Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.3.Fermentlər haqqında ümumi məlumat
- 1.3.1.Fermentlərin kimyəvi təbiəti
- 1.3.2.Fermentlərin spesifikliyi
42
si sintez olunacaq zülal molekulunun quruluşu haqqında məlumatı DNT-dən alıb aminturşuların düzülmə ardıcıllığını nizamlayır.
N = C– OH
O HO–C C–N OH OH O CH N – C– N C– C– C– C–CH 2 –O–P–OH H H H H OH Psevdouridin turşusu
Canlı orqanizmlərdə təsadüf olunan bir qrup üzvi birləşmələr də vardır ki, onlara fermentlər və ya enzimlər də deyilir. Fotosintezin, tənəffüsün, qıcqırmanın, qida maddələrinin mənimsənilməsi proseslərində, habelə zülalların, yağların, sulukarbonların və qeyrilərinin biosintezində mürəkkəb biokimyəvi reaksiyalar baş verir. Bu reaksiyalar canlı hüceyrələrdə fermentlərin iştirakı ilə gedir. Ona görə də fermentlərə bioloji katalizatorlar da deyilir. Onlar adi katalizatorlarla nisbətən kimyəvi reaksiyaların sürətini 10 6 - 10 12 -dəfə tezləşdirir. Bütün canlı orqanizmlərdə gedən maddələr mübadiləsi prosesi də fermentlərin təsiri ilə gedir. Fermentlərin adı ferveo sözündən götürülmüş və latınca-qıcqırdan deməkdir. Đnsanlara fermentativ proseslər hələ çox qədimdən məlum olmuşdur. Belə ki, çörəyin, pivənin və şərabın istehsalında müxtəlif mayalardan, pendirin hazırlanmasında isə qaramalın həzm şirəsindən istifadə edirlər. Lakin insanlar bu zaman baş verən proseslərin mahiyyətini başa düşməmişlər. Ancaq fermentlərin 43
əsaslı öyrənilməsi XIX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. 1814-cü ildə K.S.Kirxhoff səməni ekstraktında nişastanı, maltozaya qədər parçalayan maddənin varlığını müəyyən etmiş, ona diastaza (amilaza) adı vermişdir. Diastaza (Diastaza) latınca- bölmək deməkdir. Alimin bu kəşfi fermentlər haqqında elmin inkişafına böyük təkan verdi. Fermentlər haqqında elmin öyrənilməsində Payenin, Personun, L.Pasterin, Buxnerin, Lebedevin, Pavlovun, Baxın, Oparinin, Ovçinnikovun, Sprinin, Samnerin, Nortropun, Varburqun və başqalarının böyük xidmətləri olmuşdur. Fermentlər haqqında bəhs edən elmə fermentologiya və ya enzimiologiya deyilir. Hal-hazırda biokimya elminin inkişafında fermentlər geniş öyrənilir. Fermentlər bir sıra elmlərlə: fiziologiya, mikrobiologiya, təbabət, qida sənayesi və qeyri elmlərlə sıx əlaqədardır. Fermentlərin öyrənilməsinin mühüm praktiki əhəmiyyətə malik sahələrindən biri də qida sənayesinin: şərabçılıq, pivə, çörək istehsalı, konservləşdirmə, çay və s. sahələridir.
Fermentlər zülal təbiətli maddələr olmaqla kolloid hissəciklərdir. Onların əksəriyyəti suda yaxşı həll olur. Bu heç də o demək deyildir ki, fermentlər hüceyrələrdə məhlul halında olur. Onların xeyli hissəsi hüceyrədə: nüvədə, xromosomda, sitoplazmada, ribosomda birləşmiş halda olur. Kimyəvi təbiətinə görə fermentlər iki qrupa bölünür: 1. Birkomponentli fermentlər. 2. Đkikomponentli fermentlər. Birkomponentli fermentlər yalnız
sadə zülaldan, ikikomponentli fermentlər isə sadə zülalla yanaşı, həm də qeyri-zülal təbiətli maddələrdən ibarətdir. Fermentlərin tərkibində olan qeyri-zülal təbiətli maddələr vitaminlərdən
44
(məs: B 1 , B
2 , B
6 , PP, və s.), müxtəlif metallardan (mis, dəmir, sink və s.), bəzi nukleotidlərdən və s-dən ibarət olur. Birkomponentli fermentlər hidroliz olunduqda yalnız aminturşulara ayrılır. Đkikomponentli fermentlər hidroliz olunduqda isə sadə zülalla yanaşı, qeyri-zülali hissədən, yəni prostetik qrupdan ibarət olur. Mürəkkəb zülallar qrupuna aid olan fermentlərin zülali hissəsinə apoferment, qeyri-zülali hissəsinə isə koferment deyilir. Bunların birlikdə aktiv ferment kompleksinə xoloferment deyilir. Hazırda fermentlərin bəzilərinin tərkibində olan aminturşularının sayı və birləşmə ardıcıllığı müəyyən edilmişdir. Məsələn, ribonukleaza–124, laktatdehidrogenaza – 310, aspartat–aminotransferaza–412, katalaza–720 amintur- şuların qalıqlarından təşkil olunmuşdur. Bundan başqa bəzi fermentlərin molekul çəkisi də müəyyən edilmişdir. Məsələn, peroksidazanın molekul kütləsi 40000, α-amilazanın 60000, β- amilazanın 150000, katalazanın 250000, ureazanın 480000 olur. Fermentlərin kimyəvi təbiətinin öyrənilməsində Amerika alimi C.Samnerin böyük xidməti olmuşdur. Belə ki, o, ilk dəfə olaraq ureaza fermentini təmiz halda kristallaşdırılmış şəkildə almış, onun aminturşu tərkibini və onların düzülmə ardıcıllığını müəyyən etmişdir. Bu da fermentlərin bir daha zülal təbiətli olmasını sübut etmişdir. Alimin bu kəşfi fermentlərin kimyəvi təbiətinin və bioloji rolunun öyrənilməsində mühüm rol oynamışdır.
Fermentlərin hamısı spesifik xüsusiyyətə malikdir. Belə ki, hər bir ferment yalnız bir maddənin çevrilməsini kataliz edir. Fermentlərin spesifikliyinə görə üç qrupa bölünür: 1. Mütləq spesifikliyə malik fermentlər. 2. Qrup spesifikliyinə malik fermentlər. 3. Sterokimyəvi spesifikliyinə malik fermentlər.
Yüklə 3,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|