425
Qıcolma və psixopatoloji halların səbəbinə həm də beynin ayrı-
ayrı sahələrində baş verən energetik pozulmalar aid edilir.
Epilepsiya zamanı mərkəzi sinir sisteminin tormoz
strukturlarının fəaliyyəti pozulur. Epilepsiya mənbəyində
tormoz və ehtiras mediatorları arasında disbalans mövcud olur.
Qlütamatergik sistemdə baş verən dəyişikliklər epilepsiya
tutmalarının patogenezində xüsusi rol oynayır. Beynin
müəyyən şöbələrinə daxil edilən qlütamat qıcolma tutmalarına
təkan verir. Məlumdur ki, antiqıcolma aktivliyinə malik
barbituratların təsiri qlütamat reseptorları ilə əlaqəyə girmək
qabiliyyətinə əsaslanır və onların fəaliyyətini dayandırır.
Qıcolma hallarının yaranma səbəbinə həmçinin γ-amino-
butiratergik sistemdə baş verən dəyişikliklər aid ola bilər.
γ-aminobutirat qlütamatla müqayisədə əks neyrofizioloji təsirə
malikdir. γ-aminobutiratın beynə daxil edilməsi epilepsiya
tutmalarının qarşısını alır.
Ayrı-ayrı faktlar göstərir ki, psixopatoloji tutmaların
genezində, genetik amil müəyyən əhəmiyyət kəsb edir.
Şizofreniya (yunan sözü olub, “schizo”–bölmək,
“phren”–ağıl deməkdir)–tutmalarla yaxud fasiləli axınla baş
verən psixiki xəstəlikdir, hansı ki, şəxsiyyətin dəyişməsi–
təfəkkürün pozulması, psixiki aktivliyin aşağı düşməsi ilə
biruzə verir, qarabasmalar, sayıqlamalar yarana bilər. Lakin
intellektin rəsmi qabiliyyətləri saxlanılır: biliklərin, yaddaşın
qazanılması və s.
Orqanizmdə baş verən bir sıra biokimyəvi proseslərin
dəyişməsi bu xəstəlik üçün xarakterik sayılır. Şizofreniyanın
patogenezində metabolizm yenidənqurmaları əhəmiyyətli rol
oynayır. O cümlədən, şizofreniya zamanı biogen aminlərin
mübadiləsində iştirak edən ferment sistemlərinin dəyişməsi baş
verir.
Metabolik pozulmalar amin mübadiləsi nəticəsində əmələ
gələn metilləşmiş məhsulların toplanmasına gətirib çıxarır.
Bundan başqa kəllə beynində çoxlu miqdarda dofamin əmələ
426
gəlir, bu da onun parçalanma mexanizminin pozulması və
sintezinin sürətlənməsi nəticəsində baş verir. Maraqlıdır ki,
antipsixotik vasitə kimi tətbiq edilən qaloperidol dofamin
reseptorlarının spesifik ingibitoru sayılır. Ancaq bu hipotez
tamamilə isbat olunmamışdır, belə ki, kəllə beynində dofamin
mübadiləsinin əsas məhsulu sayılan homovanil turşusunun
miqdarca dəyişməsi və dofamin-β-hidroksilazanın aktivliyi
müşahidə olunmamışdır.
Ümumilikdə, belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, şizofreniya
patogenezinin mexanizmlərini qiymətləndirməyə imkan verən
məlumatların kifayət qədər olmamasına baxmayaraq bu
xəstəlik neyrokimyəvi proseslərin pozulmaları ilə bağlıdır. Bu
pozulmaların əsasını həm genetik səbəblər, həm də hər hansı
bir xarici amillərin təsiretmə nəticələri təşkil edə bilər.
7.2.5.Qidalanma patologiyasının bəzi aspektləri
Zülali qidalanmanın patologiyası. Normal qidalanma
rejiminin qiymətləndirilməsində orqanizmə daxil olan və xaric
olunan azotun nisbətinin müəyyən edilməsi mühüm meyar
kimi qəbul olunur. Onlar arasındakı bərabərlik qida zülallarının
normal rejimdə istifadə olunması haqda təsəvvür yaradır.
Orqanizmdən xaric olunan zülalın üstünlük təşkil etməsi,
qidada zülalların çatışmamazlığını və keyfiyyətsiz olmasını
göstərir. Bu da onunla izah olunur ki, orqanizmin aminturşuları
zülal sintezi üçün yox, əsasən enerji mənbəyi kimi istifadə
olunur. Normal zülal balansı uşaq orqanizminin inkişafında və
xəstə insanın sağalması dövründə müşahidə olunur.
Natamam zülali qidalanma şəraitlərində yaranan patoloji
proseslər uşaqlarda daha da ağır olur. Ana südü ilə
qidalandırma dayandırıldıqdan və bitki mənşəli qidalanmaya
keçdikdən sonra uşaq orqanizmində boy artımının, fiziki və
əqli inkişafın ləngiməsi, hipodinamiya, qan azlığı, qaraciyərin
və böyrəklərin funksiyalarının pozulması, şişmə halları
427
müşahidə olunur. Həzm fermentlərinin əmələ gəlməsinin
qarşısının alınması zülal çatışmamazlığını daha da artırır.
Böyüklərdə zülal çatışmamazlığı fiziki və mənəvi
aktivliyin aşağı düşməsi ilə, orqanizmdə zülal səviyyəsinin
azalması ilə, xüsusilə də qan plazması albuminlərinin; ondan
əlavə şişlərə, əzələ toxumalarının iflicinə, ürəyin fəaliyyətinin
zəifləməsinə, immun sisteminin aktivliyinin azalmasına, qan
azlığının yaranmasına gətirib çıxarır.
Qida zülallarının mənimsənilməsinin patologiyaları
həzmedici fermentlərin həddindən artıq təsir mexanizminin
artmasına səbəb olue. Onlar mədə-bağırsağın selikli örtüyünə
zərərverici təsir göstərirlər. Bura həmçinin mədə şirəsində
yaranan (xlorid turşusu hesabına pH 1,5-2,5) yüksək hidrogen
ionlarını da əlavə etmək lazımdır.
Mədənin və onikibarmaq bağırsağın selikli örtüyünün,
pepsinin və xlorid turşusunun aktiv təsirinə davamlılığı bir sıra
mühafizəedici amillərlə təmin edilir: seliyin adekvat istehsal
olunması, mədəaltı vəzinin və onikibarmaq bağırsağın selikli
örtüyünün bikarbonat ifrazının aktivləşməsi, selikli örtükdə
spesifik hüceyrələrin yenidən bərpa olunması. Đltihab prosesləri
mədənin və nazik bağırsağın əsas patoloji formaları sayılırlar.
Karbohidratlı qidalanmanın patologiyası. Şəkər diabeti
xəstəliyi karbohidratlı qidalanmanın geniş yayılmış patologiya
formasıdır. Onun yaranma səbəbləri müxtəlifdir: məsələn,
mədəaltı vəzində əlavə destruktiv proseslərə səbəb olan viruslu
infeksiyaların inkişafı, anticisimlərin β-hüceyrələrə təsir etməsi
və qeyrilərini göstərmək olar.
Şəkərli
diabetin
bu
formasının
əsas
göstəricisi
qlükoziyadır. O, qida ilə qəbul edilən şəkərlərin həddən artıq
çox miqdarda olması ilə əlaqədardır (məsələn, saxarozanın),
hansı ki, qanda şəkərin artmasına gətirib çıxarır. Sağlam
insanlarda qlükozimiya qida qəbulundan 2-4 saat sonra
müşahidə olunmağa başlayır. O, böyrəklərdə qlükozanın
sorulmasını şərtləndirən metabolizm proseslərinin pozulması
Dostları ilə paylaş: |