Ədalət Bəşirbəyli
Yüklə 391,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
14
Bu gün biz Başlanğıcın zamanını, ölçüsünü, böyük partla
yışın əmələ gəlmə kütləsini təqribən açıqlaya bilərik. Dey
əndə ki, Kainat heçdən əmələ gəlib, zənnimizcə, bu korrekt s əslənmir. Hətta vakuumda da “partlayış əmələgəti- r ən virtual mərkəzlər” olub. Burada Yaradanın vaxtı və yeri görünür! Kainatı yaratmaq üçün, Yaradan işıq sürətli mikro- hiss
əcikləri necə yükləyib və yaxud başqa bir “eksperiment” aparıb? Biz heç nə deyə bilmərik. Quranda yazılıb ki, Yara- danı görmək olmaz. Bu, o deməkdirmi ki, “eksperiment” aparan zaman o üfiqi x əttin arxasında qalıb? Biz onu deyə bilm
ərik, çünki oradan bizə signal gəlmir. Başlanğıc və son bu gün kosmologiyanın həlledilmə- miş digər aktual məsələləri ilə bir sırada durur. Teleoloqlar t ərəfindən Başlanğıc Yaradan anlamından baxılırsa, elmi t ərəfdən sinqulyarlıq haqqında irəli sürülən suallar, Kainatın əmələ gəlməsi, təkamülü cavabsız suallarla doludur və onlar, öz h
əllini gözləyir. Digər tərəfdən Kainatın sonu impulsiv yaranma, genişlənmə və əbədiyyət sualları ilə bağlıdır. Bizə sinqulyarlıqdan əvvəl nə olub və Kainatın sonundan sonra n ə olacaq məlum deyil. Kosmologiyanın bu məsələlərlə bağlı antik filosoflardan bu günə qədər bəşəriyyətin bir çox dühası özlərinə məxsus fikirlərini söyləmişlər. Kainatın Baş- lanğıcının və sonunun çox saylı təsviri vardır. Bu məsəslə- l ərin həmişə öz interpretasiyası olmuşdur. Bir tərəfdən biz 15
t əsvir edirik ki, Kainat bir və ya çoxlu sayda nöqtələrdən əmələ gəlmişdir və genişlənmə kiçicik bir sürətlə deyil, kva- zi işıq surəti ilə davam edir. Həqiqətən genişlənmə çox uzaqlarda gedir, biz bilmirik ki, n ələr baş verir, çünki, ora- ərdən sonra bizə çatır. Bu hadisələr sanki zamanın oxudur. Zaman oxu bu gün Kainatın yaran- ması və inkişafını başa düşmək üçün çox vacibdir. Zaman m əsələsi nisbi məsələdir. Zənnimizcə, bizim sərəncamımız- da h ələlik zamanın müsbət vaxtıdır və təqribən 10 22 ild
ən sonra sonun əvvəli başlanacaq. Kainatın təkamülünün başa düşülməsi biliklərimizdən v ə istifadə etdiyimiz texnikadan asılı olaraq radikalcasına d əyişilir. Termodinamikanın ikinci prinsipinə uyğun istilik t əbii olaraq isti cisimlərdən soyuq cisimlərə verilir. Bu da entropiyanın artmasına gətirib çıxarır və bir istiqamətdə davam edir. Ancaq cazib ə qanunları da bir istiqamətdə, lakin əks istiqamətdə işləyir. Kainatın genişlənməsi əyani şəkildə göst ərir ki, hələlik termodinamikanın qanunları qələbə çalır. Bundan başqa seyr etmə, verilənləri təkcə hadisələr arasında emprik asılılıqların axtarışını deyil, həm də fundamental qanunların təkmilləşdirilməsinə gətirib çıxarır. Biz həmin qanunların elmdə uzun müddət dominat olduğuna şübhə etmirdik. Tarix ən, əvvəlcə dinamik qanunlar yaranmışdır. Onların klassik nümunəsi isə Nyuton qanunlarıdır. Söhbət
16
determinist qanunlardan gedir. Determinist qanunlardan isti- fad
ə etməklə biz hər hansı obyektin keçmiş vəziyyətini bilə- r ək, zamanın sonları anlarında və fəzanın digər bir nöqtə- sind ə onun vəziyyətini dəqiq söyləyə bilərik. Kainat dinamikası fundamental hadisələrə determinist- c əsinə baxır. Yeni bilikləri əldə edərkən başa düşürük ki, elementar z ərrəciklərdən tutmuş qalaktikalara qədər təsadü- flik v ə təkrarolunmazlıq çox mühüm əhəmiyyətə malikdir və onların idraki rolu bizim biliklərimizin artdığı səviyyədə artır.
T əbiətdə gedən qeyri sabit stasionar və qeyri sabit qey- ələr bizi məcbur edir ki, orada olan fiziki hadis ələri başa düşək. Ancaq təbiətdə elə hadisələr möv- cuddur ki, onları dinamik qanunlarla izah etmək mümkün deyil. Qazların kinetik nəzəriyyəsi, Darvinin təkamül nəzə- riyy əsi və s., statistik qanunlarla izah edilir. Güman edilir ki, Başlanğıcda Kainatın ölçüləri və kütl
əsi çox kiçik olubdur və zaman keçdikcə onlar həddən çox böyüyübdür. Bu hadis ələr işıq sürəti və sıçrayışla baş verir
. Kainatın təkamülünü bir neçə zaman daxilində kvazi- determik v ə kvazitərsinə təsəvvür etmək olar. Bir neçə mil- yard il
ərzində kvaziqalaktikaların fırlanmasını, kvaziulduz- ların kvaziqalaktikalar əhatəsində fırlanmasını, kvaziplanet- l ərin kvaziulduzlar ətrafında fırlanmasını və s., kvazideter- 17
minik hadis ələr saymaq olar. Zaman ərzində qalaktikaların toqquşmasını, təzə ulduzların əmələ gəlməsini və Kainatın genişlənməsinin qeriyə dönməz olduğunu demək olar. Kai- natın təkamülü determinik və geri dönən (planetlərin Günəş ətrafında fırlanması), sıçrayış (ən yeni ulduzların əmələ gəl- m əsi), ehtimal olaraq (qalaktikaların birləşməsi və ayrılması) v ə əksinə olmayraq (Kainatın genişlənməsi) baş verir. Hə- min hadis ələrin başlanğıc halını biz bilə və təsəvvür edə bil- m ərik. Bizim sunami, tornado, zəlzələ haqqında anlayışımız m əhduddur. Ona görə də həmin hadisələrin nə miqyasını, nə d ə nəticələrini irəlicədən söyləyə bilmərik. Biz onların baş verdikl əri nöqtəni də dəqiqliklə söyləyə bilmərik. Ona görə böyük Başlanğıcın harada baş verdiyini söyləyə bilmərik. Bu bir nöqt ədəmi, bir neçə nöqtədəmi və yaxud minlərlə, milyonlarla, milyardlarla nöqt ədəmi baş verib? Bel
ə fərziyyə yürütmək olarmı ki, böyük partlayış bir çox qalaktikada başlamayıb və hələ onlar qara deşik səviy- y əsindədirlər. Bizim üçün əlbəttə, ki, bu çox maraqlıdır, niyə Başlangıc məhz 10 -43
saniy ədən başlayıb və bu bizim Kai- natın xüsusiyyətidir? Əgər biz başqa bir Kainatda yaşasa idik onun metri kası və dünya sabitlərinin qiymətləri də baş- qa olardı. Ola bilsin ki, dünya sabitləri də kəmiyyət etibarı il ə fərqlənərdı. Yüklə 391,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|