Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.1.3. Zülalların quruluşu haqqında məlumat
23
Göstərilən dipeptidlərin sərbəst qalan karboksil və amin qruplarının hesabına başqa aminturşularla birləşib, tri-tetra və s. peptid əmələ gəlir. Məsələn: CH 3 CH 3
H 2 N–CH–CO–NH–CH 2 –COOH+HNH–CH– alanilqlisin alanin CH 3
2 N–CH–CO–NH–CH 2 –
-2H 2 O Alanilqlisil
CH 3
–CO–NH–CH–COOH alanin (tripeptid)
Bu reaksiyanı davam etdirməklə müxtəlif sayda peptidlər almaq olar. Bu prosesi daha yaxşı aydınlaşdırmaq üçün üç aminturşunu (alanin, qlisin, və valin) A, B və V hərfləri ilə işarə edək. Bu zaman aydın olur ki, üç aminturşudan 6-ədəd tripeptid alınır.
1. A-B-V-qlisil-alanil-valin. 2. A-V-B-qlisil-valil-alanin. 3. B-A-V-alanil-qlisil-valin. 4. B-V-A-alanil-valil-qlisin. 5. V-A-B-valil-qlisil-alanin. 6. V-B-A-valil-alanil-qlisin. Aydın olur ki, 4-aminturşu qalığından 24, müxtəlif tetrapeptid; 5-aminturşu qalığından 120 pentapeptid alınır. Beləliklə, aminturşu qalıqlarından çox böyük sayda peptid izomerləri alınır. Hal-hazırda çoxlu sayda polipeptidlər sintez
24
olunmuşdur. Canlı orqanizmdə zülallardan başqa peptidlərə də rast gəlinir. Onlar maddələr mübadiləsi prosesində iştirak edir. Bitki mənşəli qida məhsullarında ən geniş öyrənilmiş peptid qlütationdur. O, hüceyrədə geniş yayılmış tripeptiddir. Taxılın tərkibində daha çox olur. Onun əmələ gəlməsində qlisin, sistein və qlütamin turşuları iştirak edir. Hal-hazırda müəyyən olunmuşdur ki, zülal molekulları polipeptid zəncirlərindən təşkil olunmuşdur. Zülal molekullarının əmələ gəlməsində təkcə peptid tipli rabitələr yox, başqa rabitə növləri də iştirak edir.Zülal molekullarında disulfid rabitəsi də mövcuddur. Bu rabitənin köməyi ilə polipeptidlər bir-biri ilə birləşib zülal molekullarını əmələ gətirir. Disulfid rabitələri polipeptid zəncirlərində olan sistein qalıqlarındakı-SH qrupları, hidrogenlərini itirməklə, bir-biri ilə birləşməsi nəticəsində əmələ gəlir.
-H 2 SH+SH –S–S–
Đki molekul sistein birləşərək, sistin qalığına çevrilməsi nəticəsində müxtəlif və ya eyni polipeptidin ayrı-ayrı hissəcikləri arasında rabitə yaranır. Zülal molekullarında peptid və disulfid rabitələrindən başqa çoxlu miqdarda hidrogen rabitələri də vardır. Hidrogen rabitələri müxtəlif polipeptid zəncirlərini və ya eyni bir zəncirin ayrı-ayrı hissələrini bir-biri ilə birləşdirir.
Tədqiqatların nəticəsinə görə zülalların birinci, ikinci, üçüncü və dördüncü quruluşu müəyyən edilmişdir. Zülal molekullarında aminturşu qalıqlarının yerləşmə ardıcıllığına zülalların birinci quruluşu deyilir. Aminturşu qalıqlarının birləşmə ardıcıllığının müxtəlifliyi zülal
molekullarının dəyişməsinə səbəb olur. Aminturşular arasında 25
olan peptid və disulfid rabitələri zülalların birinci quruluşuna aiddir. Müasir analiz üsullarının (rentgenostruktur, elektron mikroskopiyası, nüvə-maqnit rezonansı və s.) köməyi ilə müəyyən olunmuşdur ki, zülal molekullarını təşkil edən polipeptid zəncirlər düzxətt boyunca yox, əksinə spiralvarı formadadır. Zülal molekullarının belə fəza konfiqurasiyası zülalların ikinci
quruluşu adlanır. Bu quruluşun aydınlaşdırılmasında Polinq və Korinin rolu böyük olmuşdur. Müəyyən olunmuşdur ki, ikinci quruluşun əmələ gəlməsində hidrogen rabitələri də iştirak edir. Hidrogen rabitələrinin yerləşməsinə görə, zülalların ikincili quruluşunun α və β formaları müəyyən edilmişdir. α-strukturlu polipeptid zəncirləri molekuldaxili hidrogen rabitələri hesabına əmələ gəlir. Belə hidrogen rabitələri polipeptid zəncirinə spiral forması verir. α-spiralın polipeptid zəncirləri β-spirallarla nisbətən davamlı olur. β-strukturlu polipeptid zəncirlərinin əmələ gəlməsində hidrogen rabitələri əsasən müxtəlif molekullar arasında yerləşir. Müəyyən olunmuşdur ki, tərkibində çoxlu alanin və qlisin qalıqları olan zülallar asanlıqla-struktur əmələ gətirirlər. Zülal molekullarında polipeptid zəncirlərinin təxminən 70%-i-spiral formasında olur. Zülalların üçüncü quruluşu polipeptidlərin fəzadakı vəziyyətini və spiralın formasını göstərir. Zülal molekullarının xarici forması əsasən yumşaqşəkilli olur. Üçüncü quruluş pozulduqda zülallar bioloji aktivliyini itirir.Zülalların dördüncü quruluşu müxtəlif polipeptid zəncirlərinin bir zülal molekul şəklində birləşməsinə deyilir. Daha doğrusu zülal molekullarını əmələ gətirən polipeptidlərin bir-biri ilə birləşməsindən sonra ümumi molekulun fəzadakı quruluşunu göstərir. Hazırda dördüncü quruluşa malik olan çoxlu sayda zülallar məlumdur. Belə zülallar qida sənayesində və tibbdə geniş istifadə olunur. Bunlara misal olaraq pepsini, tripsini, Yüklə 3,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|