OZAN DÜNYASI № 2(5), 2011
73
Nəhayət, ilin sonuncu çərĢənbəsi Azərbaycanımızın hər yerində heç
bir digər adla yox, “Ġlaxır çərĢənbə” adıyla deyilir, qeyd olunur. Bu
çərĢənbə təbiətdə və cəmiyyətdə nə varsa hamısının canında oyanma,
canlanma baĢlayır.
Ġlaxır çərĢənbə təmtərağı ilə özündən əvvəlki çərĢənbələrdən fərqlə-
nir. düzdür, bu çərĢənbədə olduğu kimi, əvvəlki çərĢənbələrdə də “çər-
Ģənbə xonçası” tutulur, tonqal yandırılır və s. Amma Ġlaxır çərĢənbənin
növrağı zəngindən də zəngindir. Burada, ötəri də olsa bir məsləyə toxun-
maq istəyirik. Bildiyimiz kimi çərĢənbələrin hamısında od-tonqal yandı-
rılır. Bir halda belədir, onda Ġlaxır çərĢənbəyə ayrıca bir “Od çərĢənbəsi”
adı vermək də absurd deyilmi?
Ġlaxır çərĢənbənin mərasim və ayinlər ilə zəngin olduğunu demiĢdik.
Bu mərasimlərdən ən məĢhur və yayğın olanı “Vəsfi-hal”dır. Qadınlar,
gəlinlər, ərgən qızlar çərĢənbə axĢamında təyin olunmuĢ bir evə cəm
olurlar. Aralığa su ilə dolu “dilək tası” adlanan badya, kasa və s. qoyulur,
üstünə ağ örtük örtülür. ĠĢtirakçıların hər biri “dilək tası”na öz üzük, sır-
ğa, oymaq, iynə, sancağının və s. salır, niyyət tutur. Mərasimin seçilmiĢ
baĢçısı bayatı deyə-deyə suya salınmıĢ niĢanlardan birini çıxarır. NiĢanın
sahibi tutduğu niyyətlə bayatının sözlərindəki məzmunu tutuĢdurur.
Bununla niyyətindəki istəyinin həyata keçib-keçməyəcəyinə inanır.
Ġlaxır çərĢənbənin maraqlı, məzmunlu ayinlərindən biri də qulaq
falıdır. Hava qaralanandan sonra niyyət tutan kimsə özü ilə bir qab su,
güzgü, açar götürüb qonĢu qapılarına gedir. Ġçəridə danıĢılan söz-söhbətə
xəlvətcə qulaq asır. EĢitdiyi ilk sözləri ürəyində tutduğu niyyətlə yozur.
Əgər niyyətlə eĢitdiyi sözlər arasında uyğunluq varsa, deməli, arzu, istəyi
də həyata keçəcək. Odur ki, ilaxır çərĢənbə axĢamında həmiĢə xoĢ, könül
açan, sevinc bəxĢ eləyən sözlər danıĢılmalıdır ki, qulaq falına gələn
qapıdan ümidsiz qayıtmasın.
Qulaq falına gedənin özü ilə apardığı su – iĢıqlı yol, güzgü – iĢıqlı
həyat, açar – niyyət açan deməkdir.
Ġlaxır çərĢənbənin diqqəti çəkən mərasimlərindən biri də “Danatma”
mərasimidir. Əski təsəvvürlərə görə, əski – Ģər, gündüz isə xeyirxah
qüvvələrin əməlidir. Bunların arasında qurtarmaz vuruĢ gedir. Sübhün
açılmasına az qalmıĢ Dan ulduzu görünəndə gecə bütün qüvvəsini –
zülmət qaranlığını cəmləyib açılan səhərin qarĢısını kəsmək istəyir. “Dan
qaranlığı” adlanan bu vaxtla GünəĢönü gələn Dan ulduzu iĢığında sübh
qalib gəlir.
“Danatma” mərasimində əsasən, cavan oğlanlar, qızlar iĢtirak edirlər.
Ġlaxır çərĢənbə gecəsində onlar bir evə yığıĢırlar. Bütün gecəni yatmayıb
Ģənlik keçirir, cürbəcür əhvalat, əfsanə, rəvayət, lətifələr danıĢır, nəğ-
OZAN DÜNYASI № 2(5), 2011
74
mələr oxuyub əylənirlər. Mərasimdə iĢtirak edənlərdən kimsə yatma-
malıdır. ĠĢdir, bir kəsi yuxu aparsa, onun paltarını xalça-palaza tikir,
sonra oyadıb oxumaq, oynamaq və s. tələblə cərimə edirlər.
Dan ulduzu görününcə, etiqada görə bu ulduzu ilk görən kəsin iĢləri
uğurlu olur, mərasim iĢtirakçıları axar su üstünə gəlirlər. Danın ağar-
masını – sübhün açılmasını burada qarĢılayırlar. Əl-üzlərini yuyub suyun
üstündən hoppana-hoppana “ağırlığım-uğurluğum daĢlara” deyirlər.
Ġlaxır çərĢənbənin maraqlı ayinlərindən biri də “Ağacqorxutma”dır.
Bar verən ağac bardan qaldıqda deyirlər ki, çilləyə düĢüb. ÇərĢənbənin
günü ağac sahibi əlinə baltanı alıb onun üstünə gəlir və: - Ey barsız ağac,
nəyimə lazımsan, kəsəcəyəm səni! – deyərək, baltanın ağzıyla, arxasıyla
ağacın gövdəsinə vurur. Ağac bununla guya ki, səksənir və bu səksənmə
ilə çillədən çıxır.
Bəzən də baĢqa bir kimsə - daha çox ağsaqqal balta vuranı tutub
saxlayır və deyir: A kiĢi, kəsmə ağacı. Mən ona zamin dururam. Ġnanıram
ki, bu il o, bar verəcək. Bu zaman evdəkilərdən ayağısayalı, əlibərəkətli
sayılan ağacın dibinə Ģərbət səpir, buraya noğul-nabat, qovurğa, səməni
qoyur.
Sözsüz ki, ilaxır çərĢənbə inamları çoxdur. Və onlardan bir neçəsini
də burada yada salmağı gərəkli sayırıq. Misal üçün, çərĢənbə gecəsində
buğda, un çuvallarının, digər azuqə qablarının ağzı açıq saxlanılmalıdır.
Ġnama görə, bu gecə bərəkət paylanılan gecədir. Belə edilməzsə, guya
evin bərəkət payı kəsilər.
Ġlaxır çərĢənbədə su ilə dolu kasaya uclarına pambıq sarılmıĢ iki iynə
buraxılır. Suda üzən iynələr ulduz tərəfdən bir-birinə yaxınlaĢsa, niyyət
tutan kəs istəyinə çatacağını yəqinləĢdirir.
Ġlaxır çərĢənbədə iki almadan birinə niĢan qoyulur. Sonra niyyət tutu-
lub evdəkilərdən kimdənsə almalardan birini götürmək istənilir. Əgər ni-
ĢanlanmıĢ alma götürülərsə, niyyət sahibi istəyinin hasil olacağına inanar.
Ġlaxır çərĢənbə gecəsində ərgən, yetiĢmiĢ qızlar evin kandarında arxa-
sı həyətə sarı durub sağayaq baĢmaqlarını sağ əli ilə sağ çiyinlərindən
arxaya atarlar. Sübh tezdən oyanıb baĢmağa baxarlar. Əgər baĢmağın
burun tərəfi yola, daban tərəfi evə sarıdırsa, sahibi yaxın vaxtlarda xeyir
xəbər eĢidəcəyinə, ərə gedəcəyinə inanar.
Ġlaxır çərĢənbədə, eləcə də Novruz bayramı axĢamı bəzədilmiĢ xonça-
da evdə olanların hər birinin adına yandırılmıĢ Ģam da olur. Evdəkilərdən
hər kəs özünün, ya da baĢqasının Ģamını gözaltı eləyib ürəyində niyyət
tutur. Gözaltı olunmuĢ Ģam o birilərindən çox yanarsa, niyyət sahibi
istəyinin baĢa gələcəyinə inanar.
Dostları ilə paylaş: |