10
məhsuluna görə alınırdı. II ġah Abbasın fərmanı ilə soyurqal torpaqlarından
alınırdı.
Ç
Çartizm
(ingiliscə) — "çarter" sözündəndir, fərman, xartiya deməkdir. Ġngiltərədə
siyasi hüquqlar uğrunda hərəkata verilən ad.
Çarvaklar
— bu anlayıĢ iki hind sözündən "Çar" (dörd) və "vaka"dan (söz) əmələ
gəlmiĢ və "dörd söz" deməkdir. Bu sözün mənası belə izah olunur ki, dünya dörd
ünsürdən — torpaqdan, sudan, havadan və oddan ibarətdir.
Çati
— Misirdə fironun ən yaxın köməkçisi, ali məmur.
Çervon
— Rusiyada qızıl
pul vahidi, 3,14 manata bərabər idi.
Çəkil plantasiyaları
— Ġpəkqurdunu yemləmək məqsədilə salınmıĢ tut bağları.
Çətvər
— Bir çətvər 9-10 puda bərabər idi
(Bax: pud). təxminən 150-160 kq təĢkil
edir.
Çiçi
— xalça kompozisiyası, Qubanın Çiçi kəndinin adı ilə bağlıdır. Bu xalça
Londonda Albert muzeyində saxlanılır.
Çin
— rütbə, vəzifə.
Çjurçjen tayfaları
— Çindən Ģimal-Ģərqdə yaĢamıĢ döyüĢkən tayfalar.
Çobanbəyi, çöl pulu
— XVIII əsrdə örüĢdə heyvanların otarılmasına görə
köçərilərdən alınan vergi.
D
Dabbaqlıq
— gön-dəri emalı, yəni aĢılanması ilə məĢğul olan sənət sahəsi.
Damba
— Misirdə doğranmıĢ qamıĢ qatılmıĢ gildən düzəldilən bənd.
DanıĢan alət
— Romada qullara verilmiĢ ad.
Darğa
— Atabəylər dövlətində vergi və rüsumları toplayan Ģəxs.
Darik
— Əhəməni padĢahı I Daranın dövründə kəsilmiĢ qızıl pul vahidi.
Darüssəltənə
(farsca) — səltənət evi. Ġran vəliəhdlərinin rəsmi yaĢayıĢ yeri.
Dastakert
— Sasanilərdə əsas feodal torpaq mülkiyyət forması.
Daxmalı qullar
— Qədim Romada qulların öz əməklərinə marağını artırmaq üçün
bəzi quldarlar onlara kiçik torpaq sahələri becərməyə, əmək alətlərinə malik
olmağa, daxma tikməyə və ailə qurmağa icazə verirdilər. Onları daxmalı qullar
adlandırırdılar.
De-fakto
(latınca) — əslində, faktiki olaraq. Beynəlxalq hüquqda dövləti və yaxud
hökuməti tanıma formalarından biri. Rəsmi, lakin tam olmayan tanıma deməkdir.
Dekadent
(fransızca) — tənəzzül, pozulma deməkdir.
Dekorasiya
— (latınca) bəzək deməkdir.
Demetra
— qədim yunanlarda münbitlik allahı. Baharda təbiətin canlanmasını,
payızda bitkilərin solmasını onunla bağlayırdılar.
Demidov mükafatı
— Rusiyada ən yaxĢı bədii əsərlərə verilən mükafat.
Demoqrafiya
(yunanca) — demos — xalq, qrafiya — elm sözlərindəndir. Əhalinin
11
yerləĢməsini, yerini dəyiĢməsini, sosial-iqtisadi vəziyyətini tədqiq edən elm sahəsi.
Demos
— Qədim Yunanıstanda nəsli zadəganlardan fərqli olaraq, Attikanın qalan
azad əhalisi (sənətkarlar, günəmuzdçular, dənizçilər, kəndlilər) belə adlanırdı.
Denonsasiya
— dövlətin bağladığı beynəlxalq müqavilədən qanuniləĢdirilmiĢ
qaydada imtina etməsi.
Departament
(fransızca) — 1) Fransada əsas inzibati-ərazi vahidi; 2) bir sıra
dövlətlərdə idarə və nazirliklərin adı.
Deportasiya
— azlıqda qalan əhalinin zorla, kütləvi surətdə dövlət səviyyəsində öz
doğma yurdlarından köçürülməsi.
Despotizm
— istibdad, zülmkarlıq, qəddarlıq.
Desyatin
— torpaq ölçü vahidi. 1,036 hektara bərabərdir.
Devalvasiya
— pul vahidinin qızıl məzmununun rəsmi azalması, yaxud milli
valyutanın qızıla, gümüĢə, xarici valyutaya görə məzənnəsinin aĢağı düĢməsi.
Deviz
— gerbin mənasını aydınlaĢdıran söz, ifadə və ya yığcam cümlə.
De-yure
— beynəlxalq hüquqda dövləti
və yaxud hökuməti tam, rəsmi tanıma.
―Dəniz Ģiri‖
— Ġkinci Dünya müharibəsində nasist Almaniyasının Böyük
Britaniyaya qarĢı hərbi əməliyyat planının adı.
Dəniz xalqları
— qədim misirlilər strukturları, ligiləri və axeyləri belə
adlandırmıĢdılar.
Dəhyek
— (farsca) onda bir. Orta əsrlərdə Yaxın ġərqdə, o cümlədən,
Azərbaycanda natura Ģəklində alınan vergi.
Dəmyə əkinçiliyi
— dağlıq və dağətəyi ərazilərdə yalnız yağıĢ suyu ilə suvarılan
əkinçilik növü.
DərviĢ
— gəzərgi həyat sürən müsəlman rahibi.
DərviĢ ordeni
— dərviĢlərin ittifaqı və qardaĢlığı. Onların öz nizamnamələri,
ruhani baĢçıları, xanəgahları vardı. DərviĢ ordeninin üzvləri zahidlərə və müqəddəs
hamilərə sitayiĢ edirdilər.
DəyirmibaĢlar
— Ġngiltərə burjua inqilabı dövründə parlamentin tərəfdarlarına
verilən ad. Onlar saçlarını dəyirmi vurdurur və gur saç saxlayırdılar.
DəzgahbaĢı
— Azərbaycanda sənətkarlardan toplanan vergi. Xalça, kilim və s.
toxuyan sənətkarlardan dəzgahlarının sayına görə ildə bir dəfə alınırdı.
Didebuli
(gürcücə) — iri feodallara verilən ad.
Digger
(ingiliscə) — yerqazan deməkdir. Ġngiltərə burjua inqilabı dövründə siyasi
cərəyan. Diggerlər öz tələblərində levellərdən daha irəli getdikləri üçün özlərini
"həqiqi bərabərçilər" adlandırırdılar.
Diktatura
(latınca) — Qeyri-məhdud hakimiyyət. Hakim qrupun siyasi
hakimiyyətini təmin etmək forması.
Dinar
(ərəbcə) — ərəb dinarı keçmiĢdə müsəlman ġərqində ən çox yayılmıĢ qızıl
sikkə idi, ilk dəfə VII əsrdə tərkibində təqribən 2,4 q qızıl olmaqla kəsilmiĢdi.
Dinar indi də bir çox ölkələrdə fərqli qızıl tərkibi ilə pul vahidi kimi iĢlənir.
Məsələn: Ġordaniya, Ġraq, Tunis, Küveyt və s.