Ədalət Bəşirbəyli
Yüklə 391,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
22
m əsafənin kvadratından asılı olaraq dəyişir? Elementar fizi- ka kursundan m əlumdur ki, bütün cisimlər sərbəst düşərək t əcil əmələ gətirir və bu təcil onların kütləsindən asılı olma- yıb, düşmə zamanının kvadratı ilə mütənasübdür. Biz belə bir t
ənasüb almışıq: Kainatda sərbəstdüşmə təcili əmsalı zamandan asılıdır: g~10 8 /t.
Əgər “Max prinsipinə” əməl etsək, onda ətalət qüvvəsi Kainatda bütün uzaqda olan obyektl ərin (kütlələrin) cazibə qarşılıqlı əlaqəsi ilə bağlıdır. Nyuton nəzəriyyəsinə görə ət- raf mühit baxımından (ona nisbətən təcil alır) təcil mütləq- dir. T
əcilin mütləq və ya nisbi olmasında Eynşteyn üstünlü- yü Maxa verdi ki, buna gör ə ətalət Kainatın tam kütləsi ilə n əzərə alınır. Yuxa rıda qeyd etdik ki, Kainat dinamikası əsas fiziki k əmiyyətlərdən istifadə etməklə universal dünya sabitlərinə əsaslanır. Kainat dinamikasının qanunlarından istifadə et- m ək imkan verir ki, parametrik meyarların analizi əsasında Kainatda f əza, zaman və fiziki kəmiyyətlərin miqdarı təyin edilsin. Əsas parametrik meyarlar ¥ deyəndə, Kainatda qeyd olunmuş bir zamanda (o cümlədən Başlanğıc vaxtı) əsas fi- ziki k
əmiyyətlərin miqdarı başa düşülür. Parametrik meyar- ların miqdarı ölçülü və ölçüsüz ola bilər. Kainat dinamikası imkan verir ki, parametrik meyarlar əsasında Kainat pred- 23
metl ərinin məkan, zaman və energetik parametrlərlə miqdarı s əciyyələnsin. Kainat dinamikası parametrik meyarlar vasitəsi ilə Kainatda ged ən stasionar və qeyri stasionar prosesləri öyrə- ərin təsviri üçün Kainatda zaman, m əkan, kütlə və temperatur anlayışı çox vacibdir. Ona görə d ə Kainat dinamikasında zaman, məkan, kütlə və temperatur açıq şəkildə istifadə olunur. Bu mənada Kainat dinamikası Kainatın əsas fiziki kəmiyyətlərini öyrənir. Biz yuxarıda qeyd etmişdik ki, metrik kəmiyyətlərin t əyini üçün dünya sabitlərindən istifadə etmək əvvəldən yaranıbdır. İlk dəfə dünya sabitlərinin vacibliyini irlandiyalı fizik Corc Stoni qeyd etdi. O, fizikada “elektron” (e) anla yı- şını fikirləşdi (elektronıu Cozef Con Tomson kəşf etmişdir) v ə onun elementar yükünü ölçdü. Corc Stoni 1881-ci ildə elektronun v ə artıq elmə məlum olan işığın sürətinin, qravi- tasiya sabitinin k əmiyyətlərindən istifadə edərək uzunluq vahidinin, zamanın və kütlənin təbii (təbiətdən gələn) vahid- l ərini təklif etdi. Maks Plank da cGh-strukturundan istifad ə edərək təbii ölçül əri (uzunluğu, zamanı və kütləni) təklif etdi. Beləliklə plank vahidl əri meydana gəldi. “Dünya sabitl əri və limit keçidi” məqaləsində G.Qa- mov, D.İvanenko və L.Landau yazırdılar: “Tarixdə biz LtM- 24
ölçü sistemini (temperaturu n əzərə almasaq) qəbul etmişik, dem əli üç həqiqi dünya sabitini”. Məqalənin müəllifləri plank vahidl ərindən universal dünya sabitlərinə qayıdırlar və g ələcəkdə son nəzəriyyənin məntiqi strukyturunu bu sa- bitl ərlə ifadə ediləcəyini bildirirlər. Müəlliflərin fikrincə, dünya sabitl əri növbə ilə sıfır olduqca, alınmış düsturlar tam olmayan n əzəri fizikanın əsasında elektronun nəzəriyyəsini qurmağa imkan yaradır. Kainat din amikasının birinci qanunu cGh-nəzəriy- y əsinə əsaslanır. Cazibənin relyativist nəzəriyyəsi hələ yara- dılmamışdır, onun yaradılması müasir fizikanın məqsədidir. Bir vaxtlar sovet alimi M.Bronşteyn nəzəri fizikanın cGh- strukturunu açmağa yaxın idi. O, təklif etdi ki, zaman və m əkanın adi təsəvvüründən əl çəkib, onları qeyri adi görü- n ən anlamla əvəz edək. Kainatın təsviri üçün belə bir metod daha münasib olardı. Əgər formulaların daxilnə baxsaq onda universal dünya sabitl ərinin mənası itir, təkcə onların ədədi qiym
əti deyil, rolu da formulalarda vərdiş etmədiymiz kimi d əyişir. Yəqin ki, cGh-strukturu fizika tarixində olan yerinə v ə ümumiliyinə görə universal elektromaqnit, fiziki və kim- y əvi sabitlər arasında birinci yeri tutur. İrlandiyalı fizik Corc Stoni, kvant mexanikasının pioneri Maks Plank, təyin olun- mayan münasib ətlər nəzəriyyəsinin müəllifi V.Pauli, alman fizik v ə filosofu Ştraus və sovet fizikləri Landau, Qamov, 25
İvanenko, Bronşteyn və başqalarının səyi ilə yuxarıda göstə- ril
ən sabitlər vasitəsi ilə LtM – sistemi yaratmaq, fizikanın tam v
ə ya qeyri tam nəzəriyyəsini yaratmaq yəqin ki, əsas- lan
dırılmış olubdur, çünki, fizikanın heç bir bölməsi bu sabitl
ərsiz keçinmir. Dünya sabitl ərindən və əsas kəmiyyətlərdən istifadə ed ərək, biz parametrik meyarların formulalarını almışıq. Bunlar kvazisinqulyar nöqt ədə Kainatın parametrik meyar- larıdır. Qeyd etm
əliyik ki, parametrik meyarları bir çox üsullarla almaq olar. Əlbəttə ki, texniki çətinlikləri nəzərə almasaq, onların hər birindən istifadə etmək olar. Məsələn, g s ərbəstdüşmə təcili əmsalı üçün parametrik meyardan isti- fad ə edərək, zaman üçün parametrik meyarlar ala bilərik: t-zaman üçün t=c/g, R-radiuslu m əkanda R=c 2 /g, m - kütl ə üçün: m=1/φg (burada φ=8πG/c 4 -
cazib ə sabitidir), E – enerji üçün: E=β/g (burada β=c 6 /G- energetika sabitidir Ə.B.).
Xarakterikdir ki, LtM – sistemi metrikası və enerji E s ərbəstdüşmə təcili əmsalı ilə əksinə mütənasibdir. Bu o de- m əkdir ki, zaman keçdikcə onlar artırlar, yəni burada ener- jinin saxlanması qanunundan danışmağa dəyməz.
Yüklə 391,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|