Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
431
Tədqiqatçıların məlumatlarına görə dünyada alkoqolu istifadə edən insanlar əhalinin təxminən 70-80%-ni təşkil edir. Buna baxmayaraq kişilərin yalnız 5-7%-i, qadınların isə 0,5%-i alkoqolizm xəstəliyinə düçar olmuşdur. Göründüyü kimi bu rəqəm kifayət qədər böyükdür. Ona görə də dünyada alkoqolizm ən geniş yayılmış xəstəliklərdən biri sayılır. Alkoqolizm xəstəliyi insanlarda əsasən uzun müddət spirtli içkilərin qəbul olunması nəticəsində əmələ gəlir. Bu zaman qanda etil spirtinin miqdarı artır. Bu proses uzun müddət davam etdikdə orqanizmdə spirtə qarşı ummunitet yaranır. Belə ki, qanda spirtin miqdarca aşağı düşməsi insan orqanizminin narahatlığına səbəb olur. Belə xəstələr alkoqolu qəbul etmədikdə onlarda güclü əzələ ağrıları, qıcolmalar və qarabasmalar (hallüsinasiyalar) yaranır. Bu xəstəliyin sağalması üçün uzun müddətli müalicə və insanlarda özünə qarşı yüksək iradə olmalıdır. Alkoqolizm xəstəliyi insan orqaniminin daxili orqanlarının fəaliyyətlərinə tədricən pis təsir göstərir. Orqanizmdə maddələr mübadiləsi prosesinin tənzimlənməsinə mane olur. Orqanizmdə fermentlərin, zülalların, hormonların və qeyrilərin normal sintezi pozulur. Ən nəhayət, insan orqanizmində xoşagəlməyən xəstəliklərin əmələ gəlməsinə şərait yaranır. Hal-hazırda alkoqolun insan orqanizminin müxtəlif orqanlarına təsiri metabolizmi yaxşı öyrənilmişdir. Lakin fizioloji funksiyaların hansı dəyişikliklərinin alkoqola alışmasına və ondan fiziki asılılığın formalaşmasına səbəb olduğu tam müəyyən edilməmişdir. Đnsan orqanizmində daima etil spirti əmələ gəlir. Orqanizmdə qida maddələrinin parçalanması zamanı əlavə məhsul kimi etil spirti sintez olunur. Bu zaman insan qanında endogen etanolun (etil spirtinin) normaya görə miqdarı 0,001÷0,01q/l həddlərində tərəddüd edir. 432
Az miqdarda etanol (gün ərzində 4-5 q) bəzi qida məhsulları ilə orqanizmə daxil olur. Bu konsentrasiyanın 10- 100 dəfə artması insanlarda sərxoşluğa səbəb olur. Qanda etanolun miqdarı 0,4-0,7% çatanda komatoz vəziyyət yaranır və tənəffüs prosesinin fəaliyyətini çətinləşdirir. Həddindən artıq etil spirtinin qəbulu (1-2 litr araq) insanların çox zaman ölümünə səbəb olur. Orqanizmə daxil olan etanol mədə-bağırsaq sistemindən keçərək qana sorulur. O, az miqdarda böyrəklərdə və ağ ciyərdə toplanır, əsas hissəsi isə (99%) qaraciyərdə oksidləşməyə məruz qalaraq, qana sovrulur. Buna görə də, aydınca təsəvvür etmək olar ki, qaraciyər etanolun və onun metabolitlərinin toksiki təsirinə daha çox məruz qalır. Ona görə də uzun müddət alkoqollu içki qəbul edən insanlarda qaraciyərin patologiyası prosesi baş verir. Alkoqoldehidrogenaza fermentinin təsiri ilə etanol qaraciyərdə daha yüksək toksiki təsirə malik asetaldehidə və ya sirkə aldehidinə çevrilir. Bu proses sxematik olaraq aşağıdakı kimi gedir: CH 3
2 –OH + NAD → CH 3 –COH + NAD·H 2
Đkinci oksidləşmə isə spesifik oksigenaza fermenti ilə həyata keçirilir: O CH 3 –CH
2 –OH+NADP·H 2 → CH
3 –C + 2H 2 +NADP
H Bundan başqa qaraciyərdə etanolun parçalanması hidrogen peroksidin iştirakı ilə də baş verir. O CH 3 –CH 2 –OH + H
2 O 2 → CH 3 –C + 2H 2 O H Sonra əmələ
gəlmiş asetaldehid qaraciyər mitoxondriyalarında NAD-tərkibli alkoqoldehidrogenazanın təsiri ilə sirkə turşusuna çevrilir:
CH 3 –COH + H
2 O + NAD → CH 3 –COOH+ NAD·H 2
433
Asetat turşusunun müəyyən hissəsi qana keçir və toxumalarda CO 2 və H 2 O qədər parçalanır, qalan hissəsi isə ATF-in iştirakı ilə asetil-KoA sintezində iştirak edir. Bu da məlumdur ki, Krebs tsikli üzrə və yağ turşularının oksidləşməsi prosesində iştirak edərək, üçatsilqliserolların və başqa yağların, həmçinin xolesterinin sintezində istifadə olunur. Uzun müddət fasiləsiz spirtli içkilərlə (araq, konyak və s.) qidalanmada istifadə olunduqda qaraciyərin yağla örtülməsi də müşahidə olunur, bu da qaraciyərin fəaliyyətinin pisləşməsinə səbəb olur. Bu onunla izah olunur ki, metabolizm prosesində asetil-KoA orqanizmdə normadan çox əmələ gəlir, onun müəyyən hissəsi Krebs tsiklində iştirak edir, qalan hissəsi isə əlavə yağların, xolesterinin, lipoproteidlərin və qeyri-yağ birləşmələrinin normadan artıq olmasına səbəb olur. Xroniki alkoqolizmdə qaraciyərin serrozu yaranır. Bu xəstəliyin müalicəsinin əsas əlaməti kimi insanlar spirtli içkiləri qəbul etməməlidirlər. Xəstəliyin müalicəsində spirtli içkilərin başqa preparatlarla birgə (apomorfin və emitin) qəbul olunması nəticəsində nail olmaq mümkündür. Bu preparatlar ürəkbulanması verir. Bunlardan başqa teturamanın implanta- siya olunmuş dərman formasında (esperal) istifadə olunması psixoloji effekt verir, çünki onun qanda miqdarı çox cüzi olduğundan alkoldehidrogenazanın aktivliyini aşağı sala bilmir. Teturamanın dozasını artırmaq məsləhət görülmür, belə ki, o orqanizmə toksiki təsir göstərir. Daima qəbul edilməni və nəzarəti tələb etməyən dərman vasitələrinin alınması perspektivli məsələ sayılır.
Hal-hazırda respublikamızda ərzaq təhlükəsizliyi və ərzaq müstəqilliyi şəraitinin təmin olunması məsələlərinə xüsusi olaraq fikir verilir. Bu məqsədlə ölkəmizdə son zamanlar müasir texno- logiya əsasında qida məhsulları istiqaməti üzrə müəssisələr tikilib, istifadəyə verilmişdir. Belə müəssisələrə misal olaraq tullantısız texnologiya əsasında işləyən Đmişli şəkər zavodunu və onun Yüklə 3,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|