OZAN DÜNYASI № 4(11), 2012
3
Mahmud ALLAHMANLI
filologiya elmləri doktoru, professor
ĠCTĠMAĠ TELEVĠZĠYA VƏ
XALQ YARADICILIĞI
Xalqın milli-mənəvi mədəniyyətinin, zəngin şifahi yaradıcılığının qo-
runub saxlanması ən ümdə vəzifə kimi hər kəsin vətəndaşlıq borcudur.
Çünki burada min illərin tarixi, mədəniyyəti, mənəvi dəyərləri, məişəti,
dili, ədəbiyyatı, bütünlükdə olanları cəmləşir. Mərhum prezidentimiz
Heydər Əliyev “xalqımızın milli-mənəvi mədəniyyətindən böyük sərvəti
yoxdur” deyirdi. Bütün yeraltı, yerüstü sərvətlər müəyyən tarixə, zaman
müddətinə hesablanır. Hamısı qurtarandı. Böyük-böyük tikililər, abidələr
də bura daxildir. Xalqla, xalqın keçib gəldiyi yolla birgə addımlayan
onun milli-mənəvi mədəniyyətidir. Folklorşünaslıqda xüsusi olaraq vur-
ğulanan bir məsələ var. Deyilir ki, xalqın milli-mənəvi mədəniyyətini bil-
mədən onun həqiqi tarixini bilmək mümkün deyil. Bu, bütün xalqlara
aiddir. Azərbaycan xalqında da belədir. Biz bütün uğurlarımız üçün keç-
mişimizə, mənəvi dəyərlərimizi min illər boyu formalaşdıranlara borc-
luyuq. Bu, özlüyündə sabahlara gedən yolda düşüncəmizin, birliyimizin,
mövcudluğumuzun müəyyənləşməsinə yönəlik hadisədir.
Müstəqillik əldə etmişik. Fikrimcə, Azərbaycanın son iki yüz illik ta-
rixində bundan böyük hadisə yoxdur. Buna hələ keçən əsrin əvvəllərində
bir dəfə nail olduq. Bu, çarizmin dağılması ilə baş vermişdi. Ancaq sovet
bolşevizmi onun yoluna sipər çəkdi. İnkişafının qarşısını aldı. İkinci dəfə
sovetlər imperiyasının dağılması ilə müstəqillik qazanıldı. Bu gün ən üm-
də məsələ həmin müstəqilliyin qorunub saxlanmasıdır. Bu qorunub sax-
lanmada isə başlıca məsələ milli-mənəvi dəyərlərə sahib durmadır. Buna
sahib durmanın ən başlıca faktlarından biri televiziya məkanıdır. Çünki
müasir dünyada, informasiya müharibəsinin getdiyi zamanda televiziya-
nın rolu əvəzsizdi. Ancaq təəssüf ki, Azərbaycan məkanında olan bütün
televiziya kanalları bunu sona qədər yerinə yetirə bilmir. Milli ideolo-
giya, milli düşüncə xalqın milli-mənəvi dəyərlərindən keçir. Hansı dəyər-
OZAN DÜNYASI № 4(11), 2012
4
lər ki, hamımızı birləşdirir, bir bayraq altına toplaya bilir, eyni qənaətdə,
düşüncədə olmamıza daha çox əsas olur. Təəssübkeşlik duyğusunu for-
malaşdırır. Bu gün demək olar bu ağırlığı, böyük, həm də savab işi İcti-
mai Televiziya kanalı yerinə yetirir. Burada birinci şəxslərdən də çox şey
asılıdır. Onun tutduğu mövqe, hadisələrə, bütün ictimai, siyasi, mədəni
mühitə münasibəti, milli dəyərlər üstündə köklənməsi və s. məsələlər öz-
lüyündə başlıca və əsas olan şərtdi. İctimai Televiziyanın rəhbəri İsmayıl
Ömərov məhz bu mənada çox böyük və gərəkli işlərə imza atmaqdadı.
Türk xalqları, eləcə də onun bir qövmü olan Azərbaycan bədii düşün-
cə etibarilə şifahiliyə meyillidi. Və təsadüfi də deyil ki, elmi-nəzəri
düşüncədə bir həqiqət xüsusi olaraq vurğulanır. Bu, türkün tarix yazma-
dan çox yaratmağa meyilliyi qənaətidir. Həmin yaratma bir istiqamətdə
şifahi düşüncə faktı ilə gələcəyə daşınıb. Zəngin
folklor örnəkləri,
dastan-
çılıq ənənəsi, şəriksiz aşıq yaradıcılığı, bayatı nümunələri tarixin və
tariximizin olduqca dərin qatlarına işıq tutur.
Təsadüfi deyil ki, XIX əsrin böyük ziyalısı, “Əkinçi” qəzetinin redak-
toru Həsən bəy Zərdabi müasirlərinə dönə-dönə bir məsələni xüsusi vur-
ğulayırdı. Deyirdi ki, “Azərbaycan balalarına xalqın zəngin yaradıcılı-
ğından olan nümunələri çatdırın. Hamının başa düşəcəyi nümunələri
yaradın”. M.Mahmudbəyovun, T.Bayraməlibəyovun, E.Sultanovun,
Y.V.Çəmənzəminlinin, F.Köçərlinin, H.Zeynallının, V.Xuluflunun,
S.Mümtazın, H.Əlizadənin, R.Əfəndiyevin və başqalarının bu istiqa-
mətdə gördüyü gərəkli işlər on doqquzuncu yüzillikdən bu yana həmişə
artan istiqamətdə gedib. Burada rusdilli mətbuatın da rolunu vurğulama-
lıyıq. “Tiflisskie vedemosti”, “Kavkaz”, “Kavkazskii vestnik”, “Novoe
obozrenie”, SMOMPK çox böyük və gərəkli işlər görür. Bu jurnal və
məcmuələrin xalqın zəngin yaradıcılığının öyrənilməsi anlamında zama-
nında əvəzsiz xidmətləri olub. XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində
(20-30-cu illər də bura daxildir) xalqın milli-mənəvi mədəniyyətinin öy-
rənilməsi (toplanması, nəşri, tədqiqi) sahəsində aparılan işlər xüsusi bir
mərhələdi. Qori Müəllimlər Seminariyasını qurtaran ziyalıların bu sahədə
etdikləri sözün həqiqi mənasında fədakarlıqdı. Çox xoş ki, folklorşünas-
lıq sahəsində sonrakı çağlarda görülən işlər bu ənənəyə söykəndi. Onların
atdıqları addımlar özünün ənənə anlamında bəhrəsini verdi. Sovetlər dö-
nəmi bəzi istisnalara baxmayaraq folklor elmimizin boyartımında ayrıca
bir mərhələdir. Aparılan toplamalar, nəşrlər, araşdırmalar buna nümunədi.
Müstəqillikdən sonranın məsuliyyəti isə bir başqadır. Artıq müstəm-
ləkə sıxıntılarından, ideoloji təqib və təzyiqdən uzaq bir mühitdəyik.
Özümüzə sahib olmağın və özümüzün mövcudluğumuzu təsdiqləməyin
ən yaxşı zamanıdır. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının 1300 illiyi ilə