Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh

 

14 

 

 

1.  Monoaminomonokarbon turşuları. 

2.  Monoaminodikarbon turşuları. 

3.  Diaminomonokarbon turşuları. 

Bu  qruplara  daxil  olan  aminturşularının  bir  hissəsi  insan 

və  heyvan  orqanizmində  həm  sintez  olunur,  həm  də  qəbul 

olunmuş  qidanın  tərkibində  zülalların  hidrolizi  nəticəsində 

əmələ  gəlirlər.  Đnsanların  qəbul  etdikləri  gündəlik  qida 

rasionunda 

zülalların 

tərkibini 

təşkil 

edən 

bütün 

aminturşularının,  o  cümlədən    əvəzolunabilməyən  amintur-

şularının  hamısının  olması  olduqca  vacibdir.  Əks  halda  canlı 

orqanizmlərdə baş verən maddələr mübadiləsi prosesi pozulur. 

Aminturşuları  canlı  orqanizmlərdə  mühüm  bioloji 

funksiyaları  yerinə  yetirir.  Aminturşuları  insan  orqanizmində 

çatışmadıqda müxtəlif cür xəstəliklərin əmələ gəlməsinə şərait 

yaranır. Qeyd etmək lazımdır ki, inkişaf etmiş ölkələr arasında 

il  ərzində  200 min  tondan  artıq  müxtəlif  cür  aminturşuları 

istehsal 

olunur. 

Đstehsal 

olunmuş 

aminturşuları 

xalq 

təsərrüfatının  müxtəlif  sahələrində  qida  sənayesində,  kənd 

təsərrüfatında,  tibbdə  geniş  tətbiq  olunur.  Aminturşuları  ərzaq 

məhsullarına  və  heyvanların  yeminə  qida  əlavəsi  kimi  də 

qatılır.  Tibb  sahəsində  isə  bəzi  xəstəliklərin  müalicəsində 

aminturşularından 

geniş 

istifadə 

olunur. 

Hal-hazırda 

fermentasiya  və  kimyəvi  üsulla  aminturşuları  istehsal  olunur. 

Sənaye  miqyası  üzrə  aminturşularının  nümayəndəsi  olan 

lizindən, qlütamin turşusundan, qlisindən və metionindən daha 

çox    miqdarda  istehsal  olunur.  Bundan  başqa  əvəz  olunmayan 

aminturşularının  da  sənaye  üsulu  ilə  istehsalına  xüsusi  olaraq 

fikir  verilir.  Əvəz  olunmayan  aminturşuları  insan  orqanizmi 

tərəfindən  sintez  olunmur.  Ona  görə  də  tibbdə  və  qida 

sənayesində  əvəz  olunmayan  aminturşularından  müalicə 

məqsədi kimi geniş istifadə olunur. Son zamanlar aminturşuları 

müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində dərman preparatı kimi tibb 

sənayesində  geniş  tətbiq  olunur.  Hal  hazırda  aminturşularının 

insan orqanizminə təsiri geniş öyrənilməkdədir.  

---

 

15 

 

 

     1.1.2. Aminturşuların təsnifatı  

 

Kimyəvi formulu 

Adı 

Đşarəsi 

1 

2 

3 

 

     NH

2    

               O 

H–C–C 

                      OH 

            H     

   

     NH

2    

             O 

   CH

3

–C–C  

                    OH 

            H     

 

 

    

          NH

2    

                  O 

H

3

C–CH–C–C 

       ⁄                    OH 

H

3

C          H     

    

 

                   NH

2    

                            O 

 H

3

C–CH–CH

2

–C–C 

        ⁄                            OH 

 H

3

C                  H     

    

 

 

 

 

        

1.Atsiklik aminturşular 

1.  Monoaminmonokar-

bon turşuları 

Qlisin və ya qlikokol          

 

 

 

 

 

Alanin 

 

 

 

 

 

 

 

Valin 

 

 

 

 

 

 

Leysin 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qli 

 

 

 

 

 

Ala 

 

 

 

 

 

 

 

Val 

 

 

 

 

 

 

Ley 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

16 

 

 

                          NH

2    

                                  O 

                H

3

C–CH–C–C 

                       ⁄                    OH 

      H

3

C–H

2

C           H     

    

                       NH

2    

                                O 

             HO–CH

2

–C–C  

                                         OH 

                             H     

 

                   H NH

2    

                                OH 

                 CH

3

–C–C–C  

                                         OH 

                       OH H     

 

                       NH

2    

                                O 

              HS–CH

2

–C–C  

                                         OH 

                             H     

                       NH

2    

                                O 

                     CH

2

–C–C  

                                         OH 

                    S       H     

 

             S       NH

2    

                                O 

                     CH

2

–C–C  

                                         OH 

                             H     

 

 

 

 

 

 

 

Đzoleysin 

 

a) Oksiamin turşuları 

 

 

 

Serin 

 

 

 

 

 

Treonin 

 

 

 

 

 

b) Kükürdlü 

aminturşuları 

Sistein 

 

 

Sistin 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Đle 

 

 

 

 

 

Ser 

 

 

 

 

 

Tre 

 

 

 

 

 

 

 

Sis 

 

 

-“- 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---