18
Homstedlər
(ingiliscə) —
boĢ ev, yer deməkdir.
Homstedlər haqqında qanun
— ABġ-da vətəndaĢ müharibəsi zamanı (1861-1865)
1862-ci ilin mayında verilmiĢ qanun. Bu qanuna əsasən 21 yaĢına çatmıĢ hər bir
ABġ vətəndaĢı pulsuz olaraq 160 akr (65 ha) torpaq sahəsi ala bilərdi.
Hoplitlər
(yunanca) — Afina ordusunun ağır silahla silahlandırılmıĢ döyüĢçüləri.
Humanist
(latınca) — insani, insana xas olan deməkdir.
Humanizm
— tarixən dəyiĢən baxıĢlar sistemi. Humanizm bərabərlik və ədalət
prinsiplərini insan münasibətlərinin norması sayır.
Hücrə
— məbəd, məscid və s. dini binalarda otaq. Mədrəsədə tədrislə məĢğul
olmaq üçün hücrələr tikilirdi.
Hüquqi dövlət
— vətəndaĢların hüquq və azadlıqlarının təmin edildiyi və müdafiə
olunduğu dövlət.
X
Xalça
— müxtəlif rəng çalarlı naxıĢ elementləri və təsvirlərlə bəzədilən bədii
toxuculuq məmulatı. Dəyə, çadır, alaçıq və yaĢayıĢ evlərinin divar bəzəklərində,
döĢəməsində istifadə edilir. Xalça estetik əhəmiyyət kəsb etməklə yanaĢı, otağın
daxilində istiliyi saxlayır, ətraf mühitin səs-küyünün qarĢısını alır.
Xalq
— 1) bir ölkənin bütün əhalisi; 2) insan birliyinin tarixi formalarından biri.
Etnik inkiĢaf vaxtından qəbilə və tayfa birliyinin davamı. Xalqı vahid ərazi, dil,
din, adət-ənənə və mədəniyyət birləĢdirir.
Xalq təsərrüfatı
— müəyyən ölkənin tarixən yaranmıĢ istehsal sahələri məcmusu.
Xalq tribunu
— Qədim Romada plebeylərdən seçilən vəzifəli Ģəxs. Xalq tribunu
plebeylərin hüquqlarını müdafiə edir və onların xeyrinə qanunları həyata keçirirdi.
Xalq tribununun öldürülməsi Qədim Romada ən ağır cinayət hesab edilirdi.
"Xalqların böyük köçü"
— Böyük Hun imperatorluğunun dağıdılmasından sonra
hun tayfalarının, alanların, qotların və s. xalqların Mərkəzi və Qərbi Avropaya köç
etməsi. "Xalqların böyük köçü" eramızın VI əsrinə qədər davam etmiĢdir. VI əsrdə
slavyanların Bizans imperiyası ərazisində məskunlaĢması ilə baĢa çatmıĢdır.
"Xalqların böyük köçü"ndə türklər böyük rol oynamıĢlar.
Xaraq
— Sasanilər dövründə məhsulun 1/3-dən yarısına qədərini təĢkil edən torpaq
vergisi.
Xarəzm
— "GünəĢ ölkəsi" deməkdir. Özbəkistanda tarixi vilayət
XarəzmĢahlar dövləti
— Eftalitlər dövlətinin süqutundan sonra Mərkəzi Asiyada
yaranmıĢ dövlət (VI əsr). Bu dövlətin ərazisi Aral qolunun cənubundan baĢlayaraq
Amudəryanın Ģimal sahillərinədək geniĢ bir sahəni əhatə edirdi. Varlığına
monqollar son qoymuĢlar.
Xartiya
(ingiliscə) — bəzən çox mühüm məsələləri özündə əks etdirən sənədləri,
eləcə də konstitusiyanı belə adlandırırdılar.
Xartal
— Hindistanda Britaniya müstəmləkə əsarətinə qarĢı itaətsizlik
kampaniyası.
19
Xədiv
— Misirdə caniĢindən yüksəkdə duran vəzifə.
Xəlfə
— mollaxanada nizam-intizamı qorumaq üçün mollanın təyin etdiyi sinif
baĢçısı.
Xəlifə
(ərəbcə) — müavin, varis, xələf. Məhəmməd peyğəmbərin ölümündən sonra
(632) dövləti idarə edən Ģəxs belə adlanırdı.
Xəmsə
(ərəbcə) — beĢlik. ġərq, o cümlədən, Azərbaycan ədəbiyyatında bir
müəllifin beĢ böyük poemasının məcmusu. Ġlk "Xəmsə"ni Nizami Gəncəvi
yaratmıĢdır. ("Sirlər xəzinəsi", "Xosrov və ġirin", "Leyli və Məcnun", "Yeddi
gözəl", "Ġsgəndərnamə").
Xərac
(ərəbcə) — orta əsrlərdə Ġslam ölkələrində müsəlman əhalidən alınan əsas
torpaq vergisi. "Mal", "malcəhət", "bəhrə" terminlərinin sinonimidir.
Xəttatlıq
— aydın və yaraĢıqlı yazmaq sənəti.
Xırman
— taxılın döyülüb təmizləndiyi yer.
Xilafət
— əsasını VII əsrin əvvəlində Məhəmməd peyğəmbərin yaratdığı dövlət
təĢkil edən feodal ərəb-müsəlman dövlətinin tarix ədəbiyyatında adı.
Xostak
— Albaniyada xidmət müqabilində müvəqqəti istifadə üçün verilən torpaq
sahibliyi.
Xolokost
— Nasist Almaniyasında yəhudilərin tamamilə məhv edilməsinə
yönəldilmiĢ dövlət siyasəti.
Xronologiya
(yunanca) — qədim təqvimlərdən istifadə etmək, onları müasir
təqvimə çevirib, tarixi hadisələrin ardıcıllığını müəyyənləĢdirməklə məĢğul olan
elm sahəsi.
Xüms
— Xilafətdə daĢına bilən əmlakdan alınan vergi.
Xürrəmi
(qədim pəhləvi dilində) — əbədi od və günəĢ deməkdir.
Xürrəmilər hərəkatı
— Azərbaycanda və bəzi qonĢu ölkələrdə Xilafətə qarĢı
geniĢ xalq azadlıq hərəkatı (VIII-IX əsrlər). Xürrəmilər cəmiyyətdəki ədalətsizliyin
kökünü sosial və mülki bərabərsizlikdə görürdülər, onlar maddi nemətləri insanlar
arasında bərabər bölüĢdürmək istəyirdilər. Xürrəmilərə 816-cı ildən Babək baĢçılıq
etməyə baĢladı. Babəkə qədər xürrəmilər 778 və 808-ci illərdə üsyan
qaldırmıĢdılar. 808-ci ildə baĢ vermiĢ üsyana Cavidan baĢçılıq edirdi. Xürrəmilər
hərəkatı 837-ci ildə yatırıldı və 838-ci ildə Babək edam edildi. Hərəkat məğlub
olsa da, onun təsiri nəticəsində Xilafət əsaslı Ģəkildə sarsıldı, əvvəlki mövqeyini bir
daha bərpa edə bilmədi.
İ
Ġcarə
— əmlak kirayəsi. Bir tərəf hər hansı əmlakı müəyyən haqq ödənilməklə
digər tərəfə
(kirayəçiyə) müvəqqəti istifadə üçün verməyi öhdəsinə götürür.
Ġctimai əmək bölgüsü
— yalnız müəyyən bir peĢə ilə məĢğul olmaq. Qədim və orta
əsrlər dövründə əkinçiliyin maldarlıqdan, sənətkarlığın kənd təsərrüfatından
ayrılaraq müstəqil təsərrüfat sahəsinə çevrilməsi mənasında iĢlədilir.
Ġdxalat
— daxili bazarda satmaq üçün baĢqa ölkələrdən əmtəə gətirilməsi. Ġxracatın