ƏKBƏr n. NƏCƏF
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Eldənizlərin çiçəklənməsi və inkişafı
25
Atabəy Eldənizi Həmədana dəvət edib Arslanşahı taxta oturtmasını istədilər. Eldəniz Həmədana gəldi. Oğulluğu Arslanşah ibn II Toğrulu sultanlıq taxtına əyləşdirdi. Özü isə atabəy əl-əzəm (böyük atabəy) adıyla onun yanında oturdu. Beləcə, Eldənizlilər İraq Səlcuqlu dövlətinin idarəsini əllərinə keçirdilər. 81
Eldənizlərin çiçəklənməsi və inkişafı
Zilqadə 555-ci ildə Şəmsəddin Eldəniz 20 minlik orduyla Arslanşahla birlikdə Həmədana gəldi. Rey hakimi İnancdan başqa (belə ki o, Süleyman şahın hakimiyyətliyini dəstəkləyirdi) bütün dövlət ricalı paytaxtda toplanmışdır. Eldəniz oğulluğu Arslanşahı taxta oturtdu. Özünü isə onun atabəyi elan etdi. Böyük oğlu Cahan Pəhləvan sultanın əmir-i hacibi (baş hacib), ikinci oğlu Qızıl Arslanı isə əmir sipehsalar əl-kəbir (sultan ordularının baş komandanı) təyin etdi. İraq Səlcuqlularının idarəsi Eldəniz ailəsinə mənsub insanların əlinə keçərkən, Eldəniz öz yaxın dostlarına da yüksək vəzifələr verdi. 82
Atabəy Eldənizin İraq Səlcuqlu taxtını ələ keçirməsi asan olmadı. Arslanşaha qarşı taxtın iki iddiaçısı daha ortaya çıxdı: Marağa atabəyi nəzarəti altında olan Mahmud şah Məhəmməd və Fars hakiminin nəzarəti altındakı Mahmud şah Məlikşah. Bu iki iddiaçı xəlifənin təkidilə Eldənizə qarşı hərəkətə keçdilər. Ancaq Eldəniz tez tərpənib onların birləşməsinə imkan vermədi. 9 şaban 556-cı ildə (2 avqust 1161) Rey ətrafında Mahmud şah ibn Məhəmmədin ordusunu darmadağın etdi. Reyi ələ keçirib orasını Cahan Pəhləvanın iqtası elan etdi. Rey hakimi Əmir İnanc da Arslanşahın vassalına çevrildi. 83
məğlub edildi və burası atabəy mülkləri arasına qatıldı. Eldəniz buradan Nüsrətəddinə məktub göndərib tabe olmasını əmr etdi. Ancaq Marağa hakimi atabəyin bu təklifinə rədd cavabı verdi. Marağa hakimi Ərmənşahlardan Seyfəddin Bəy Teymur ibn II Sökmənin yardımı sayəsində Qızılözən çayı kənarında Cahan Pəhləvanı məğlub etdi. Ancaq Nüsrətəddinin bu zəfəri arxasından Marağanın idarəsi ilə kifayətləndi. Atabəy Eldəniz də onunla məsələni çox ciddi qəbul etməyib Fars Atabəyləri Salqurlular üzərinə yeridi. Bu sırada Salqurlu atabəyi Sunqur vəfat etmiş, yerinə Zəngi keçmişdir. Zəngi Eldənizə qarşı çıxmamış və Arslanşahın hakimiyyətini qəbul etmək məcburiyyətində qalmışdır. 84
Şərafəddinin Süleyman şahın öldürmə qərarını təkbaşına alması bir az şübhəlidir. Ancaq qaynaqlar bu barədə heç bir söz demirlər. Bünyadov, Azərbaycan Atabəyləri, s. 44 qeyd 7, 45. 81 Bünyadov, Azərbaycan Atabəyləri, s. 42; Meriç, İldenizliler, s, 82-83. 82 Nişaburi, Səlçuknamə, s. 74; Ravendi, Rahat, s. 269, 272, 273, 278; Bundari, Zubdat, s. 297; İbn əl- Əsir, əl-Kamil, IX, s. 72-73; Həmdullah Qəzvini, Tarix-i Qozidə, s. 470-473; Merçil, İldenizliler, s. 82- 83; Bünyadov, Azərbaycan Atabəyləri, s. 45-46. 83 Bundari, Zubdat, s. 300. 84 Bu mövzuda geniş məlumat üçün bax. Merçil, İldenizliler, s. 83-85; Bünyadov, Azərbaycan Atabəyləri, s. 48-49. 26
Bir müddət sonra Marağa atabəyi Nüsrətəddin də vəfat etdi. Eldəniz onun mülklərində çoxuna əl qoydu və Ağsunqurluları təsiri altına saldı. 1167-ci ildə Mosul Atabəyləri Zəngilər də Arslanşahın hakimiyyətini qəbul etdi. Atabəy Eldəniz Kirman və Xuzistan hakimlərini də itaəti altına aldı. Beləcə, Atabəy Eldəniz dövründə Azərbaycan Atabəyləri İraq Səlcuqlularının bütün torpaqlarını əllərinə keçirdilər. Atabəyə itaət edən əyalətlər arasında Aran, Azərbaycan, Şirvan, Cibəl, Həmədan, Gilan, Mazandaran, İsfahan, Rey, Mosul, Kirman, Fars, Xuzistan, Axlat, Ərzurum və Marağa yer alırdı. Səlcuqlu müvərrixi əl-Hüseyni belə deyir: "Əsl hökmdar Atabəy Eldənizin özü idi. Əmrləri o verirdi, iqta torpaqlarını o paylayırdı, dövlət xəzinəsinə nəzarəti də o edirdi. Sultan Arslanşah ibn Toğrulun ancaq adı var idi". 85
səviyyəsinə çatdıran şey onun qıpçaq-gürcü krallığına qarşı apardığı müvəffəqiyyətli müharibələr və "İslam dünyasının müdafiəçisi" olmasıydı. Şəmsəddin Eldəniz, İraq Səlcuqlu taxtını ələ keçirməsinin birinci ilində şaban 556 tarixində (avqust 1161) qıpçaq-gürcü birləşmiş orduları III Georgi dövründə (1156- 1184) Ani şəhərinə hücum etdilər. Mühasirəyə alınan şəhərə kömək etmək istəyən Ərmənşah Seyfəddin Bəy Temür özü də qıpçaqlar tərəfindən ağır bir məğlubiyyətə uğradıldı və əsir düşməkdən güclə yaxasını qurtardı. Qıpçaqlar Anidə böyük bir qətliam törətdilər. Sadəcə, əsir aldıqları insanların sayısı 41 min idi. 86 Eyni
tarixlərdə 30 minlik bir qıpçaq-gürcü ordusu Divinə hücum etdi. Onlar 10 min insanı öldürdülər, bir o qədər qadın və qızı da çılpaq edib əsir olaraq öz ölkələrinə apardılar. 87
Qıpçaqlar Gəncədə də eyni hərəkətlərini təkrar edincə, Atabəy Eldəniz başçılığında Ağsunqurlulardan Nüsrətəddin, Ərmənşahlardan Seyfəddin Bəy Temür və d. əmirlərdən ibarət bir ordu iyul 1163-cü ildə gürcüləri məğlub etdi. 88
Hicri 559-cu ildə (1164) Abxazlar Anidən qovuldular.
85
86 İbn əl-Əsir, əl-Kamil, IX, s. 77; Vardan, Vseobşaya istoriya, s. 155. 87 Vardanın şahidliyinə görə, bu davranışları gürcü qadınlarının ağır etirazına səbəb olmuşdur. Vseobşaya istoriya, s. 155; İbn əl-Əsir, əl-Kamil, IX, s. 79-80; Bünyadov, Azərbaycan Atabəyləri, s. 52; Merçil, İldenizliler, 85. 88 Bu müharibənin şahidi olan İbn əl-Əzraq belə yazır: "Gürcülər ən həqarətli məğlubiyyətə uğradılar. Onların varidatından o qədər çox qənimət götürülmüşdür ki, onu təsvir etmək və ya saymaq mümkün deyildir. Hökmdarın axuru gümüşdən qayrılmış ilxı tövləsi ələ keçirilmişdi. Hökmdarın anbarı və onda nə varsa, böyük gümüş çəlləklər də daxil olmaqla, hamısı zəbt edilmişdi. Bu gümüş çəlləklərdən biri sultana göndərildi. Onu və o cür başqa birisini daşımaq üçün bütöv bir araba lazım idi. Sultan onu və o dövrdə dövriyyədə olan dinar hesabı ilə iki min dinarlıq qəniməti öz sarayına göndərdi. O, qızıl və gümüş su qablarını göndərdi, adamların su içməsi üçün onlar Həmədan cümə məscidinə verildi. İkinci çəlləyi türkmənlər götürdü və onu tikə-tikə doğradılar. Müsəlmanlar çox böyük sayda qənimət əldə etdilər və çoxlu adam qırdılar. Abxaziya hökmdarı qaçmağa üz qoydu və qalın meşədə gizləndi. Ərmənşah üç tay yük ələ keçirdi: birində qızıl və gümüş qablar var idi; ikincisində tayı-bərabəri tapılmayan müxtəlif qiymətli daş-qaşla örtülmüş ölçülməz dəyərdə qızıl və cavahiratla bəzədilmiş qızıl Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|