklər, atom v ə molekullar, dumanlıqlar, qalaktikalar, ulduzlar, pla- netl ər, asteroidlər, meteoroidlər, və nəhayət, canlılar əmələ g əlmişdir. N əhayət ki, həyat yaranmışdır, biz yaranmışıq. Bizə böyük bir xoşbəxtlik nəsib olmuşdur ki, biz bu haqda öz fikirl
ərimizi bölüşə bilirik. Bizim Yer kürəsi Kainatın bir z ərrəciyidir və o tərəfimizdən hələlik müfəssəl öyrənilmə- yibdir. Biz is ə istəyirik ki, bu biliyin sərhədlərini genişlən- dir ək, cismən Aydan da o tərəfə gedək, Günəş sistemindən çox uzaqlara s əyahət edək. Biz istəyirik ki, bizim yaşadığı- mız Kainat haqqında, Yer kürəsi, Günəş, Qalaktika haqqında daha çox m əlumata malik olaq. Bəzən elə fikirləşirlər ki, başqa Kainatlar da var. Biz isə elə öz Kainatımızdan bəhs 11
ed ək, görək burada nələr baş verir. Biz istəyirik Kainatın d əqiq doğum tarixini bilək, “dünyəvi vaxtı” bilək, hansı za- manda ki, biz yaşayırıq və “dünyəvi xətti” bilək, harada ki, yaşayırıq. Eyni zamanda biz Kainatın əmələ gəlmə mexaniz- mini, onun t əkamülünü və inkişaf proseslərini, sonunu bil- m ək istəyirik. Kainatın əmələ gəlməsi və inkiçafı məsələləri həmişə dahi müt
əfəkkirlərin diqqət mərkəzində olmuşdur. Elmin in kişafı ilə, özünəuyğunluqla hər dövrdə insanları maraq- landıran suallara müəyyın mənada insanı qane edən cavablar tapılmış və belə qənaətə gəlinmişdir ki, insanlar hər şeyə qadirdirl ər. Ancaq Kainatın quruluşu haqqında olan sualların çoxuna lazım cavablar alınmamışdır. O zaman insanlar başa düşdülər ki, Kainatda gedən prosesləri anlamaq üçün başqa imkanlara əl atmaq lazımdır. İnsanlar nəzəri və texniki biliyə malik olmadıqlarından, Kainatda gedən prosesləri anlamaq üçün Yaradana müraci ət etməli oldular. Amma bu zaman Yaradanın da yerini bilmək lazım idi. Bir çox suallara, o cüml ədən, biz hansı “dünyəvi xət- td ə” və hansı “dünyəvi vaxtda” yaşayırıq suallarına dövrdən asılı olaraq insanların imkanları daxilində cavablar verilmiş- dir. Q
ədim filosoflar Başlanğıc anlayışını necə başa düşür- dül
ər. Aristotel “Magiya haqqında” kitabında yazırdı ki, farslarda birinci maqlar olub, Babilistanda v ə Assiriyada
12
xaldeyl ər, hindularda-hemonofistlər, kelt və qallarda - druid- l ər və semnofeylər olmuşlar. Birinci peyğəmbərlərdən sayı- lan Z ərduşt (tarixşünasların söylədiklərinə görə oda sitayiş ed ərmiş) allahın mahiyyətini od, su və torpaqda görürmüş. Astronomiya tarixşünasları yazırdılar ki, Günəşin gü- n əşdurmasından günəşdurmasına aparan yolu ilk dəfə söy- l əyən Fales olmuş və o, elan etmişdir ki, Günəşin ölçüsü gün əşin dairə üzrə yolunun yeddi yüz iyrimidə biri qədərdir, Ayın ölçülərı də ayın dairəvi yolunun yeddi yüz iyrimidə birini t
əşkil edir. Yevmolpun oğlu afinalı Musa allahların yaranması haqqında fikirləşirdi, o birinci olaraq kürəni ya- rat dı, o, hesab edirdi ki, dünyada hər şey Vahiddən əmələ g əlmiş və Vahiddə də öz həllini tapacaqdır. Heqatay insan- ları inandırırdı ki, allahların da Başlanğıcı olubdur. Fales isə suyu Başlanğıc hasab edirdi. Anaksimandr Başlanğıcı ape- rionda görür, onu n ə hava, nə su, nə də başqa bir şeylə eyni- l əşdirmirdi. Anaksimen ilk Başlanğıcı hava hesab edirdi. Anaksaqor is ə birinci Başlanğıcı dünyəvi ağıl hesab edirdi; birinci Başlanğıc homeomeriyanın (oxşar hissəciklər) məna- sıdır; necə ki, qızıl necə deyərlər, qızıl hissəciklırindən əmələ gəlmişdir, o cürə də başqa maddələr kişik hissəcik- l ərdən əmələ gəlmişdir. Anaksaqora sual verəndə ki, nə üçün dünyaya g əlmisən, cavab verdi: “Günəşi, Ayı və səmanı seyr etm əyə”. Anaksaqor deyirdi ki, Mleç yolu günəşin işıqlan- 13
dırmadığı ulduzların kölgəsidir; kometalar od püskürən planetl
ərdirlər; düşən ulduzlar isə havada baş verən alov püskürm
ələridir. Heraklit
ə görə Başlanğıc oddur; hər şey oddan əmələ g əlmişdir, dəyişmişdir (amoibe), od boşalma ilə sıxılma n əticəsində yaranır. Kainat sonludur və dünya təkdir. O oddan əmələ gəlmişdir və təkrar – təkrar olaraq, dövriyyə və dövriyy ə edərək, bütün əbədiyyat boyu, yenidən oda çevrilir. ə baş verir. Herodot Epikür ə yazır: “Ən əvvəli budur ki, olmayan- dan heç n ə yaranmır. Onda hər bir şey toxumsuz yaranardı. Dünya indi nec ədirsə, o həmişə belə olub və həmişə də belə olacaq, ona gör ə ki, o başqa bir atributa dəyişə bilməz, və Dünyadan başqa elə bir şey də yoxdur ki, dünya ona daxil olub onu d əyişdirə bilsin”. Ardınca Epikür yazır: “Dünya sonsuzdur. Sözün doğrusu sərhədi olanın kənarı olur; kənara is ə qıraqdan seyr etmək olar; onda demək olar ki, Dünyanın k ənarı yoxdur, deməli sərhədi yoxdur. Sərhədi olmayn isə s ərhədsiz və ölçüsüzdür. Dünya həm cisimlərin çoxluğuna, h əm də, boşluqların çoxluğuna görə sərhədsizdir”. Epikür Pifokla yazdığı məktubda kometaların necə əmələ gəlməsindən, necə fırlanmalarından və ulduzların qayıtmalarından bəhs edir.
Yüklə 391,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|