Еколоэийа вя ятраф мцщитин мцщафизяси a. O. RÜSTƏmova, İ. H. HÜSeynov, S. N. DƏRZİyeva, R. T. Qafarov

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №1, феврал, 2014 - жц ил 

 

 

 

9 

Н.Т. Сафарова 

 

Национальное Аэрокосмическое 

Агентство, Институт Экологии 

 

Экологическое состояние 

озера Веюк Шор 

 

Аннотация 

 

В представленной статье описывается 

экологическое,  физико-химическое,  бак-

терицидное состояние озера Беюк Шор. 

 

 

N.T.Safarova. 

 

National Aerokosmireskoe Agency,  

Institute of Ekology 

 

The ecological status of the  

lake Boyuk Shor 

 

Annotation 

 

In the presented paper describes the en-

vironmental,  physical-chemical,  discussion 

to  bi  bacterium  composition  state  lake 

Boyuk Shore.   

 

Ə.B.ƏLIYEV, Ş.S.ƏHMƏD, A.S.ABDULLAYEVA. 

 

1,4-DI-(DIETILAMINOMETIL)-2,5-DI-N.HEKSILBENZOLUN SİNTEZİ VƏ 

İKİFAZALI ELEKTROLIT-KARBOHIDROGEN SİSTEMİNDƏ KORROZİYA 

İNHIBITORU KİMİ TƏDQİQİ 

 

   İnhibitor  aşağıdakı  formula malikdir:  

 

             

Birləşmə  (I)  1,4-dixlormetil-2,5-di-n.heksil-

benzoldan və dietilamindən alınmışdır:  

 

   

 

 

0,1  mol  1,4-di-n.heksil-2,5-dixlormetil-

benzol 150 ml susuz benzolda həll edilir və 

üzərinə qarışdırmaqla 0,4 mol dietilamin əla-

və  edilir.  Qarışıq  su  hamamında  4-5  saat 

müddətində qızdırılır, soyutduqdan sonra qa-

rışığa 10%-li xlorid turşusu əlavə edilir, ben-

zol  ayrılır,  məhlula  10  ml  qatı  natrium-hid-

roksid  məhlulu  əlavə  edilir,  efirlə  ekstraksi-

ya  olunur  və    Na

2

SO

4

-lə  qurudulur.  Distillə 

etməklə  efirdən  ayrılır.  Çıxım  85%  olmuş-

dur. 

      Tapılıb,  %:  C-81,14;  H-  12,08;  N-6,34 

C

28

H

52

N

2 

    Hesablanıb, %: C–80,70; H-12,58; N-6,72 

Birləşmə  (I)  xarakterik  iyli,  açıq  rəngli 

mayedir. Üzvi həlledicilərdə - spirtdə, efirdə, 

benzolda, benzində NaCl və CH

3

COOH  iş-

tirakında sulu məhlulda yaxşı həll olur.  

1,4-Di(dietilaminometil)-2,5-di-n.hek-

silbenzolun  ikifazalı  sistemdə  inhibitor  xas-

səsi aşağıdakı kimi tədqiq edilmişdir. 

Nümunə 1. Ümumi səthi  0,0015 m

2

 və 

0,002 m

2

 olan C

T 

-3 polad nümunəsi əvvəlcə 

şliflənir  və  yağsızlaşdırılır.  Sınaqları  “Patok 

cihazında”  dinamik  şəraitdə  4  boğazlı  şüşə 

kolbalarda  3%  NaCl  və  benzin  B-70  (7:1 

həcm nisbətində) 20-22 ºC temperaturda H

2

S 

olmadıqda,  qatığı  50  mq/l  olan  inhibitorun 

(I) 

(I) 

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №1, феврал, 2014 - жц ил 

 

 

 

10 

iştirakında mayenin sürəti 1,0 m/san olmaq-

la,  daimi  qarışdırılaraq  (700-850  dövr/dəq) 

aparırlar. 3 saatdan sonra poladın nümunələ-

rini  korroziya  mühitindən  çıxarıb  yuyurlar, 

bir sutka ərzində eksikatorda qurudub çəkir-

lər. 

Nümunə  2.    Poladın  sınağı  1№-li  nü-

munənin  şəraitində  850  mq/l  qatılıqlı  H

2

S 

iştirakında keçirilir (

 

pH=4,5). 

 

Nümunə 3. C

T

 – 3 sınağı  0,04 % sirkə 

turşusu məhlulu və benzin B-70 (1:1) qarışı-

ğında  20-22 ºC temperaturda H

2

S olmadıq-

da,  qatılığı  50  mq/l  olan  inhibitorun  iştira-

kında mayenin sürəti 1 m/san olmaqla daimi 

qarışdırılaraq  (700-850  dövr/dəq)  3  saat  ər-

zində aparılır.  

Nümunə 4. Poladın sınağı 3№-li nümu-

nənin  şəraitində  850  mq/l  qatılıqlı  H

2

S  iş-

tirakında  keçirilir  (pH=3,80).  Burada  inhi-

bitorun  (birləşmə  I)  qatılığı  50-1000  arasın-

da dəyişir.  

Sınaqların  nəticələri  cədvəldə  verilir.  

Cədvəldə  verilənlərdən  görünür  ki,  təklif 

olunan birləşmələr məlum birləşmələrlə mü-

qayisədə  aqressiv  mühitdə  poladın  korrozi-

yadan  mühafızəsində  yüksək  inhibitor  xas-

səyə malikdir.  

 

İnhibitorun  100-1000  mq/l  qatılığında 

poladın  neytral  mühitdə  korroziyası  89,26-

100  %,  zəif  turş  mühitdə  93,87-100  %  və 

H

2

S-lə  doymuş  sistemdə  88,4-100%  zəiflə-

yir.  Bundan  əlavə  məlum  inhibitorun  eyni 

dozada (100 mq/l ) neytral mühitdə və   H

2

S 

iştirakında inhibitorluq effekti xeyli aşağıdır 

və uyğun olaraq 26,6 və 73,3 % -dir.     

Göstərilən  birləşmənin  həmin  mühitdə 

inhibitorluq  effekti  uyğun  olaraq  89,26  və  

91,57 %-dir. 

 

Inhibitor 

 

İnhibito-

run qatı-

lığı C,                           

mq/l 

Korroziya  mühiti 

3 %-li NaCl məh. 

+benzin B-

70(7:1),  V=1 

m/s,  pH  6,85 

3 %-li NaCl məh. 

+ benzin B-70 + 

H

2

S  600 mq/l 

(7:1),  pH  4,5 

0,04 %-li 

CH

3

COOH  

məh.+ benzin B-

70(1:1), V=1 m/s,  

pH  4,95 

0,04 %-li 

CH

3

COOH məh. + 

benzin B-

70+850mq/l H

2 

S 

(1:1:1),   pH  3,80 

K, 

q/m

2

s 

Z, % 

K, 

q/m

2

s 

Z, % 

K, 

q/m

2

s 

Z, % 

K, 

q/m

2

s 

Z, % 

Inhibitorsuz 

- 

4,20 

- 

4,75 

- 

6,20 

- 

6,90 

- 

1,4-Di-(di-

etilamino-

metil)-2,5-

di-n.hek-

silbenzol 

50 

0,60 

85,71 

0,55 

88,42 

1,0 

88,70 

1.20 

82,60 

100 

0,45 

89,26 

0,40 

91,57 

0,38 

93,87 

0,80 

88,40 

200 

0,20 

95,23 

0,25 

94,73 

0,20 

96,77 

0,50 

92,75 

300 

0,16 

96,19 

0,10 

97,89 

0,10 

98,38 

0,38 

94,49 

500 

0,09 

97,85 

0,07 

98,52 

0,05 

99,19 

0,30 

95,65 

750 

0,06 

98,57 

0,03 

99.36 

0,03 

99.51 

0,10 

98,55 

1000 

0,00 

100,0 

0,00 

100,0 

0,00 

100,0 

0,00 

100,0 

Məlum 

100 

- 

26,6 

- 

73,3 

- 

- 

- 

- 

200 

2,60 

31,57 

- 

- 

3,60 

41,93 

- 

- 

500 

2,10 

44,73 

- 

- 

2,80 

54,82 

- 

- 

 

NƏTİCƏ 

 

1.

 

1,4-Di-(dietilaminometil)-2,5-di-n.heksil-

benzol sintez edilmişdir. 

2.

 

Sintez  edilmiş birləşmənin ikifazalı elek-

trolit-karbohidrogen  sistemində korroziya 

inhibitoru xassəsi öyrənilmişdir.  

 

ƏDƏBİYYAT 

 

1.

 

Садыхзаде  С.И. ,  Алиев  А.Б.   Ученые  

записки  АГУ, №3,  30, 1974. 

2.

 

Садыхзаде  С.И. ,  Алиев  А.Б.  Азерб.  

    Хим. ж. №5, 42, 1977. 

3.

 

Садыхзаде  С.И. ,  Алиев  А.Б.  Азерб. 

Хим. ж. №3, 71, 1983. 

 

А.Б.Алиев,  Ш.С.Ахмед,  

А.С.Абдуллаева. 

---