Ədəbiyyat, sənət və fikir dərgisi

 OZAN  DÜNYASI                                                                № 2(5), 2011 
 
98 
Гябул олур дилякляр, 
Кянди ядил падишащдыр, 
Одур ъцмля сащавы.
18
 
 
 
Мцхтялиф диллярдя йазыб-охумасы бу бахымдан онун имканларыны 
эенишляндирмиш  вя  Ащыска-Ахалкяляйин  диэяр  сюз  устадларындан 
фяргляндирмишдир. 
Шейдайинин  он  дюрд  щеъалы  бир  шеириндяки  никбин  рущ,  фяляйин 
чярхинин  дюнцб  айры  бир  дювран  йаранаъаьына  цмид  истяр-истямяз 
Молла    Вяли  Видадинин  зяманядян  шикайят  рущлу  «Беля  галмаз» 
рядифли мцсяддясини хатырладыр: 
 
Шейдайи: 
 
Дюняр фяляйин чархы ки, дцнйа беля галмаз, 
Бир эцн йыхылар бцръ иля бядян, беля галмаз. 
Аьлама саги-щязряти, севда беля галмаз, 
Ялбят говушар Мяънуна Лейла, беля галмаз.
19
  
 
 Видади: 
 
Эял чякмя ъащан гейдини сян, ъан беля галмаз, 
Ган аьлама чох, дедийи-эирйан беля галмаз, 
Эцл вахты кечяр, сейри-эцлцстан беля галмаз, 
Щяр лящзя, кюнцл, хцррямц хяндан, беля галмаз, 
Тян бир эцн олар хак иля йексан, беля галмаз.
20
 
 
Араз  Дадашзадянин  фикринъя  «щямин  шеир  Видади  поезийасыны  вя 
фялсяфясини  чох  айдын  сяъиййяляндирир.  Бурада  шаирин  щяйатын  ябяди 
проблемляри  щаггында  тясяввцрляри  юз  классик  яксини  тапмышдыр. 
Видади сызылдамыр. О, тамамиля тяркидцнйалыьа гапылмышдыр. Шаир щяр 
шейин сона йетяъяйиня ямин олдуьу цчцн дцнйа щявясини бир гуру сяс 
сайыр»
21
.  Доьрудур,  Шейдайинин  шеири  Видадинин  «лирика  тарихимизин 
ян  гиймятли  нцмуняляриндян»  (А.Дадашзадя)  олан  ясяри  иля  мцга-
йисядя зяифдир. Лакин бу шеирлярдя идейаъа йахын сясляшмя дя эюз га-
баьындадыр.  Чох  эцман  ки,  охуйуб-йазмаьы  баъаран  Шейдайи  СА-
вадлы бир адам кими ХВЫЫЫ йцзилдя йашамыш Азярбайъан ашыгларынын 
                                                 
18
 Сюйляйяни Е. Давлашеридзе, Толош кянди, 1981. 
19
 ЯМЯФ, иш № 22298-22301. 
20
 Видади. Ясярляри, тяртиб едяни Щямид Араслы, Бакы, 1977, с. 62.  
21
 А. Дадашзадя. ХВЫЫЫ яср Азярбайъан лирикасы, Бакы, 1980, с. 127. 

---

 OZAN  DÜNYASI                                                                № 2(5), 2011 
 
99 
вя  шаирляринин ясярляриня, о ъцмлядян Видадинин халг арасында эениш 
йайылмыш бязи шеирляриня мцяййян дяряъядя бяляд иди. 
 
Ел шаири Казым 
 
Ащыскада йашайыб эюзял шеир нцмуняляри йаратмыш шаирлярдян бири 
дя Казым олмушдур. Казымын щяйаты вя йарадыъылыьы барядя щеч бир 
мялумат йохдур. Ялимиздя йалнызъа шаирин Ащыска бюлэясиндян ялдя 
етдийимиз «Ачылмыш» рядифли бир гошмасы вар. Сизя тягдим етдийимиз вя 
илк  дяфя  чап  олунан  бу  тяк  гошмадан  Казымын  шаирлик  сявиййяси 
ачыгъа сезилир: 
 
Йеня зинятлянмиш щцснцн баьлары, 
Лала сцнбцл эцлц шанын ачылмыш. 
Сящяр ювэащында дцрлц сядяляр, 
Мурьу дилин, хош лисанын ачылмыш. 
 
Доймаг олмур бащарындан, йазындан, 
Сюйлцйяндя шякяр ахар сюзцндян. 
Сящяр ювэащында нур вар цзцндя, 
Аь цзцндян эцлцстанын ачылмыш. 
 
Казымын дярдини йетирдин миня, 
Ешги-дящринунда гурдун бир биня. 
Ясмийер ол рцзэар, тярлямиш синя, 
Назик бядян, эцл йорьанын ачылмыш. 
 
 
 
 

---

 OZAN  DÜNYASI                                                                № 2(5), 2011 
 
100 
 
 
 
 
Mahmud ALLAHMANLI 
                            professor 
 
 
 
 
QAÇAQ ĠSMAYIL DASTANI 
 
Qaçaq  hərəkatı  Azərbaycan  xalqının  qəhrəmanlıq  tarixinin  bir 
hissəsidir.  Özü  də  kifayət  qədər  Ģərəfli  və  ləyaqətlə  yaĢanmıĢ  tarixidir. 
Məhz bu səbəbdən də xalqın yaddaĢında ən çox yaĢayan, söylənən həmin 
dövrlə  bağlı  əhvalatlardır.  Ucqar  dağ  kəndlərində  elə  bir  məclis,  yığın-
caq,  Ģənlik  olmaz  ki,  orada  qaçaqların  göstərdiyi  qəhrəmanlıqla  bağlı 
əhvalatlar söylənməsin. Bu, özlüyündə qaçaqlara, qaçaq hərəkatına xalq 
sevgisinin  ifadəsidir.  Xalq  heç  zaman  yad,  ürəyincə  olmayan  Ģeylərin 
yaĢamasına  rəvac  verə  bilməz  və  verməmiĢdir.  Yaranan  dastanlar, 
danıĢılan əhvalatlar, hadisələr, qoĢulan mahnılar bunu aydınlıqla göstərir. 
Qaçaq  hərəkatına  sonsuz  məhəbbəti  ifadə  edir.  “Qaçaq  Nəbi”,  “Qaçaq 
Kərəm”, “Qandal Nağı”, “Qaçaq Tanrıverdi”, “Səməd bəy”, elə haqqında 
danıĢmaq  istədiyim  “Qaçaq  Ġsmayıl”  və  s.  kimi  onlarca  dastanlarımız 
xalq sevgisinin nümunəsidir, o böyük sevgidən yoğrulub. Zəminə Xınalı 
uzun illər xalq  arasında əhvalat, hekayə  kimi  yaĢayan, məclislərin bəzə-
yinə  çevrilən  Qaçaq  Ġsmayılla  bağlı  yaranan  “Qaçaq  Ġsmayıl”  dastanını 
(Bakı, Adiloğlu, 2008) toplayıb çap etdirmiĢdir. Belə bir addımın atılma-
sını qəhrəmanlıq,  xeyirxahlıq və savab iĢ  hesab  edirəm.  Bu dastan çox-
dan toplanıb bütünlükdə Azərbaycan oxucusuna, yazı faktı kimi gələcək 
nəsillərə  ötürülməli  idi.  Çox  xoĢ  ki,  bunu  Zəminə  Xınalı  etdi.  Zəminə 
Xınalı və onun toplayıb çap etdirdiyi dastanla bağlı qənaətlərimə keçmə-
miĢdən əvvəl ilk öncə bir sıra məsələləri qeyd etmək fikrindəyəm.  
Ən birincisi, bu, dastan ənənəsi ilə bağlı məsələdir. Qaçaq dastanla-
rı bizə yaxın olan zamanın hadisəsidir. Türk dastan yaradıcılığının spesi-
fikasını, inkiĢaf istiqamətlərini, tarixin çox dərin qatlarından gələn ənənə-
ni, mübahisəni, qaranlıqları aydınlaĢdırmaq üçün əvəzsiz faktlarla səciy-
yələnir. Məlum olduğu kimi, türk xalqları düĢüncə etibarilə Ģifahi ənənə-
yə, tarix yazmadan çox dastan yaratmaya meyllidi. Bunu türk xalqlarının 

---