Ədalət Bəşirbəyli



Yüklə 391,88 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/14
tarix02.01.2018
ölçüsü391,88 Kb.
#19311
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   14

 

30 


Bizim  yaşadığımız  Kainatın  genişlənməsini bizə  mə-

lum olmayan bir kütl

ə forması idarə edir. Təbii ki, bizə qa-

ranlıq cismin olduğu və onun olması haqqında vakuum tipli 

t

ənliklər məlumdur. Bizə  məlum deyildir ki,  qaranlıq ener-



jinin v

əziyyəti haqqında tənlik necə dəyişəcək. Bu o, demək-

dir ki, Kainatın gələcəyi haqqında olan mülahizələr kosmo-

loji baxımdan adekvat deyil. Bundan başqa qaranlıq cismin 

t

əbiəti,  kosmologiya  sabiti  haqqında  məlumatlar  çox  azdır. 



Kosmologiyanın  gündəliyində  qalaktikaların  və  kvazarların 

əmələ gəlməsi, Kainatın Başlanğıcı və təkamülü, hissəciklə-

rin yerarxiyası, bir–birinə təsirləri və başqa məsələlər durur. 

Qoyulmuş  problemlər ya nəzəri məsələdir, ya nəzəri 

m

əfkurədir ki, onlar üçün eksperimental verilənlər yoxdur. 



Bu probleml

ərin bir neçəsi  qarşılıqlı  bağlıdırlar.  Məsələn, 

əlavə  ölçmələr və  ya supersimmetriya ierarxiya problemini 

h

əll edir. Belə qəbul edilir ki, kvant cazibəsinin tam nəzəriy-



y

əsi çox sayda suallara cavab verə bilər. Kvant mexanikasını 

v

ə  ümumi nisbilik nəzəriyyəsini bir-biri  ilı    razılaşdırılmış 



vahid n

əzəriyyəyə  çevirmək  olarmı?  Razılaşdırılmış  vahid 

n

əzəriyyə  hipotetik qravitonu istifadə  edəcəkdirmi? Kvant 



cazib

ə  nəzəriyyəsinin nəticəsi kimi, nisbilik nəzəriyyəsü 

böyük v

ə kiçik miqyaslar üçün, yaxud fövqəladə  başqa bir 



hal üçün d

əyişəcəkmi? Kainat nə  üçün iri miqyaslarda 

bircinsli, xırda  miqyaslarda isə bircinsli deyil (qalaktikalar, 



 

31 


qalaktikalar toplusu)? M

əkan - zaman diskretdir, yoxsa fasi-

l

əsiz? Qara dəliklər, məlumatların  qara  dəliklərdə  itməsi, 



Houkinq  şüalanması  haqqında  nə  deyə  bilərik? Prinsip eti-

barı ilə hansı fiziki səbəb var ki, başqa kainatlar olsun? Kai-

natın  inflyasiya  modeli  doğrudurmu?  Biz  nədən bilirik ki

hazırkı dövr zamanın orta dövrüdür? Kainatın gələcəyi necə 

h

əll olunur? Kainat Böyük Buzlaşmaya doğru, Böyük Ayrıl-



maya  doğru,  Böyük  Sıxılmağa  doğru,  Böyük  Qayıtmaya 

doğru istiqamətlərdə necə hərəkət edir? Zaman məkandan nə 

il

ə fərqlənir? 



Slayfer planetl

ərin, ulduzların və dumanlıqların spekt-

ros

kopiyasını yaratdı. Qlobal qruplar və spiral dumanlıqlara, 



y

əni radial sürəti müəyyən etmək üçün xeyli ölçmə apardı. 

Bu  işdə  o  birinci  (1912)  idi.  Qalaktikaların  spektrlərində 

(1912-


14) qırmızı sürüşməni qeyd etdi. Slayfer 1917-ci ildə 

apreld


ə, Filadelfiyada  konfransda çıxış etdi.  O zaman  o 25 

qalak


tikanın sürətni ölçmüşdü və onlardan yalnız dördü Gü-

n

əşə tərəf hərəkət edirdi, qalanı uzaqlaşırdı. 1915-ci ildə, Al-



bert Eynşteyn cazibə formulasını - ümumi nisbilik nəzəriy-

y

əsini yaratdı.  1917-ci ildə  noyabrda,  holland  astronomu 



Villem Sitter  qeyd etdi ki, mü

əyyən şərtlər daxilinndə Eynş-

teyn t

ənliklərinin həlli var. O göstərdi ki, Kainat stasionar 



deyil v

ə  müxtəlif istiqamətlərdə  genişlənır.  Sitter  ilk  dəfə 

Kainat genişlənır” terminini işlətdi.  




 

32 


Artur Eddinqton Sitterin n

əzəriyyəsini Slayferin müşa-

hid

ələri ilə əlaqələndirdi və müəyyən etdi ki, məsafə uzaq-



laşdıqca,  qalaktikaların  sürəti  artır.  Elm tarixində  belə  bir 

m

əfkurə mövcuddur ki, qalaktikaların genişlənməsini Xabbl 



k

əşf  edib. Bu həqiqət  deyil.  Qalaktikaların  genişlənməsini 

Slayfer k

əşf etmiş və öyrənmişdir. 

Kainat  - 

bizim  qazandığımız  biliklərimizin  qarşısında 

böyk bir sirridir. Burada 

əmələ  gələn  sualların  cavabının 

sirrl

ərı və ümid yeri, gözəllik və müxtəliflik, mikrodünya və 



kosmos, açıqlıq və qapalılıq  yanaşı mövcuddur. 

Əgər  biz  Kainat  dinamikasının  qanunlarını  kosmolo-

giyanın  problemlərinə  tətbiq etsək, onda biz qoyulan sual-

ların həllini anlamağa yaxınlaşarıq. Bu mənada demək olar 

ki,  Kainat  dinamikası  klassik  kosmologiyanın  inkişaf  edən 

v

ə ümumiləşdirməsinin nəticəsi kimi yaranmışdır və funda-



men

tal qarşılıqlı əlaqələrin bütün qrupları üçün tətbiq oluna 

bil

ər. 



 

33 


4. ST

İVEN VAYNBERQİN YEKUN 

NƏZƏRİYYƏSİ HAQQINDA ARZULARI VƏ  

ST

İVEN HOUKİNQİN VAHİD NƏZƏRİYYƏ 

YARATMAQ ÜÇÜN 

İKİ MƏSƏLƏSİ 

 

Q



ədim yunanlar dünyanın başlanğıcının nəinki qeyri - 

m

əlum olduğuna inanırdı həm də hesab edirdilər ki, o dərk 



oluna bil

ər. Həmin vaxtlardan və xüsusi ilə axırıncı yüzillik-

l

ərdə bizim bütün biliklərimizi qane edən, bütün suallarımızı 



c

avablandıra  bilən, mütləq formullara, Başlanğıc  (yekun) 

n

əzəriyyələri açmaq üçün həddindən çox addımlar atılıbdır. 



M

ənə  elə  gəlir ki, həqiqəti dərk etmək  üçün  atılmış  bu 

addımlar özünü doğruldacaqdır. Mən həm də ona görə belə 

deyir


əm ki, özüm də bu ideyaya müsbət yanaşıram. 

Nobel  mükafatı  laureatı  Stiven  Vaynberq  “Yekun  nə-

z

əriyyə haqqında arzular” kitabında yazır: “Biz nəyi nəzərdə 



tutub deyirik ki, bir elmi prinsip o birisini “izah edir”? Biz 

haradan bilirik ki, bütün bu izahların ümumi başlanğıc nöq-

t

əsi var? Bu nöqtəni biz nə vaxtsa açacağıqmı? Biz buna nə 



q

ədər yaxınıq? Yekun nəzəriyyə nəyə oxşayacaq? Fizikanın 

hansı bölmələri yaşayacaq və qalacaq? Bu nəzəriyyə həyatın 

v

ə düşüncənin fenomenləri haqqında nə deyir? Və nəhayət, 



biz yekun n

əzəriyyəni açarkən, elmlə və insan əqli ilə nələr 

baş  verəcəkdir?..  Mənim fikirimcə  yekun nəzəriyyə  vardır 



Yüklə 391,88 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə