Еколоэийа вя ятраф мцщитин мцщафизяси a. O. RÜSTƏmova, İ. H. HÜSeynov, S. N. DƏRZİyeva, R. T. Qafarov



Yüklə 0,51 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/15
tarix11.04.2018
ölçüsü0,51 Mb.
#37412
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15


Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №1, феврал, 2014 - жц ил 

 

 



 



ЕКОЛОЭИЙА ВЯ ЯТРАФ МЦЩИТИН МЦЩАФИЗЯСИ 



 

 

A .O. RÜSTƏMOVA,   İ.H. HÜSEYNOV,  S.N. DƏRZİYEVA, R.T. QAFAROV 

 

(MAKA –nın Kosmik Cihazqayırma Məxsusi Konstruktor Bürosu ) 

 

MONITORINQ GÖSTƏRİCİLƏRİNƏ ƏSASƏN NEFTLƏ ÇİRKLƏNMİŞ  

ƏRAZİNİN EKOLOJİ YARARLI HALA GƏTİRİLMƏSİ MƏSƏLƏSİNƏ AİD 

 

     Abşeron  yarimadası  200  ilə  yaxın  dövr-

dür ki, neftçıxarma rayonudur. Vaxtilə mütə-

rəqqi neftçıxarma texnologiyasının olmama-

sı, ətraf mühitin mühafizəsinin ən sadə tələb-

lərinə  belə  riayət  edilməməsi  yarimadada  

çoxlu  neft  və  neft  məhsulları  ilə  çirklənmiş 

torpaq sahələrinin yaranmasına səbəb olmuş-

dur.  Neft  yataqlarını  istismarı  zamanı  tor-

paqların  münbit  qatı  deqradasiyaya  məruz 

qalmışdır. Bunun nəticəsində torpaq səthinin 

mexaniki pozulması , münbit məhsuldar tor-

paq  sahəsinin  bitki  örtüyündən  məhrum  ol-

ması ilə  müsahidə olunur.  

     Bizim  misalımızda  35.5  ha  ərazinin  re-

kultivikasiyası nəzərdə tutulmuşdur. Rekulti-

vikasiya nəzərdə tutulmuş  35.5 ha ərazi “Bi-

biheybətneft” NQÇİ  - nin 1 saylı sexinin şi-

mal-şərqində  yerləşir.  Ərazi  şimaldan  avto-

mobil    qarajı  ilə,  şərqdən  Xəzər  dənizi  ilə, 

cənubdan “Kovş” adlanan  neft yuyucu mən-

təqəni  yarıya  bölən  yol  ilə,  qərbdən  isə  re-

kultivikasiya  aparilan  10.65  ha  və  16.54  ha 

ərazilər ilə  sərhədlənir. 

     Tədqiq  olunan  rayon  geomarfoloji  cəhət-

dən  abraziv-akkumulyativ  dənizkənarı  dü-

zənlikdə  yerləşir.  Onun  əmələ  gəlməsində 

Xəzər   dənizin boyük rolu olmuşdur 



       Ekoloji monitorinqdən sonra, yəni ərazi-

yə  baxışdan  sonra  ərazidə  rekultivikasiya 

(neftlə  çirklənmiş  ərazilərin    təmizlənməsi) 

işləri  aparılmalıdır.  Rekultivikasiya  prosesi 

bioloji  və  mexaniki  mərhələlərdən  ibarətdir. 

Konkret olaraq 35.5 ha mədən ərazisində re-

kultivikasiya işlərinin  aparılmasını açıqlaya-

cağıq. Əvvəl neftlə çirklənmiş həmin bu əra-

zidə hazırlıq işləri başlanılır. Bunlar aşağıda-

kılardır: 

1.

 

Ərazilərin  məişət  tullantılarından  təmiz-



lənməsi 

2.

 



Ərazilərin metal tullantılarından təmizlən-

məsi. 


3.

 

Mazut  -  su  gölməçələrinin  qurudulması. 



Çirklənmiş  ərazilərdə  torpaqların  çirklən-

mə dərəcəsindən asılı olaraq hesabat üçün 

müxtəlif  dərinliklər  qəbul  edilir.  Tədqiq 

etdiyimiz  ərazidə  çirklənmə  dərinliyin 

qiyməti  0.5 m qəbul  edilmişdir.  

        Tövsiyyələr:  

Tortpaqlar  avtonəqliyyat  vasitəsi  ilə 

35  km  məsafədə,  Binəqədi  qəsəbəsində 

yerləşən  “çirklənmiş  torpaqların  yuyulma 

sexinə”  daşınır  və  yuyularaq,  yenidən 

rekultivikasiya ərazisinə qaytarılır. Yuyulma 

prosesində gil parçaları,eləcədə vibroələkdən 

keçməyən  iri  dənəvər  qrunt  hissələri,  neft 

şlamı  yuyulmuş  torpaqlardan    ayrılır.  Belə-

liklə,  yuyularaq  əraziyə  qaytarılan  qruntun 

həcmi:  

(Neft-Qaz  ET  layihə  institutunun 

araşdırmalarına əsasən) 

 

96000.0m³x0.8=76800.0m³ 

 

         Dib  çöküntüləri  avtonəqliyyat  vasitəsi 



ilə  1-2  km  məsafədə,  Bibiheybət  zonasında 

yerləşən,  çirklənmiş  torpaqların  qəbul  mən-

təqəsinə daşınır və bir müddət burada saxla-

nılaraq qurudulduqdan sonra yuyulur. 

       Gölməçələri  doldurmaq  üçün  ştiv  (daş 

karxanası  tullantıları)  nəzərdə  tutulmuşdur. 

Ərazidə  olan,  istismardan  çıxmış  bağlı  neft 

quyularının  beton  özüllərinin  dağıdılmasın-

dan alınan beton parçaları və lazımsız tikili-

lərin  sökülməsindən  yaranan  tullantılar  da 

gölməçələrin  doldurulmasına  sərf  olunmalı-

dır. 


         Beləliklə, karxanalardan daşınan ştivin 

həcmi: 


   64500.0m³-692.0m³=63942.0m³ 

 

    Torpaq işlərinin kartoqrammasına əsasən,  



planlaşdırma üçün lazım olan qruntun həcmi 

82500.0m³-təşkil edir. 




Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №1, феврал, 2014 - жц ил 

 

 



 

    Yuyulma  zamanı  itkiyə  gedən  qruntun 



əvəzinə karxanadan daşınan torpaq həcmi: 

 

96000m³x0.2=19200.0m³ 

 

    Karxanalardan  daşınan  torpağınümumi 



həcmi: 

82500.0m³+19200.0m³= 

=101700.0m³  təşkil edir 

 

    Beləliklə,  rekultivasiya  ərazisində  buldo-



zer vasitəsi sürükləməklə yayılan qrunt (kar-

xanalardan  gətirilən  torpaq,  ştiv,  beton  par-

çaları,  zavoddan  daşınan  yuyulmuş  torpaq) 

ümumi həcmi 



 

101700m ³+63942.0 m ³+76800.0 m³+ 

+692.0 m ³=243134.0 m³ 

 

 təşkil edir. 



     Ərazinin  bioloji  rekultivikasiya məsələ-

sinə keçək. 

     Bioloji  rekultivikasiya torpaqın xüsusiy-

yətini yaxşılaşdrılması, neftlə çirklənmiş tor-

paqlarda    neft    korbohidrogenlərinin  parça-

lanmasının intensivləşməsi, nəmliyin   saxla-

nılması  məqsədi  ilə  aparılır.  Bu  zaman  bio-

loji təmizləmədə  ammofoska pereapatından, 

nitrofoska pereparatından istifadə olunur. Bu 

pereparatlar  1  m³  əraziyə  50  q  hesabı  ilə 

hopturulur.  Suvarma işləri  9 ay  bioloji pro-

ses  müddətində  18  dəfə  hər  m²-a  25  litr  su 

verilməklə  aparılır.  Bioloji  təmizlənmənin 

sonunda torpağın tərkibi nin yaxşılaşdırılma-

sı üçün 1 ha sahəyə 30 kq hesabı ilə arpa ya-

xud  yonca  əkilməlidir.  Burada  1  məsələ  or-

taya  çıxır  –  labarator analiz aparılması  üçün 

1  ha  sahədən  ilkin  nümunələr  götürülür  və 

hər bir nümunə asağıdakı komponentlərə gö-

rə analiz edilir:  

 

Neft parçalarının və geterotrof mikrobları-



nın sayı  

 



Qruntunun duzluğu  

 



Nəmlik ( bir başqa çöl şəraitində) 

 



pH (bir başqa çöl şəraitində) 

 



Neft məhsullarının miqdarı 

 



Ağır metalların miqdarı  

 



Qruntunun fitotoksik analizi  

Rekultivasiyadan  əvvəl  ərazinin  moni-

torinq göstəricilərinə nəzər salaq. 

Neftlə orta və az çirklənmiş sahələrdə 

torpaqların çirklənmə dərəcəsinin orta 

göstəricisi 

Dərinlik (m) 

Orta göstəricisi % 

0,25 


0,50 

1,00 


1,5 

2,0 


1,97 

2,13 


1,47 

0,44 


0,0 

 

 

Neftlə çox çirklənmiş sahələrdə torpaqlarm 

çirklənmə dərəcəsinin orta göstəricisi 

Dərinlik (m) 

Orta göstəricisi % 

0,25 


0,50 

1,00 


1,5 

2,0 


1,97 

2,13 


1,47 

0,44 


0,0 

 

 



Neftlə  kütlənin  bir  hissəsi  torpaq  sət-

hində qalmaqla örtük əmələ gətirmiş, bir his-

səsi isə müxtəlif dərinlikdə torpaqın dərinli-

yinə  hopmuşdur.  Yarimadanın  torpaq-bitki 

sistemində  yaranmış  həmin  gərginliyin  ara-

dan qaldırılmasında əsas məsələ texnogen po-

zulmuş proseslərin, eləcə də həmin torpaqla- 



Yüklə 0,51 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə