Ə
HL -BEYT K MLƏ
RD R?
Ə
rəb dili mütəxəssisləri və islam alimləri Əhli-beyt məfhumunun mənasını geniş şəkildə
şə
rh ediblər. Onlar yalnız dörd nəfərin – Əli, Fatimə, Həsən və Hüseynin (Allah onlardan razı
olsun!) Əhli-beytdən olduğunu iddia edənlərin əksinə olaraq, bu məfhumun ən əvvəl
peyğəmbərin (s.a.v.) həyat yoldaşlarını əhatə etdiyini bildiriblər. Əhli-beytin yalnız dörd
nəfərdən ibarət olduğunu söyləmək dilçi alimlərin və din alimlərinin bu məsələ ilə bağlı
söylədikləri fikirlərə, eləcə də Quran və Sünnəyə ziddir.
bn Faris «Məqayis əl-luğa» kitabında: «Ərəbcə ət-təəhhul sözünün evlənmək mənasında
işləndiyini, kişinin əhli onun arvadına və ona ən yaxın insanlara, evin əhli onun sakinlərinə,
islam əhli onu qəbul edib Allah-təalanın qoyduğu qayda-qanunlara əməl edən insanlara» –
deyildiyini bildirir.
1
Dilçi alim ər-Rağib əl- sfahaninin bu məsələyə münasibəti belədir: «Kişinin əhli onun
qohumlarına və onunla eyni dində olan insanlara deyilir. Həmçinin bu, sənətləri eyni olan, bir
evdə və ya ölkədə yaşayan insanlara da aiddir. Əslində isə kişinin əhli onunla bir yerdə yaşayan
şə
xslərdir. Sonralar bu məna daha da genişlənərək aralarında qohumluq əlaqəsi olan insanlara da
ş
amil edilmişdir. Qeyd edək ki, Quranın «əl-Əhzab» surəsinin 33-cu ayəsinə görə Əhli-beyt
deyildikdə peyğəmbərin ailəsi nəzərdə tutulur. Həmin ayədə deyilir:
"…Ey əhli-beyt! Allah sizdən çirkinliyi yox etmək və sizi tərtəmiz (pak) etmək istər"
(«əl-Əhzab», 33).
Beləliklə, kişinin əhli dedikdə zövcəsi, islam əhli dedikdə isə onun qayda-qanunlarına
ə
məl edən insanlar nəzərdə tutulur. Sonra o bildirir ki, ərəbcə, kişi evlənərsə ona ailə sahibi oldu
deyilir və birinə Allah-təala səni Cənnətdə evləndirsin dedikdə həmin məna nəzərdə tutulur».
2
bn Manzurun «Lisən əl-arab» kitabında qeyd edilir ki, «Məzhəb əhli onun
ardıcıllarına, islam əhli onun qayda-qanunlarına əməl edənlərə, əmr əhli hakimlərə, ev əhli
onun sakinlərinə, kişinin əhli ona ən yaxın insanlara deyilir və Peyğəmbərin (s.a.v.) Əhli-
beyti onun zövcələri, qızları və kürəkəni Əlidir. Peyğəmbərin Əhli-beytinin yalnız onun
zövcələrindən ibarət olduğu da nəql edilmişdir. Sonra o bildirir ki, ərəb dilində «ət-təəhhul»
sözü evlənmək mənasında işlədilir və arvadı, uşaqları olan kişiyə «əhil», evlənməyən şəxsə
«azəb», kişiyə ən yaxın insanlara onun əhli, Allah-təalaya və peyğəmbərinə yaxın olan
insanlara isə övliyalar deyilir».
3
«Təc əl-arus» kitabında bu məsələ ilə bağlı deyilir ki, «Məzhəb əhli onu qəbul edib
inanan insanlar, kişinin əhli zövcəsi və övladlarıdır. Quranın «əl-Qəsəs» surəsinin 29-cu
ayəsində də həmin bu məna nəzərdə tutulur. Bu ayədə belə qeyd olunur:
"Musa (onillik xidmət)
müddə
tini baş
a vurub ailə
si ilə
birlikdə
(Misirə tərəf)
yola
çıxdığ
ı zaman Tur dağ
ı tə
rə
fdə
bir od gördü…" («Əl-Qəsəs», 29).
Ayədəki ailə sözü ilə Musa peyğəmbərin zövcəsinə işarə olunur. Məhəmməd
peyğəmbərin əhli dedikdə də onun zövcələri, qızları və kürəkəni Əli (Allah ondan razı olsun!)
qəsd olunur. Həmçinin onun əhlinin ona yaxın kişi qohumlarını, nəvələrini əhatə etdiyi də qeyd
olunmuşdur. Aşağıdakı ayələrdə də yuxarıda qeyd etdiyimiz məna nəzərdə tutulur. Allah-təala
Quranda buyurur:
«Ə
hlinə
namaz qılmağ
ı ə
mr et, özün də
ona (namaza)
sə
brlə
davam et» («Taha»,
132).
Digər Quran ayəsində isə belə deyilir:
«…Ey Ə
hli-beyt! Allah sizdə
n çirkinliyi yox etmə
k və
sizi tə
rtə
miz (pak)
etmə
k
istə
r»(«əl-Əhzab», 33).
Başqa bir ayədə Allah-təala buyurur:
1
Ибн Фарис. «Мягайис ял-луьа», ъ.1, сящ.150.
2
Яр-Раьиб ял-Исфащани. «ял-Муфрадат фи ьариб ял-Гуран», сящ.29.
3
Ибн Манзур. «Лисян ял-араб», ъ.11, с.29-30.
«… Ey ev ə
hli! Allahın mə
rhə
mə
ti və
bə
rə
kə
ti sizin üstünüzdə
olsun…»(«Hud», 73).
Beləliklə hər peyğəmbərin əhli onun ümməti və millətidir. Allah-təala Quranda buyurur:
«O öz ümmə
tinə
namaz qılmağ
ı, zə
kat vermə
yi ə
mr edirdi…» («Məryəm», 55).
Ayədə smayıl peyğəmbərdən bəhs edilir və oradakı «əhl» sözü yuxarıda qeyd
etdiyimiz mənanı ifadə edir.
Həmçinin «əl-Misbah əl-munir» kitabında bu məsələ ilə bağlı deyilir: «Kişinin əhli
onun qadınlarına, ev əhlinə və tərəfdarlarına deyilir».
4
Bununla da dilçi alimlərin qeyd etdiyi dəlillərdən peyğəmbərin (s.a.v.) Əhli-beyti dedikdə
kimlərin nəzərdə tutulduğu bizə aydın oldu. Beləliklə, peyğəmbərin (s.a.v.) Əhli-beytinə onun
zövcələri, sonra uşaqları və qohumlar daxildir. Quranda bir neçə yerdə bu mənaya işarə
olunmuşdur. Allah-təala Quranda Xəlilullah brahim peyğəmbərin hekayətində mələklərin onun
yanına mücdə ilə gəlməsindən bəhs edərkən buyurur:
«(
brahimin) arvadı (Sara pərdə arxasında) durmuşdu (və ya qonaqlara qulluq edirdi). O (bu
sözləri eşidib Lut tayfasının başına gələcək müsibətdən qafil olduğuna sevinərək və ya qoca yaşında
oğlu olacağına təəccüblənərək) güldü. Bundan sonra Biz onu shaqla, shaqın ardınca Yəqubla
( shaqın, ondan sonra Yəqubun dünyaya gələcəyi ilə) mücdələdik. ( brahimin arvadı) dedi: "Vay
halıma! Mən qoca bir qarı, bu ərim də ixtiyar bir kişi olduğu halda, mən necə doğa bilərəm?! Bu
çox təəccüblü bir şeydir!"» («Hud», 71-72).
Bu ayələrin davamı olan, yuxarıda göstərdiyimiz «Hud» surəsinin 73-cü ayəsində qeyd
olunan Əhli-beyt ifadəsində də brahim peyğəmbərin (ə) zövcəsi nəzərdə tutulur. Həmçinin
Allah-təala Quranda Musa peyğəmbər (ə) haqqında danışarkən buyurur:
«Musa (onillik xidmət)
müddə
tini baş
a vurub ailə
si ilə
birlikdə (Misirə tərəf)
yola
çıxdığ
ı zaman Tur dağ
ı tə
rə
fdə
bir od gördü. O, ailə
sinə
dedi: "Siz (mən qayıdanadək
burada) durun. Mən bir od gördüm…"» («əl-Qəsəs», 29).
Bu ayədə də Əhli-beyt dedikdə Musa peyğəmbərin (ə) həyat yoldaşı nəzərdə tutulur.
Çünki, həmin vaxt Musa peyğəmbərin (ə) yanında həyat yoldaşından başqa heç kim yox idi.
Bundan əlavə Quranda peyğəmbərin (s.a.v.) zövcələrinə xitabən Əhli-beyt ifadəsi işlədilir.
Allah-təala Quranda buyurur:
«Evlə
rinizdə
qə
rar tutun. lkin Cahiliyyə
t dövründə
ki kimi açıq-saçıq olmayın. (Bər-
bəzəyinizi taxaraq evdən çıxıb özünüzü, gözəlliyinizi yad kişilərə göstərməyin!) Namaz qılın, zəkat
verin, Allaha və
Rə
suluna itaə
t edin. Siz ey (Peyğəmbərin)
ev ə
hli! Allah sizdə
n çirkinliyi yox
etmə
k və
sizi tə
rtə
miz (pak)
etmə
k istə
r! Allahın evlə
rinizdə
oxunan ayə
lə
rini (Quranı)
və
Hikmə
ti (Peyğəmbərin qoyduğu qayda-qanunu)
xatırlayın. Allah (möminlərə)
lütfkardır,
(bəndələrinin bütün əməllərindən) xəbərdardır!» («əl-Əhzab», 33-34).
Quran elmləri haqqında azacıq məlumata malik olan insan ayədə qeyd olunan Əhli-beyt
ifadəsinin peyğəmbərin (s.a.v.) zövcələrinə aid olduğunu başa düşər. Çünki ayənin əvvəlindəki
"vaqarnə
"
(evlərinizdə qərar tutun) sözü, ondan əvvəl və sonra gələn ayələrin möminlərin
analarına (Allah onlardan razı olsun!) xitabən deyildiyinə dəlalət edir.
Təfsir alimi əl-Qurtubi öz kitabında bu ayənin mənasını belə şərh edir: «Ayədən aydın
olur ki, Əhli-beyt anlamı peyğəmbərin (s.a.v.) zövcələrini və ona yaxın digər insanları əhatə edir.
"Yutahhirakum"
felinin kişi cinsində işlədilməsi peyğəmbərin (s.a.v.), Əli, Həsən və Hüseynin
Ə
hli-beytdən olmasından irəli gəlir. Çünki, ərəb dilində kişi və qadına birlikdə müraciət edildiyi
zaman fel kişi cinsində işlədilir. Ayənin mənasından aydın olur ki, peyğəmbərin (s.a.v.) zövcələri
onun Əhli-beytindən sayılırlar. Ona görə ki, bu ayə onlar haqqında nazil olub və onlardan bəhs
edir. Dediklərimizi ayənin mənası da təsdiqləyir!»
5
Quranda buyrulan “əhli-beyt” kimdir məsələsində alimlər ixtilaf etmişlər:
1) bn Abbas, krimə, Miqatil, Səid bin Cübeyr (Allah onlardan razı olsun!) kimi böyük
səhabələrə görə əHli-beytə Peyğəmbərin (s.a.v.) arvadları daxildir. Çünki «əl-Əhzab» surəsinin 28-34-
cü ayələrində müraciət peyğəmbərin (s.a.v.) arvadlarına edilir:
“Ya Peyğə
mbə
r! Arvadlarına belə
de: “Ə
gə
r siz dünya hə
yatını və
onun də
bdə
bə
sini
4
«Тяъ ял-арус», ъ.7, сящ. 217.
5
Ял-Гуртуби. «Ял-Ъями ли-ящкям ял-Гуран», ъ.14, сящ. 183.