30
Hafiz Rüstəm
Sənin şəkər sözün olmasa əgər,
Həsrətlə inləyər natiq tutilər.
Sənin hüdhüd quşun hər səhər erkən,
Xəbər gətirdimi Səba elindən?
Elmdir göylərə qaldıran səni,
Ağılla doldurdun öz xəzinəni.
Elmin sarayına gəlməmiş, inan,
Sənin tək zəkalı, hünərli insan.
Elmin büsatını açıb cahana,
Sən yüksək zirvəylə durdun yan-yana.
Sözlər ətir saçır sənin dilində,
Elmin sahibisən hünər elində.
Var idi çəməndə cəh-cəh vuranlar,
Ağlının önündə tez susdu onlar.
Ağlın min hikmətlə elmə bürünüb,
Onunçün kəlamın hikmətə dönüb.
Bu ağıl, bu bilik şahlığı ki var,
Nizami haqqıyla zirvədə durar!
Ey zəka, elm ilə yüksələn insan,
Bu dünya durduqca yaşayacaqsan.
Deməli, Ə.Bağırovun elmi-ədəbi fəaliyyətində tərcümə
yaradıcılığı da xüsusi yer tutur. Bu barədə bir qədər sonra da-
nışacağam.
Müvafiq ali məktəblərdə müəyyən, konkret bir dil üzrə
əsasən nəzəri şəkildə tərcüməçi ixtisasına yiyələnənlər prakti-
kada sinxron (şifahi) tərcüməçilikdən yan keçə bilmirlər. Bu,
yalnız şifahi tərcümə janrı kimi necə deyərlər, ayaqüstü, eksk-
lüziv şəkildə olur. Sinxron (yaxud şifahi) tərcümə ictimai-si-
yasi görüşlərdə iki dildə (bir dildən digər dilə və əksinə) eyni
vaxtda, şifahi şəkildə aparılır, bu zaman istər-istəməz, müəy-
yən qüsurlara yol verilsə də, şifahi nitqin, canlı dialoqun məğ-
31
Şərqşünas-əlyazmaşünas Əkrəm Bağırov
zi, mahiyyəti əsas götürülür. Bu növ tərcümədə son dərəcə
operativlik, dəqiqlik, səriştə, xüsusi hazırlıq və lazım gələrsə
elmi-siyasi fəhm, geniş dünyagörüşü tələb olunur.
Bu təhkiyəmizə qüvvət vermək üçün indi Misir Respub-
likasının ən yeni tarixi mərhələlərini qısaca ekskursdan baş-
lamağa məcburuq.
1952-ci ilin 23 iyulunda Misirdə dövlət çevrilişi baş ver-
di. Sabiq SSRİ-də köhnə bolşevik ənənələrinə görə bunu Mi-
sir xalq inqilabı kimi qiymətləndirdilər.
Kral Faruq devrildi və hakimiyyət “Azad zabitlər” adla-
nan hərbi xuntanın əlinə keçdi. Qiyamçıların başında gənc
polkovnik Camal Əbdül Nasir dayandı və o, Misirin ilk pre-
zidenti oldu.
1956-cı ilin yayında Misir, Nil çayı üzərində bəndin tikin-
tisinə texniki və maliyyə köməyi xahişi ilə ABŞ hökumətinə
müraciət etdi. Amerika kömək etməkdən imtina etdi. Buna
qədər də ABŞ Misirə silah verməkdən imtina etmişdi. Buna
görə də Camal Əbdül Nasir bərk incimişdi və özünü nəsə qə-
ribə aparırdı. 1956-cı ilin 26 iyulunda İsgəndəriyyədə keçi-
rilən çoxminli mitinqdə Süveyş kanalının milliləşdirilməsini
elan etdi. Bu adekvat incikliyin bədəlini İngiltərə, Fransa və
Süveyş kanalının qeyri-rəsmi sahibləri ödəməli idilər.
Asuan bəndini Camal Əbdül Nasirin “böyük sovet dostu”
inşa etdirdi. Baş Katib Nikita Sergeyeviç Xruşşov Asuan hid-
rokompleksini təkcə ucuz qiymətə inşa etdirməklə qalmayıb
1964-cü ildə Misirdə rəsmi səfərdə olarkən ərəb ölkələrinin
elektrikləşdirilməsi işində öz ərəb dostunun xidmətini yüksək
qiymətləndirdi.
O zaman şayiələr gəzirdi ki, Nikita Sergeyeviç Qələbə
günü şərəfinə təşkil olunan banketdən sonra sərxoş halda
oxşar addım atmışdır. Hər necə olsa da tarixi fakt sübut edir
32
Hafiz Rüstəm
ki, 1964-cü il may ayının 10-da N.S.Xruşşov təntənəli şəkil-
də C.Ə.Nasirə Sovet İttifaqı qəhrəmanı adı verdi. Heç kəs
bilmədi ki, Sovet xalqı qarşısında hansı hərbi xidmətlərinə
görə Misir prezidenti yüksək təltifə layiq görülmüşdü. Sovet
vətəndaşları bu gözlənilməz xəbəri olduqca neqativ qarşıladı.
Bu münasibətlə o vaxtın belə bir folklor epiqramı yaran-
mışdı:
Живёт в песках
И жрёт от пуза
Полуфашист, полуэссер
Герой Советского Союза
Гамаль Абдель на всех Насер.
Çox təəssüf ki, bunun müəllifi bilinmir. Ancaq 1964-cü
ildə bu münasibətlə Vladimir Vısotskinin yazdığı mahnı mət-
ni çox məşhur idi:
Потеряли истинную веру.
Больно мне за наш СССР.
Отберите орден у Насера!
Не подходит к ордену Насер!
Можно даже крыть с трибуны матом,
Раздавать подарки вкривь и вкось,
Называть Насера нашим братом,
Но давать Героя - это брось!
А почему нет золота в стране?
Раздарили, гады, раздарили.
Лучше бы давали на войне,
А насеры после б нас простили!
Mən qəsdən bu populyar mənzum nümunələrin tər-
33
Şərqşünas-əlyazmaşünas Əkrəm Bağırov
cümələrini oxucularımızın ixtiyarına buraxıram.
Məhz həmin tarixi günlərdə Misir Respublikasının pre-
zidenti öz ölkəsində rəsmi səfərdə olan SSRİ-nin Baş Katibi
N.S.Xruşşova qeyri-rəsmi vaxt ayırıb, həm də bu ali qonaqla
Nil çayında ikilikdə qayıq gəzintisinə çıxır. Yaxşı yeyib-içib
keflənmiş Sovetlər ölkəsinin başçısı söhbət əsnasında necə
olursa fonetik səhvə yol verərək, ərəb dilini “rabskiy yazık”,
yəni kölə dili adlandırır. Bu iki rəhbərin şəxsi söhbətində iş-
tirak edən tərcüməçinin məhz ayıq-sayıqlığı sayəsində həmin
təhqiranə ifadə olduğu kimi deyil, yayındırıcı şəkildə tərcümə
edilmiş və nəticədə iki ölkənin yeni yaranmaqda olan köv-
rək münasibətlərinə kölgə sala biləcək böyük bir təhlükənin
qarşısı alınmışdı. Vaxtilə üzərinə tabu qoyulmuş, faş edilmə-
sinə rəsmi icazə verilməmiş, əfsanəyə çevrilmiş bu əhvalatı
ADU-nun Şərqşünaslıq fakültəsinin dil müəllimləri öz tələ-
bələri üçün az qala pıçıltıyla sinxron tərcüməyə klassik misal
kimi çəkirdilər.
Ə.Bağırov da lazım gələndə, bir professional tərcüməçi
kimi İran və Əfqanıstan rəhbərlərinin görüşlərinə çağırılır. O,
iştirak etdiyi son zirvə görüşündəki təəssüratını mənimlə bö-
lüşməyi unutmadı: ”Mən hər şeydən əvvəl, tərcüməçiyəm və
bir tərcüməçi kimi də müxtəlif məclislərdə iştirak etmişəm. Bu
günə qədər rəngarəng səviyyəli tədbirlərdə tərcüməçi qismin-
də iştirak etmək üçün məni dəvət edirlər. Yüksək və çoxtərəfli
müstəvidə keçirilən tədbirlərin tərcüməsi ingilis dili vasitəsilə
həyata keçirilsə də, ikitərəfli danışıqlar əsasən bu iki tərə-
fin birində aparılır. Əvvəllər bu, rus dili vasitəsilə olurdu.
Hal-hazırda isə Əfqanıstan və İranla bağlı tədbirlər Azərbay-
can və fars dillərində keçirilir. Bütün bu illər ərzində çox ma-
raqlı və yaddaqalan hadisələrlə qarşılaşmışam.
Yaxşı yadımdadır, 2005-ci ilin may ayında beynəlxalq si-
Dostları ilə paylaş: |
