Edilməsi üçün kontr-tsiklik kapital buferi tətbiq edilə bilər. Bu məqsədlə kontr-tsiklik

36 
 
 
 
(c
f 
,c
m
) 
 
 
(a
f 
,d
m
) 
 
 
(d
f 
,a
m
) 
 
(b
f 
,b
m
)*
 
 
1.   Optimal sosial-iqtisadi siyasət - D (nizam); 
2.   Qismən sosial-iqtisadi mənafeyi dəstəkləyən siyasət - QN (nizamsız) 
 
Qeyd  edək  ki,  iqtisadiyyatın  fəaliyyəti  müxtəlif  formalarda  dərk  edildiyi  üçün  monetar  və 
fiskal  qurum  fərqli  siyasət  istəklərinə  və  zövqlərinə  malik  olurlar.  Buradan  çıxış  edərək  monetar 
siyasət  üçün  D  davranışı  -  orta  biznes  tsikli  üzrə  aşağı  inflyasiyanı  hədəfləməni,  QN  davranışı  isə 
ortamüddətli  dövrdə  inflyasiya  hədəfinin  yüksək  səviyyədə  olmasını  göstərir.  Eyni  zamanda  fiskal 
siyasət üçün N – orta müddətli dövrdə balanslı büdcəni, QN isə dayanıqsız büdcə kəsirini ifadə edir. 
Bu  model  nəzəri-konseptual  baxımdan  Nort  Haus  (1994)  və  Loevi  (1988)  tərəfindən  təklif 
edilən modellərdən də əhəmiyyətli fərqlənir. Belə  ki, oyun növü üzrə modeldə mümkün koordinasiya 
və  qeyri-koordinasiya  münasibətləri  araşdırılmışdır.  Monetar  və  fiskal  qurumların  yuxarıda  qeyd 
edilmiş  hədəfləri  qiymət  sabitliyi,  müsbət  məcmu  buraxılış  kəsiri  və  dayanıqlı  məşğulluğa  xidmət 
edir.  Hər  beş  modeldə  əsas  monetar  (məzənnə  və  faiz  dərcəsi)  və  fiskal  alətlərdən  (büdcə  xərcləri) 
istifadə edilmişdir. Aşağıdakı beş model informasiya simmetriyası və assimmetriyası şəklində təqdim 
olunur. 
 
2.1.1. “Məhbus dilemması”
 
Modelin  birinci  formasında  hər  iki  qurum  informasiya  assimmetriyası  şəraitində  iqtisadi 
siyasət qərarları qəbul edirlər. Belə ki, fiskal qurumun siyasət barədə qərar verdiyi an monetar qurum 
xəbər tutmur və ya əksinə. Hər iki qurum digər tərəfin qərarı verildikdən sonradan bu barədə xəbərdar 
olurlar. 
 
Oyunun  orijinal  nəzəri  əsasını  fiskal  və  monetar  davranışlar  çərçivəsində  tətbiq  etdikdə 
görərik ki, informasiya assimmetriyası şəraitində monetar və fiskal qurumlar daima yüksək fayda əldə 
etmək, yəni öz ali hədəflərinə nail olmaq məqsədini güdürlər (sxem 1). 
 
Sxem 1. Monetar və fiskal oyun üçün faydalılıq əmsallarının matrisi 
 
Mərkə zi Bank 
 
Nizamlı davranış 
Nizamsız davranış 
 
 
Nizamlı 
davranış 
Fiskal qurum 
 
Nizamsız 
davranış 
 
 
 
 
 
 
 
*  Bu  oyun  qeyri-kooperativ  olmaqla  iki  və  bir  çox  oyunçu  arasında  həyata  keçirilir.  Hər  oyunçu  fərz  edir  ki,  digər 
oyunçunun tarazlı strategiyasını bilir. Oyunda hər oyunçu öz strategiyasını dəyişdirir, lakin bundan heç nə əldə etmir. 

---

37 
 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  cədvəldə  birinci   fiskal  (c
m
),  ikinci   isə  monetar  qurumun  (c
f
) 
faydalılıq  əmsalları  verilmişdir.  Hər  iki  qurum  üçün  faydalılıq  əmsallarının  metodologiyasının 
hesablanması zamanı aşağıdakı şərtlər nəzərə alınmışdır: 
 
1.   a
m
=a
f
; 
2.   b
m
=b
f
; 
3.   c
m
=c
f
; 
4.   d
m
=d
f 
5.   a
m 
>b
m
>c
m
>d
m  
olduğu halda  a
f 
>b
f
>c
f
>d
f  
şərti ödənilir. 
 
Oyunun şərtlərini nəzərə alsaq “NƏŞ” tarazlı həlli* əldə etmiş olarıq: 
 
1.  
Oyundan  göründüyü  kimi,  NƏŞ  tarazlı  səviyyə  (nizamsız,  nizamsız)  və  ya  (b
f
,b
m
)  olur.  Belə 
ki,  fiskal  siyasət  nizamsız  hərəkət  edərsə,  monetar  siyasət  də  nizamsız  davranış  nümayiş 
etdirəcəkdir. 
 
 
Şə
kil 1a. “Eyni zamanda aparılan” “məhbus dilemması” oyunu 
 
BÜDCƏ ORQANI
 
 
nizamlı 
 
 
nizamsız 
 
 
 
 
MONETAR ORQAN
 
 
 
nizamlı 
 
 
 
ntizamsız 
 
nizamlı 
MONETAR ORQAN
 
 
 
 
nizamsız 
 
 
 
 
(c
f
,c
m
) 
(a
f
,d
m
) 
(d
f
,a
m
) 
(b
f
,b
m
)*
 
 
Bu  oyun  hər  iki  qurumun  bir-birindən  xəbərsiz  siyasət  qəbul  etdikdə,  onların  ya  hər  ikisinin 
nizamlı  və  ya hər ikisinin nizamsız davranacaqlarını göstərir. Bu o deməkdir ki,  xarici  şoklara məruz 
qalan iqtisadiyyatlarda “qaydalar əsaslı” tənzimləmə siyasəti daima uğurlu hesab oluna bilməz. 
 
Qrafik 1a-dan  göründüyü kimi, kəsik  xətlər ilə verilmiş  informasiya  assimmetriyası qurumlar 
arasında  davranışları  koordinasiya  etməyə  imkan  vermir.  Bu,  nəticədə  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələr 
üçün  daha  uğurlu  olan  “qaydasız  nizamlama”  çərçivəsinin  seçim  imkanlarını  məhdudlaşdırır. 
Dilemmanın  yaranma  səbəbi  odur  ki,  qurumlar  nizamsızlıq  göstərməklə  daha  cox  fayda  əldə  etsələr 
də,  risk  etmirlər  və informasiya  assimmetriyası  şəraitində az  faydalı  olan  nizamlı  davranışa  üstünlük 
verirlər. 
 
Oyunu ardıcıl  formada,  yəni  mövcud  informasiya assimmetriyası aradan qaldırılmaqla həyata 
keçirdikdə, yenə də iki “NƏŞ tarazlığı”nın formalaşmasını görərik (şəkil 1b). 

---

38 
 
Şə
kil 1b. Ardıcıl aparılan “məhbus dilemması” oyunu 
 
BÜDCƏ ORQANI
 
 
 
 
 
nizamlı 
 
nizamsız 
 
 
 
MONETAR ORQAN
 
MONETAR ORQAN
 
 
 
 
 
 
nizamlı 
nizamsız 
 
nizamsız 
 
nizamsız 
 
(c
f
,c
m
)* 
(a
f
,d
m
) 
(d
f
,a
m
) 
(b
f
,b
m
)*
 
 
 
Əslində,  informasiya  simmetriyası  olduğu  bir  şəraitdə  fiskal  və  monetar  qurum  bir  “NƏŞ 
tarazlığı”  səviyyəsinə  çatmalıdırlar:  (nizamsız,  nizamsız)  və  ya  (b
f
,b
m
).  Lakin,  fiskal  qurum  oyunun 
xüsusiyyətini  nəzərə  alaraq,  riski  əldən  vermir  və  monetar  qurum  nizamlı  davrandığı  üçün  fiskal 
qurum da nizamlı davranmağa məcbur olur. 
 
 
 
 
3.1.2. “Cinslərin mübarizəsi” oyunu
 
 
Bu   oyunun   orijinal   əsaslarını   nəzərə   alsaq,   monetar   və   fiskal   qurum   iqtisadiyyatın 
stabilləşməsi və inkişafı  istiqamətində birgə davranış nümayiş etdirməyə meyllidirlər. Belə ki, həyata 
keçirilən siyasətlərdə  fiskal qurumla  yanaşı  monetar orqan da iştirak etmək  istəyir. Bu  istək onlardan 
eyni istiqamətdə hərəkət etməyi tələb edir. Yəni, fiskal orqan balanslı büdcə siyasəti həyata keçirərsə, 
bu  zaman  oyunun  şərtinə  görə  monetar  qurum  həmin  siyasəti  dəstəkləyərək  nizamlı,  yəni  “qayda 
əsaslı”  davranış  nümayiş  etdirəcəkdir.  Bunun  əsas  səbəbi  fiskal  orqanın  nizamlı  davranışı  zamanı 
monetar  qurumun  əldə  edəcəyi  nizamlı  davranışın  nizamsız  davranış  faydasından  böyük  olmasıdır 
(b
m
>c
m
)  (şəkil  2a).  Hər  iki  qurum  birgə  davranış  üçün  maraqlı  olduqlarına  görə  aşağıdakı  iki  “NƏŞ 
tarazlığı” əldə edilmişdir: 
 
1.   Fiskal və monetar siyasətin nizamlı davranışı (nizamlı, nizamlı) və ya (a
f
,b
m
); 
 
2.   Fiskal və monetar siyasətin nizamsız davranışı (nizamsız, nizamsız) və ya (bf,am). 

---