428
ilə əlaqədar olaraq hətta qlükozanın qanda normal konsentra-
siyası zamanı yarana bilər.
Yaranan şəkərli diabetin ən əlverişli müalicə formasına,
qidalanmada şəkərlərin tənzimlənməsi və məhdudlaşdırılması
aid edilir. Şəkərlərin həddən artıq istifadə olunması, bir qayda
olaraq, onların şirin maddələr kimi dad keyfiyyəti ilə bağlıdır.
Hal-hazırda qida sənayesində şəkərlərin miqdarını azaltmaq
məqsədilə yüksək şirinliyə malik şəkər əvəzediciləri istifadə
olunur. Onlara aiddir: saxarin, aspartam və qeyriləri.
Saxarin saxarozadan 400 dəfə şirindir. Qidada saxarinin
istifadəsi ilə bağlı insan üçün zərərli fəsadlar aşkar
olunmamışdır.
Saxarin
pəhriz
alkoqolsuz
içkilərin
hazırlanmasında istifadə olunur. Aspartamın toksikliyi yaxşı
tədqiq edilmişdir. Aspartam asparagilfenilalanin dipeptidinin
metil efiridir. Onun tərkibində zülallı aminturşu qalıqlarının
olması, həmin maddənin toksiki xüsusiyyətə malik olmadığını
göstərir. Aspartam 180 dəfə saxarozadan şirindir, buna görə də,
o pəhriz qida məhsullarının hazırlanmasında istifadə olunur.
Yağlı məhsullarla qidalanmada yaranan patologiyalar.
Qida ilə daxil olan üçatsilqliserolların təxminən 40%-i nazik
bağırsaqlarda hidroliz olunaraq qliserinə və yağ turşularına
çevrilirlər, onların 3-10%-i parçalanmayaraq sorulurlar,
qalanları isə monoatsil qliserollar şəklində qana keçirlər.
Mədəaltı
vəzin
ifraz
etdiyi
lipaza
fermentinin
çatışmamazlığı patologiyaların yaranmasına səbəb olur.
Həmçinin bu səbəblərə qaraciyərin, ödün və öd yollarının
funksiyalarının aşağı düşməsini aid etmək olar.
Hidrofob
birləşmələr
kimi
yağlar
molekullarüstü
komplekslər–lipoproteinlər
şəklində
qanla
orqanlara
çatdırılırlar. Lipoproteinlərin tərkibinə təkcə üçatsilqliserollar
yox, həm də xolesterol və fosfolipidlər də daxildirlər. Qan
plazmasında yağların normal miqdarı 500-1500 mq/l. Qidada
yağlı məhsulların həddən artıq çox istifadə olunması nevrotik
sindrom, hipoterioz, sümüklərin qırılması, alkoqolizm kimi
429
xəstəliklərdə onların konsentrasiyasının artması daha çox
müşahidə olunur. Bunlar ən geniş yayılmış ateroskleroz
xəstəliyinin əsas səbəbləridir.
Qan damarlarının divarlarında baş verən dəyişikliklər
onun xarakterik cəhəti sayılır. Damarların divarlarında
sıyığabənzər yağlı yığıntılar formalaşır və sonradan onların
bərkiməsi prosesi baş verir. Bu yığıntıların əsas komponenti
xolesteroldur və ya xolesterindir. Aterosklerozun xarakterik
cəhətlərinə ürəyin işemik xəstəliyini, miokarda infarktını,
insultu, qan təzyiqi və trombozları aid etmək olar.
Đşemik sindrom həm də qan hüceyrələrinin zədələnməsi
zamanı yaranır. Eritrosit membranlarında xolesterolun artması,
membranla bağlı fermentlərin funksiyalarının pozulmasına
gətirib çıxarır. Bu zaman eritrositlərin aqreqasiya sürəti və
ölçüləri böyüyür: hüceyrələrin deformasiya olunması aşağı
düşür, onların reoloji xüsusiyyətləri pisləşir.
Ancaq
xolesterol
insan
orqanizminin
maddələr
mübadiləsində böyük rol oynayır. O, hüceyrə membranlarının
mühüm komponenti, D vitamininin, hormonların, öd turşuları-
nın mənbəyi sayılır. Buna görə də orqanizmin normal həyat
fəaliyyəti üçün xolesterolun müəyyən miqdarda olması
zəruridir. Yalnız onun çoxluğu aterosklerozun inkişafına səbəb
olur.
Qida məhsullarında heyvani yağların həddindən artıq
istifadə olunması qanda xolesterinin, o cümlədən, doymuş yağ
turşularının miqdarca artmasına şərait yarasır. Təyin olunmuş
normadan artıq xolesterinlə zəngin qida məhsulları insan
orqanizmində xoşagəlməyən fəsadların əmələ gəlməsinə səbəb
olur. Bu barədə “Xolesterinin qidalanmada əhəmiyyəti”
bölməsində geniş məlumat verilmişdir.
Aterosklerozun müalicəsində və profilaktikasında düzgün
tərtib olunmuş və fərdi seçilmiş pəhriz xörəkləri xüsusi
əhəmiyyət kəsb edir.
430
Bəzi insanlarda orqanizm üçün qidalanma zamanı zərərli
vərdişlər yaranmışdır–həddən artıq çox qida qəbulu, həddən
artıq heyvani yağların istifadə edilməsi və s. Həddindən artıq
qidalanma yağların hüceyrələrdə həddindən artıq yığılmasına
səbəb olur. Bu da orqanizmdə müxtəlif xoşagəlməyən
fəsadların əmələ gəlməsinə şərait yaradır. Qidalanmada
heyvani yağla yanaşı mütləq bitki yağlarının istifadə edilməsi
olduqca vacibdir. Gün ərzində orqanizmə doymamış yağ
turşuları və ya bitki yağları qəbul edilməlidir.
Qidada doymuş yağ turşularının doymamış yağ
turşularına olan nisbəti 94-ə bərabər olanda, xolesterolun
miqdarı gün ərzində 300-400 mq arasında tərəddüd edir. Bu da
insanların sağlamlığına müsbət təsir göstərir. Doymamış yağ
turşuları nazik bağırsaqlarda qida xolesterolunun sorulmasını
məhdudlaşdırır,
qaraciyərdə
öd
turşularının
sintezini
tənzimləyir. Qidada sellülozanın, hemisellülozanın, pektin
maddələrinin olması onların xolesterolla kompleks birləşmə
yaratmasına və orqanizmdən xaric olunmasına şərait yaradır.
Yağ mübadiləsinin pozulması ilə bağlı patoloji hallar ən
yüksək əlilliyə səbəb olur. Hal-hazırda ateroskleroz problemi
tibbi yox, sosial problemə çevrilmişdir. Bu xəstəlik kortəbii
sürətdə qida maddələri ilə həddindən artıq uzun müddət
qidalandıqda baş verir.
Belə xəstəliyin qarşısını almaq üçün insanlar heyvan
mənşəli məhsullara nisbətən bitki mənşəli məhsullarla daha
çox qidalanmalıdırlar. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi bəzi bitki
mənşəli məhsullar xolesterinlə kompleks birləşmə əmələ
gətirərək, onun xaric olunmasına şərait yaradır. Bu da qanda
xolesterinin tənzimlənməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Alkoqolizm. Alkoqolizm–alkoqolun və ya spirtli içkilərin
uzun müddət və mütəmadi istifadə edilməsi nəticəsində
orqanizmdə yaranan patoloji dəyişiklikdir. Bu da insanlarda
mənəviyyatın, şəxsiyyətlərarası münasibətlərin, sosial və
iqtisadi durumun pozulmasına şərait yaradır.
Dostları ilə paylaş: |