Еколоэийа вя ятраф мцщитин мцщафизяси a. O. RÜSTƏmova, İ. H. HÜSeynov, S. N. DƏRZİyeva, R. T. Qafarov


Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №1, феврал, 2014 - жц ил



Yüklə 0,51 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/15
tarix11.04.2018
ölçüsü0,51 Mb.
#37412
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №1, феврал, 2014 - жц ил 

 

 



 

13 


üçün təcrübi konstruktor işlərinin (TKİ) apa-

rılmasına çəkilən xərc aşağıdaki düsturla he-

sablanır:  

 

         



Б

n

i

i

i

n

i

к

x

)

(

Х

С

x

k















1



1

1

   


(2) 

       


 

Burada  X-  kiçik  kosmik  aparatın  xidmət  və 

təminat sisteminin unifikasiya olunmuş baza 

platformasının yaradılması üçün aparılan təc-

rübi – konstruktor  işləri (TKİ) zamanı çəki-

lən xərclər, mln. dollar; X

- müşahidə cihaz-



larının yaradılması üçün aparılan TKİ-nə çə-

kilən xərclər, mln. dollar; K

i

-i tipli müşahidə 



aparatının  quraşdırılması  üçün  xidmət  siste-

minin  baza  platformasının  uyğunluq  koeffi-

sienti;  K

B

-kosmik  aparatın  işlənməsinin  əv-



vəlki  illərə  nisbətən  qiymət  qalxma  əmsalı; 

n-mümkün müşahidə cihazlarının miqdarı. 

          TKİ-nə çəkilən xərclər dedikdə texniki 

təkliflərin  hazırlanmasından  başlamış  kos-

mik  aparatın  seriyalı  istehsalı  üçün  görülən 

işlərə çəkilən xərclər nəzərdə tutulur [4]. 

Asiya  kiçik  kosmik  aparatları  -  Rasak-

Sat, DubaiSat-1, X-Sat, Rasat və s. hazır Av-

ropa texnologiyalarının transfer olunması nə-

ticəsində  yaradılmışdır.  Hazırda  Asiya  döv-

lətləri  məsafədən  zondlama  təyinatlı kiçik  

peyklərini özləri istehsal edirlər. 

Kiçik  peykin  istehsalı  üçün  iş    birliyi  

yaradılacaq ölkə təyin olunmalıdır. İş  birliyi 

yaradılacaq  ölkə  kimi  ABŞ,  Böyük  Britani-

ya, İsrail, Çin, Ukrayna və s. ölkələr tövsiyə 

oluna  bilər.  Yerli  mütəxəssislərin  TKİ-də 

iştirak etmək imkanları araşdırılmalıdır (tex-

niki-tapşırığın,  işçi  –  konstruktor  sənədləri-

nin,  proqram  təminatının  və  s.  hazırlanma-

sında).  Kiçik  peykin  yaradılmasına  çəkilən 

xərcin kütlə xarakteristikasına görə deyil, çə-

kiliş aparatlarının texniki səviyyəsindən asılı 

olaraq  təyin  olunması  düzgün  metod  sayıl-

malıdır.  Çəkiliş  aparatlarının  imkanları  elə 

olmalıdır ki, daha çox məsələləri həll etmək 

mümkün olsun. Müxtəlif dövlət  və özəl təş-

kilatların  maraq  dairəsində  olan  problemlər 

dəqiqləşdirilməlidir.  Həll  olunacaq  eyni  bir 

məsələni  bir neçə dövlət təşkilatının  maraq 

dairəsində  olması  iqtisadi  səmərəliliyin 

artırılmasına imkan  yaradardı. Məsələn, tor-

paqdan istifadə məsələləri Torpaq və Xəritə-

çəkmə  Komitəsi, Əmlak Komitəsi və Kənd 

Təsərrüfatı  nazirliyinin  maraq  dairəsinə,  ət-

raf  mühitin  monitorinqi,  neft-qaz  kəmərləri-

nə nəzarət,  faydalı qazıntıların  və enerji da-

şıyıcılarının axtarışı Ekologiya və Təbii Sər-

vətlər nazitliyi, Energetika nazirliyi və  Föv-

qəladə  Hallar  nazirliyinin  maraq  dairəsinə 

daxildir.  

Fövqəladə  hallar  baş  verən  ərazilərdən 

operativ informasiyanın alınması zərurəti or-

ta  və  yüksək  ayırdetmə  qabiliyyətinə  malik 

kiçik  peyklərin  ehtiyatlarını  birləşdirmək 

ideyasını  ortaya  çıxartdı.  Beynəlxalq  çox-

peykli  monitorinq  sistemi  DMC  (Disaster 

Monitorinq  Constellation)  belə  yarandı.Bu 

sistem  SSTL  kompaniyası  tərəfindən  Əlcə-

zair, Böyük Britaniya, Nigeriya, Türkiyə, İs-

paniya  və  Çin  kimi  ölkələr  üçün  bir  neçə 

kosmik  aparatın  ehtiyatlarını  birləşdirməklə 

yaradılmışdır. Hazırda DMC peyk qrupu Yer 

kürəsinin  istənilən  hissəsindən  ən  azı  gündə 

bir dəfə olmaqla çəkiliş aparmağa imkan ve-

rir.  


Yekun  olaraq  nəzərdə  tutulmalıdır  ki, 

yaradılacaq  MZ  kiçik  peykinin  iqtisadi  sə-

mərəliliyini artırmaq üçün aşağıdakı bəndlə-

rin  yerinə yetirilməsi  vacibdir. 

1.

 

Peykin  təyinatı  və  tipi  dəqiqləşdirilməli-



dir. 

2.

 



Peykin  layihələndirilməsi  zamanı  iqtisadi 

effektivlik kriteriyası əsas götürülməlidir. 

3.

 

Peykin istehsalı üçün iş birliyi yaradılacaq  



ölkə təyin olunmalıdır. 

4.

 



Çəkiliş aparatlarının imkanları elə olmalı-

dır  ki,  daha  çox  məsələləri  həll  etmək 

mümkün  olsun. 

5.

 



Kosmik aparatın hazırlanması üçün aparı-

lan  TKİ-nə  çəkilən  xərclərin  məmulatın 

çəkisinə  əsasən  hesablanması  məqsədə 

uyğun  hesab  olunmur.YMZ  kosmik  apa-

ratının  yaradılması  üçün  çəkilən  xərclərin 

kosmik  aparatın  texniki  səviyyəsindən 

asılı  olaraq  təyin  olunması  daha  düzgün 

metod sayılmalıdır. 

6.

 

Yerli mütəxəssislərin TKİ işində iştirakı-



nın təmin olunması. 

7.

 



Kosmik  məlumatların  emalını  və  deşifr-

lənməsini aparmaq  üçün  maddi-texniki  

bazanın  və  kadr  potensialının  yaradıl-

ması.  


8.

 

İş  birliyi  yaratmaq  üçün  aşağıdakı  ölkə



-

lər təklif olunur (ABŞ, Böyük  Britaniya, 

İsrail, Ukrayna, Belorusiya, Türkiyə, Ru- 



Yüklə 0,51 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə