Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh

 

32 

 

 

Xromoproteidlərin  başqa  nümayəndəsindən  biri  də 

mioqlobin  zülalıdır.  Hemoqlobin  kimi  onun  da  aktiv  qrupu 

hemdir.  Hemoqlobindən  fərqli  olaraq  mioqlobin  molekulunda 

1  ədəd  dəmir  atomu  vardır.  Mioqlobinin  zülal  hissəsi  də 

hemoqlobindən  nisbətən  fərqlidir.  Belə  ki,  onun  zülal 

hissəsinin  tərkibində  sistin  və  sistein  aminturşularının  qalığı 

aşkar olunmamışdır.  

Nukleoproteidlər-çox  vacib  mürəkkəb  zülal  olub,  bütün 

canlı  orqanizmlərin  həyat  fəaliyyətinin  əsasını  təşkil  edir. 

Nukleoproteidlərin prostetik qrupu nuklein turşularıdır. Onların 

vacibliyini  nəzərə  alıb  ayrıca  kimyəvi  təbiətini,  bioloji  rolunu 

və sair faktorlarını qeyd etmək lazımdır.  

 

1.2.  Nuklein  turşularının  kimyası 

 

Nuklein  turşuları  canlı  orqanizmlər  üçün  mühüm 

əhəmiyyətə  malik  yüksəkmolekullu  birləşmələrdir.  Bütün  

canlı  orqanizmlərdə  gedən  maddələr  mübadiləsi  prosesi 

nuklein  turşuları  (RNT  və  DNT)  ilə  sıx  əlaqədardır.  Bunlar 

bütün  canlı  orqanizmdə  baş  verən  prosesləri  idarə  edirlər. 

Orqanizmdə  mövcud  assimilyasiya  və  dissimilyasiya  prosesi 

bilavasitə onların təsiri ilə gedir. Nuklein turşularının varlığı ilk 

dəfə  1868-ci  ildə  Đsveçrə  alimi  F.Mişer  tərəfindən  müəyyən 

edilmişdir. Nuklein-latınca nüvə deməkdir. Daha sonra Kossel 

hüceyrələrdə  nuklein  turşularının  iki  növ  olduğunu  qeyd 

etmişdir.  XX-əsrin  ortalarında  nuklein  turşularının  genetik 

informasiyaları  nəslə  verilməsində  rolu  olduğu  sübuta 

yetirilmişdir.  1953-cü  ildə  amerikan  biokimyaçıları-Uotson  və 

Krik nuklein turşularının makromolekulyar strukturu haqqında 

nəzəriyyə  irəli  sürdülər.  Onlar  sübut  etmişlər  ki,  nuklein 

turşuları genetik informasiyaların mühafizə olunmasında, nəslə 

verilməsində  iştirak  edir  və  bu  informasiyaların  həyata 

keçirilməsini,  zülalların  və  hüceyrə  orqanoidlərinin  sintezini 

idarə edir. 

---

 

33 

 

 

1.2.1.Nuklein turşularının hidrolizi 

 

Nuklein  turşuları  dezoksiribonuklein  (DNT)  və  ribonuk-

lein  turşularından  (RNT)  ibarətdir.  Nuklein  turşuları  hidroliz 

olunduqda  purin  və  pirimidin  əsasları,  pentozalar  (riboza, 

dezoksiriboza), həmçinin fosfat turşusu əmələ gəlir.  

Purin  və  pirimidin  əsasları.  Nuklein  turşularının  əmələ 

gəlməsində azotlu əsaslardan purin və pirimidin iştirak edir. Bu 

əsaslar  bütün  canlıların,  o  cümlədən  insanların  həyatında 

mühüm rol oynayır. Nuklein turşularının əmələ gəlməsi zamanı 

onların  düzülmə  ardıcıllığı  mühüm  bioloji  funksiyanı  yerinə 

yetirir. Kimyəvi təbiətinə görə purin əsasları nisbətən sadə üzvi 

birləşmələrdir.  Purin  əsasına  adenin  (6-aminopurin)  və  quanin 

(2-amino-6-oksipurin)  aiddir.  Onların  quruluşu  aşağıdakı 

kimidir: 

 

  N

1

=

6

CH                                           N =C–NH

2 

 

HC

2

   

5

C–

7

N                                    HC   C–N  

                    

8                                                                                      

CH 

 N

3

 – 

4

C–

9

NH                                    N –C–NH   

      Purin                                         Adenin (6-aminopurin) 

 

N= C–OH  

                                           

                                H

2

N–C   C– N  

                                                              CH 

                                         N– C–NH                                                                  

                       Quanin (2-amino-6-oksipurin) 

 

Adenin  və  quanin  həm  RNT-nin,  həm  də  DNT-nin 

tərkibində  olur.  Nuklein  turşularının  əmələ  gəlməsində  qeyd 

olunduğu  kimi  pirimidin  əsasları  da  iştirak  edir,  onların 

tərkibində  pirimidin  əsaslarından  sitozinə,  urasilə  və  timinə 

---

 

34 

 

 

daha  çox  rast  gəlinir.  Qeyd  olunan  pirimidin  əsaslarının 

quruluşları aşağıdakı kimidir. 

 

       N = CH                        N = C–NH

2 

             N = C –OH  

       

     HC   CH                 HO–C    CH             HO–C   CH  

 

       N – CH                        N – CH                    N – CH  

 Pirimidin                   Sitozin                           Urasil 

                       (12-oksi-6-amino       2-6dioksipirimidin 

                                 pirimidin) 

 

                          N =C–OH  

 

                  HO–C   C–CH

3 

                      

                         N – CH  

                Timin (5-metil urasil) 

 

Müəyyən  olunmuşdur  ki,  sitozin  hər  iki  nuklein 

turşularının  tərkibində  olur,  ancaq  RNT-də  timin  və  5-

oksimetilsitozinə də təsadüf olunur. 

 

    N = C–NH

2

                              N =C–NH

3

  

                                                       

     HO –C   C–CH

3 

                      HO–C    C–CH

2

OH  

 

    N – CH                                    N – CH  

         5-metil sitozin                5-oksimetilsitozin 

 

Pentozalar.  Nuklein  turşularının  tərkibində  pentozaların 

nümayəndəsi  olan  riboza  və  dezoksiriboza  olur.  Nuklein 

turşuları    tərkibindəki  pentozaların  növünə  görə  iki  cür  olur: 

riboza və dezoksiriboza. Riboza, ribonukleinturşusunun (RNT), 

---