Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7.2.4. Bəzi psixoloji-əsəb xəstəliklərinin biokimyəvi aspektləri Narkomaniya.
422
transformasiyanın başlanğıcından şişin inkişafının ilk klinik əlamətlərinin aşkar edilməsinə qədər dövr 10÷50 gün təşkil edə bilər.
Fiziki konserogenez ultrabənövşəyi və
radiasiya şüalanması ilə şərtləndirilə bilər. Đsbat edilmişdir ki, şişlər bilavasitə şüalanmaya məruz qalmış toxumalarda yaranır. Toxumanın şişə transformasiyası şüanın növündən və miqdarından asılıdır.
hüceyrələrin şiş transformasiyasına səbəb ola bilərlər, bu da onların genində olan onkogenlərin mövcudluğu ilə müəyyən edilir. Bu onkogenlər viruslara aid deyillər. Viruslar onları mövcud olduqları hüceyrənin genindən alırlar. Onkogenlər çoxsaylı mutasiyalar nəticəsində əhəmiyyətli dərəcədə modifikasiya olunub, yenidən heyvan toxumalarına düşə bilərlər. Eukariot orqanizmlərin genində onkogenlərin sələfləri sayılan protoonkogenlər mövcuddurlar. Məhz bu genlər viruslar tərəfindən əldə edilir və mutasiyalara məruz qalır. Ancaq protoonkogenlər hüceyrələrin şiş transformasiyasına səbəb olmurlar. Đsbat olunmuşdur ki, bircə əsasın dəyişməsi kifayətdir ki, protoonkogen onkogenə çevrilsin və şiş əmələ gətirmək qabiliyyətinə malik olsun. Bədxassəli yeni əmələgələnlərin inkişafına protoonkogenin bir xromosomdan başqasına keçməsi səbəb ola bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, protoonkogenlərin normal funksiyası–hüceyrə bölünməsinin tənzimlənməsində iştirak etməsidir, bu da əlbəttə ki, çoxhüceyrəli orqanizm üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Normaya uyğun olaraq onlar öz funksiyalarını zamana və məkana adekvat icra edirlər. Lakin hər hansı bir əlverişsiz təsirə məruz qaldıqda protoonkogenlər nəzarətdən çıxıb, tənzimlənməyən hüceyrə bölümünə səbəb olurlar. 423
biokimyəvi aspektləri Narkomaniya. Yunan
sözüdür, “narke”–keyləşmə, “mania”–ağılsızlıq, dəlilik deməkdir. Narkomaniyalar narkotik vasitələrin sui istifadəsi nəticəsində yaranan toksikomaniyalar qrupuna aiddir. Narkotik maddənin qəbulu zamanı əhval-ruhiyyənin, sevinc hissinin yüksəlməsindən başqa, müxtəlif xoşagəlməyən hisslər də yaranır. Aktiv diqqət pozulur. Təfəkkür qeyri-ardıcıl, ifadəli olur. Narkotikin qəbul edilməsi zamanı iki faza mövcud olur: 1) şəxsi kəskin psixiki və fiziki çılğınlıq, ehtiras hissləri fazası (1-5 dəqiqə); 2) mürgüləmə və yuxu ilə sona çatan, sakitləşmə və zəifləmə fazası (1-3 saat). Bir qayda olaraq, narkotiklərə meyllənmə gənc yaşlarında başlayır. Narkotiklərə əsasən mənən qeyri-sabit, psixoloji cəhətdən tam inkişaf etməmiş, iradəsiz şəxslər qurşanır. Ekzogen kimyəvi agentin təsiri ilə təbii daxili biokimyəvi siqnalın dəyişməsi narkotikin təsirinin əsasını təşkil edir. Biokimyəvi nöqteyi-nəzərdən narkotiklərin orqanizmə təsiri çoxşaxəlidir. Hesab edilir ki, narkotik asılılığının formalaşmasında qaraciyərin toksiki təsirini ləğv edən fermentlərin aktivləşməsi xüsusi rol oynayır. Narkotiklər neyropeptidlərin (endorfin, enkefalin) mübadiləsinə, eləcə də tsiklik nukleotidlərin miqdarına güclü təsir göstərir. Belə ki, tiryək xaşxaşından alınan morfin beyin hüceyrələrinə toksiki təsir göstərir. Ancaq narkotikin təsiri endogen analoqlarla müqayisədə daha çox və uzunmüddətlidir. Bununla bağlı olaraq morfin klinik təcrübədə ağrıkəsici vasitə kimi istifadə olunur.
424
CH 3
N
HO O OH Morfin
Marixuananın psixomimetik aktiv komponentlərindən ibarət kannabioidlər AMF yaranmasının qarşısını alırlar. Bundan başqa bu birləşmələr hüceyrə membranlarının keçiriciliyini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişirlər. Eksperimentlərlə isbat edilmişdir ki, kannabioidlər (tetrahidrokannabinol, kannabinol və kannabidiol) heyvanlarda xromosom pozulmala- rının tezliyini əhəmiyyətli dərəcədə artırırlar. Bu yalnız heyvanların özləri üçün yox, həm də onların övladları üçün də xarakterikdir. Narkomaniya hər hansı bir vahid sistemin yaxud orqanın lokal zədələnməsi ilə müşahidə olunmur. Orqanizmdə elə bir sistem yoxdur ki, onlara təsir etməsinlər. Narkotiklərin neyromediator mübadiləyə qarışması mərkəzi və periferik sinir sisteminin funksional dəyişməsinə gətirib çıxarır. Fiziki yorğunluq, fizioloji sistemlərin hamısının aşağı funksional aktivliyi–narkomaniyanın bütün formalarının ümumi xarakterik əlamətləridir. Orqanizmin müxtəlif sistemlərinin zədələnməsi, həmçinin toxumalarda oksidləşdirici proseslərin tormozlanması ilə şərtləndirilir. Epilepsiya. Yunan sözüdür, “epilepsiya” tutma deməkdir. Epilepsiya qıcolma və psixopatoloji tutmalarla xarakterizə olunan xroniki xəstəlikdir, bəzən şəxsiyyətin dəyişməsi ilə müşahidə olunur. Rentgenoqrafik, tomoqrafik və klinik- elektrofizioloji tədqiqatların nəticələri göstərir ki, epilepsiyanın inkişafı, kəllə beyninin üzvü zədələnmələri ilə şərtləndirilən, epileptik aktivliyin stabil mənbəyinin mövcudluğu ilə bağlıdır.
Yüklə 3,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|