Ekspertizasi dərsliK

431 

amil spirti - 0,63, sirkə aldehidi - 0,14, izobutil spirti - 1,45, propil 

spirti - 3,4 q. Göründüyü kimi etanol onu çirkləndirən qarışıqlara 

nəzərən daha az toksikidir. Lakin alkoqollu içkilərin qeyri mötədil 

istifadəsində  kəskin  alkoqolin  toksikasiyası  etanolun  yüksək 

miqdarında müşahidə edilir. 

Cədvəl 5.3 

Qiymət 

Ümumi 

bal 

Məmulatın həmin qiyməti aldığı şərtlər 

“əla” 

9,2-10,0 

Bütün göstəricilərinə görə “əla” 

qiymətlidir. 

“yaxşı” 

8,0-9,1 

“Yaxşı” və “əla” göstəricilərə malikdir. 

“kafi” 

6,5-7,9 

“Kafi”, “yaxşi” və “əla” göstəricilərə 

malikdir. 

“qeyri-

kafi” 

6,5-dən az 

Heç olmasa bir göstəricisinə görə “qeyri-

kafi” qiymətə malikdir. 

 

5.3.3. Fiziki-kimy

ə

vi keyfiyy

ət göstə

ricil

ə

ri 

 

Xammal  və  xüsusilə  hazırlanma  texnologiyasının  xüsusiy-

yətləri  nəzərə  alınmaqla  ayrı-ayrı  spirt  növlərinin  fiziki-kimyəvi 

keyfiyyət göstəriciləri bir qədər fərqlənir. 

Xam  etil  spirti.  131-67  saylı  QOST-a  görə  xam  etil  spirti 

xammaldan asılı olaraq emal olunur: dənlilərdən, kartof yaxud dən 

və  kartofdan;  dən,  kartof,  şəkər  çuğunduru  və  melassa  qarışı-

ğından,  xam  şəkərdən,  müxtəlif  nisbətlərdə  digər  karbohidratlı 

yeyinti  xammalından,  melassadan.  Bu  məqsədlə  paxlalılardan 

istifadə olunmur.  

Fiziki-kimyəvi göstəricilərinə görə etil xam-spirti cədvəl 5.4-

də göstərilən tələblərə cavab verməlidir. 

Rektifikasiya olunmuş etil spirti «Lüks» və «Ekstra» spirtləri 

müxtəlif  növ  dənlilərdən,  dən  və  kartof  qarışığından,  paxlalılar 

istisna olunmaqla emal olunur. «Lüks» spirti istehsalında qarışıq-

da  kartofun  miqdarı  35%-dən,  «Ekstra»da  60%-dən  çox 

olmamalıdır. 

---

432 

Yüksək  təmizlikdə  1-ci  sort  spirt  hazırlanır:  dənlilərdən, 

kartof, şəkər çuğunduru və melassa, xam-şəkər, müxtəlif nisbət-

lərdə digər karbonlu yeyinti xammal qarşığından, melassadan.  

Cədvəl 5.4  

Etil xam-spirtin fiziki-kimyəvi göstəricilərinə qoyulan tələblər 

Göstərici 

Spirt üçün norma 

Dəndən, 

kartofdan 

yaxud dən 

və 

kartofdan 

Dənlilər, kartof, şəkər 

çuğunduru, melassa, 

xam-şəkər və digər 

şəkər və nişastalı 

yeyinti xammalı 

qarışığından 

Melas-

sadan 

Etil spirtinin həcmdə 

payı, % 

88 

88 

88 

Susuz spirtdə sirkə 

aldehidinə çevrilməklə 

aldehidlərin kütlədə 

payı, mq/dm

3

 

300 

300 

300 

Susuz spirtdə sirkə etil 

efirinə çevrilməklə 

efirlərin kütlədə payı, 

mq/dm

3

 

500 

500 

500 

Susuz spirtə 

çevrilməklə metil 

spirtinin həcmdə payı 

0,13 

0,13 

- 

Susuz spirtdə izoamil 

və izobutil spirtləri 

qarışığına (3:1) çevril-

məklə sivuş yağlarının 

kütlədə qatılığı 

5000 

5000 

5000 

 

Rektifikasiya olunmuş etil spirti fiziki-kimyəvi göstəricilərinə 

görə 5.5 saylı cədvəldə göstərilən tələblərə cavab verməlidir. 

95%-li  içilən  etil  spirti.  5963-67  saylı  QOST-a  görə 

hazırlanması üçün dən, kartof, yaxud dən və kartofdan; 2874 saylı 

QOST-a  uyğun  olaraq  codluğu  1  mq  ekv/dm

3

-dan  çox  olmayan 

---

433 

yumşaldılmamış təbii su və 0,36 mq ekv/dm

3

-a olan yumşaldılmaq 

üçün sudan emal olunan yüksək təmizlikdə rektifikasiya olunmuş 

etil spirtindən istifadə olunur.  

Cədvəl 5.5  

Rektifikasiya olunmuş etil spirtinin fiziki-kimyəvi göstəriciləri  

Göstərici 

Spirt üçün norma 

«Lüks»  «Ekstra» 

Əla 

təmizlikdə 

Birinci 

sort 

Etil spirtinin həcmdə payı, % 

96,3 

96,5 

96,2 

96,0 

Sulfat turşusu ilə təmizlik sınağı 

D a v a m l ı d ı r 

20

0

-də oksidləşmə sınağı 

22 

20 

15 

10 

Susuz spirtdə sirkə aldehidinə 

çevrilməklə aldehidlərin kütlədə 

payı, mq/dm

3

 

2 

2 

4 

10 

Susuz spirtdə izoamil və izobutil 

spirtlərinin qarışığına (3:1) çevril-

məklə sivuş yağlarının kütlədə 

qatılığı, mq/dm

3

 

2 

3 

4 

15 

Susuz spirtdə sirkə etil efirinə çev-

rilməklə efirlərin kütlədə payı, 

mq/dm

3

 

18 

25 

30 

50 

Susuz spirtə çevrilməklə metil 

spirtinin həcmdə payı, %-lə 

0,03 

0,03 

0,05 

0,05 

Susuz spirtdə sərbəst turşuların 

(CO

2

 olmadan) kütlədə qatılığı, 

mq/dm

3

 

8 

12 

15 

20 

Furfurolun miqdarı 

Yol verilmir 

 

Fiziki-kimyəvi  göstəricilərinə  görə  95%-li  içilən  etil  spirtli 

cədvəl 5.6-da göstərilən tələblərə cavab verməlidir. 

Qeyd  olunan  fiziki-kimyəvi  göstəricilərin  bəziləri  Dövlət 

Standartları ilə tənzimlənir və yuxarıda göstərildiyi kimi hər spirt 

növü  üçün  onun  təsnifatından  irəli  gəlir.  Standart  nümunələrlə 

(SN) müqayisədə spirt tərkibinin əsas göstəricilərindən yol verilən 

kənara çıxmalar cədvəl 5.7-də verilir. 

 

 

---

434 

Cədvəl 5.6 

95%-li içilən rektifikasiya olunmuş etil spirtinin keyfiyyət 

göstəriciləri 

Göstərici 

Norma 

Etil spirtinin həcmdə payı, %-lə 

95,0±0,2 

Susuz spirtdə sirkə aldehidinə çevrilməklə 

aldehidlərin kütlədə payı, mq/dm

3

 

4 

Susuz spirtdə izoamil və izobutil spirtlərinin 

qarışığına (3:1) çevrilməklə sivuş yağlarının kütlədə 

qatılığı, mq/dm

3

 

4 

Susuz spirtdə sirkə etil efirinə çevrilməklə efirlərin 

kütlədə qatılığı, mq/dm

3

 

30 

Fuksin sulfit turşusu ilə metil spirtinə sınağı 

Davamlı 

Furfurolun miqdarı 

Yol verilmir 

Susuz spirtdə sərbəst turşuların (CO

2

 olmadan) 

kütlədə qatılığı, mq/dm

3

 

15 

 

Cədvəl 5.7 

Standart nümunələrdə (SN) spirt tərkibinin attestasiya nəticələri 

s/s 

Attestasiya səciyyəsi 

Ölçmə vahidi 

SN attestasiya qiyməti 

SN attestasiya 

qiymətindən mütləq 

yanlışlıq 0,95 

etibarlılıqla 

“Ekstra” 

spirt 

Əla 

təmizlikdə 

spirt 

“Ekstra” 

spirt 

Əla 

təmizlikdə 

spirt 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

1.  Etil spirtinin həcmdə payı 

% 

96,7 

96,4 

0,1 

0,1 

2.  20

0

C-də oksidləşmə 

sınağı 

dəq 

25,0 

18,0 

0,7 

0,5 

3.  Sərbəst turşuların kütlə 

payı (KP) 

mq/dm

3 

6,93 

12,2 

0,25 

0,3 

4.  Susuz spirtdə (SS) 

aldehidlərin KP sirkə 

aldehidinə çevirməklə 

mq/dm

3

 

1,69 

2,83 

0,12 

0,14 

5.  Sivuş yağlarınınn kütlə 

payı, izoamil 4,78və 

izobutul spirtləri 

qarışığına (3:1) 

çevrilməklə 

mq/dm

3

 

1,64 

2,95 

0,12 

0,12 

 

---

435 

Cədvəl 5.7-nin davamı 

 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

6.  SS-də sirkə etil efirinə 

çevirməklə efirlərin KP 

% 

4,78 

5,74 

0,25 

0.32 

7.  SS-də çevrilməklə metil 

spirtinin həcmdə payı 

(hP) 

SS-ə 

çevrilməklə 

KP mq/dm

3

 

0,021 

0,044 

0,002 

0.003 

8.  Asetaldehid 

SS-ə 

çevrilməklə 

KP mq/dm

3

 

1,62 

2,44 

0,10 

0,2 

9.  Etilasetat 

SS-ə 

çevrilməklə 

KP mq/dm

3

 

3,97 

4,82 

0.24 

0.21 

10.  Etilformiat 

SS-ə 

çevrilməklə 

KP mq/dm

3

 

1,53 

1,69 

0,12 

0,09 

11.  Metanol 

SS-ə 

çevrilməklə 

KP mq/dm

3

 

1,82 

372 

11 

15 

12.  Izoamilol 

SS-ə 

çevrilməklə 

KP mq/dm

3

 

0,35 

0,60 

0,04 

0,06 

13.  Izobutanol 

SS-ə 

çevrilməklə 

KP mq/dm

3

 

0,59 

1,22 

0,05 

0,08 

14.  H-propanol 

SS-ə 

çevrilməklə 

KP mq/dm

3

 

0,30 

0,45 

0,04 

0,05 

15.  Izopropanol 

SS-ə 

çevrilməklə 

KP mq/dm

3

 

0,40 

0,52 

0,04 

0,05 

 

 

Spirtli  içkilər  üçün  təhlükəsizlik  meyarları  aşağıdakı 

cədvəl 5.8-də öz əksini tapır (cədvəl 5.8). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

436 

Cədvəl 5.8 

Spirtli içkilərin təhlükəsizlik meyarları 

Məhsul 

qrupları 

Göstərici 

Yol verilən 

səviyyə, 

mq/kq 

Qeyd 

Pivə, şərab və 

digər spirtli 

içkilər 

Toksiki elementlər 

Qurğuşun 

Arsen 

Kadmium 

Civə 

Metanol 

 

 

N-nitrozoaminlər: 

Nitrozo dimetilamin 

və 

nitrozodietilaminin 

cəmi 

Radionuklidlər: 

Sezium-137 

Stroksium 

 

0,3 

0,2 

0,03 

0,005 

0,05 

 

0,1 

 

 

0,003 

 

 

70 

100 

 

 

 

 

 

Araq, alkoqol %-

dən asılı olaraq 

Konyak, həcmdə 

payı, % 

 

Xammala görə 

nəzarət 

Pivə 

 

Bk/dm

3

 

həmçinin 

 

5.3.4

. Qablaşdırma və

 markalanma 

 

5962  saylı  QOST-a  uyğun  olaraq  etil  xam-spirti  və 

rektifikasiya  olunmuş  spirt  xüsusi  hazırlanmış  sisternlərə  yaxud 

çənlərə  doldurulur.  Çəllək  (QOST  13950  yaxud  QOST  6247), 

butulka  (SS  6-09-108),  balon  (QOST  5717)  yaxud  bidonlarda 

(QOST 5105) saxlamağa və nəql olunmağa yol verilir. Bütün bu 

qablar  rezin  qapaqla,  tıxacla  bağlanır,  plomb  yaxud  möhürlə 

hermetikləşdirilir.  

Balonlar  xüsusi  qutu  və  səbətlərə  yığılır.  Polad, 

sinkləşdirilmiş çəllək və bidonların tətbiqi yol verilmir. 

Hər  çəllək  yuyulmayan  rənglə  markalanır,  hər  butulka, 

bidondan davamlı kardon asılır və üzərinə aşağıdakılar əks olunan 

etiket yapışdırılır: 

---

437 



 

«Oddan təhlükəlidir» yazısı; 



 

Hazırlayıcı - müəssisənin və onun daxil olduğu təşkilatın 

adı; 



 

Spirtin adı; 



 

Spirtin miqdarı, dal; 



 

Brutto kütləsi, kq; 



 

Dövlət standartının nömrəsi. 

95%-li  içilən  etil  spirti  tutumu  0,5  və  0,25  dm

3

  olan  şüşə 

butulkalara doldurulur (QOST 11117). 

Spirtin  normal  tutumundan  aşağıdakı  kənara  çıxmalara  yol 

verilir:  

tutumu 0,5 dm

3

olan butulkalarda 4,0 sm

3

, 

tutumu 0,25 dm

3

olan butulkalarda 2,5 sm

3

. 

Partiyadan  götürülmüş  25  butulkada  tutumdan  orta  kənara 

çıxmalar aşağıdakından çox olmamalıdır: 

tutumu 0,5 dm

3

olan butulkalarda ±2 sm

3

, 

tutumu 00,25 dm

3

olan butulkalarda ±1 sm

3

. 

Spirt  doldurulmuş  butulkalar  qəbul  olunmuş  qaydada  elə 

yığılır  ki,  onlar  üfüqi  vəziyyətdə  olmaqla  iki  gün  müddətində 

axıtmamalıdır.  

Butulkalar  aşağıdakı  məlumatlar  əks  olunan  etiket 

yapışdırılmaqla markalanır. 



 

Məhsulun adı; 



 

Ticarət markası; 



 

Hazırlayan,  qablayan  ixracatçı,  idxalçının  adı,  yerləşmə 

yeri, ölkənin adı və yerləşdiyi yer; 



 

Hazırlayıcının əmtəəlik nişanı; 



 

Tündlük (etil spirtinin həcmdə payı), %; 



 

Tutumu, dm

3

; 



 

Doldurma tarixi (etiketin əks, yaxud üz tərəfində, qapaqda 

yaxud  əks  etiketdə,  yaxud  birbaşa  istehlak  tarasında  oxunmaq 

üçün əlverişli olan yerdə əks etdirilir); 



 

Məhsul  hazırlanması  və  ola  bilsin  ki,  eyniləşdirilməsinin 

---

438 

uyğun olduğu normativ yaxud texniki sənədin ifadəsi; 



 

Sertifikatlaşdırmaya dair məlumat.  

Butulkalar  ağac  qutulara  yığılır.  Onun  üst  hissəsində 

yuyulmayan rənglə aşağıdakı məlumatlar əks etdirilir: 



 

“oddan təhlükəlidir” yazısı; 



 

Hazırlayan müəssisənin adı; 



 

Spirtin adı; 



 

Butulkaların miqdarı və tutumu; 



 

Brutto kütləsi; 



 

Doldurulma tarixi; 



 

Həmin satandartın ifadəsi; 



 

“Yuxarı” və “Ehtiyatı olun şüşə” yazısı.  

Uzaq şərqdən və digər çətin daxil olan yerlərdən yola salınan 

spirt başqa bir Dövlət Standartı ilə qablanır.  

 

5.4. N

əql olunması və

 

saxlanması

 

 

Spirt  həmin  növ  nəqliyyatda  yük  daşınma  qaydaları  nəzərə 

alınmaqla bütün nəqliyyat növləri ilə nəql olunur. 

Etil  xam  spirti  və  rektifikasiya  olunmuş  etil  spirti  istehsalat 

binalarından kənarda sisternlərdə, çənlərdə, spirt saxlayıcılarında, 

butulka  və  bidonlarda  saxlanır.  Bu  zaman  çəlləklər  ştabellərə 

yığılır.  Hər  ştabelin  eni  və  hündürlüyündə  ən  çoxu  2  çəllək 

olmalıdır. Butulka və bidonlar bir cərgə yığılır. 

İçilən butulka spirtləri Dövlət Standartına uyğun saxlanır.  

Spirtin saxlanma müddətinə məhdudiyyət qoyulmur.  

İçilən spirt şüşə butulkalarda nəql olunduqda onun qırılmasına 

görə itki normaları nəzərdə tutulur (cədvəl 5.9).  

 

 

---

439 

Cədvəl 5.9 

Şüşə butulkalarda spirtin daşınmasında verilən itki 

normaları 

Alkoqollu içkilərin 

adı 

Nəql olunan qabın növü 

İtki normaları, % 

İçilən spirt, araq, rom, 

viski 

Qerf kardonlu qutular 

0,02 

0,04 

Şərab, konyak, likor-

nalivka məmulatları 

Taxta qutular, polietilen 

və tara avadanlıqları 

0,02 

0,02 

 

 

 

---

440 

ƏDƏBİYYAT

 

 

1.

 

Abasov  İ.  Azərbaycanın  və  dünya  ölkələrinin  kənd 

təsərrüfatı. Bakı, “Şərq-Qərb” nəşriyyat evi, 2013, 712 səh. 

2.

 

Nəbiyev Ə.Ə. Şərabın kimyası. Bakı: Elm, 2010, 472 səh.  

3.

 

Fətəliyev  H.K.,  Məmmədov  F.Y.  Şərabın  kimyası.  Gəncə, 

1984, 62 səh. 

4.

 

Fətəliyev H.K. Şərabın texnologiyası. Gəncə, 1986, 97 səh. 

5.

 

Fətəliyev H.K. Şərabçılıq. I hissə. Bakı: Bilik, 1995, 260 səh. 

6.

 

Fətəliyev  H.K.  Şərabçılıq.  II  hissə.  Bakı:  Bilik,  1995,  160 

səh. 

7.

 

Fətəliyev H.K. Alkoqollu içkilərin texnologiyası. Bakı: Elm, 

2007, 516 səh. 

8.

 

Fətəliyev H.K., Mikayılov V.Ş. Tünd alkoqollu içkilər. Bakı: 

Elm, 2007, 172 səh. 

9.

 

Fətəliyev H.K. Bitkiçilik məhsullarının saxlanması və emalı 

texnologiyası. Bakı: Elm, 2010, 432 səh. 

10.

 

Fətəliyev H.K. Şərabın texnologiyası. Bakı: Elm, 2011, 596 

səh. 

11.

 

Fətəliyev H.K., Mikayılov V.Ş. Qida məhsulları mühəndis-

liyinin hesabatları. Bakı, Kooperasiya. 2012, 176 səh. 

12.

 

Fətəliyev H.K. Bitkiçilik məhsullarının saxlanması və emalı 

texnologiyası  fənnindən  praktikum.  Bakı,  Elm,  2013,  228 

səh. 

13.

 

Cəfərov F.N., Fətəliyev H.K. Funksional qida məhsullarının 

texnologiyası. Bakı, Elm, 2014, 384 səh. 

14.

 

Hüseynov  D.  Müalicə  suyu.  Sovet  kəndi  qəzeti,  26  avqust 

1975. 

15.

 

Şərifov  F.H.  Azərbaycan  üzümü.  Bakı:  Öndər  nəşriyyatı, 

2005, 224 səh. 

16.

 

Mikayılov  V.Ş.  Qida  məhsullarının  dequstasiyası.  Bakı, 

Kooperasiya nəşriyyatı, 2012, 384 səh. 

17.

 

Гусейнов  А.П.  Агаев  И.Х.  Бадамлинская  минеральная 

вода. Баку, «Азернешр», 1962. 

---

441 

18.

 

Валуйко  Г.Г.  Технология  виноградных  вин.  2001,  624 

стр. 

19.

 

Великая  Е.И.,  Суходол  В.Ф.  Лабораторный  практикум 

по  курсу  общей  технологии  бродильных  производств 

(общие  методы  контроля)  2-ое  изд.  перераб.  и  доп. 

Москва ЛиПП, 1983, 312 стр. 

20.

 

Макаров  А.С.  Производство  шампанского.  Под.  ред. 

Валуйко Г.Г. Симферополь: «Таврида», 2008, 416 стр. 

21.

 

Мартыненко  Э.Я.  Технология  коньяка.  Симферополь: 

«Таврида», 2003, 320 стр. 

22.

 

Мальцев П.М., Зазирная М.В. Технология безалкоголь-

ных  и  слабоалкогольных  напитков.  М.  «Пищевая  про-

мышленность». 1970, 354 c. 

23.

 

Методы технохимического контролья в виноделии. Под. 

ред.  Гержиковой  В.Г.  Симферополь:  «Таврида»,  2002, 

260 стр. 

24.

 

Николаева М.А. и др. Идентификация и фальсификация 

пищевых продуктов.  Москва, Экономика, 1996 (Товар-

ный справочник). 

25.

 

Карпов  С.С.  Чумак  Ж.Я.  Напитки  нашего  стола.  М.: 

1983. 

26.

 

Кишковский З.Н. Технология вина. М.: ЛиПП, 1984, 504 

стр. 

27.

 

Кишковский З.Н., Скурихин И.М. Химия вина. М.: Аг-

ропромиздат, 1988, 253 стр. 

28.

 

Колчева Р.А. Ермолаева Г.А. Производство пива и без-

алкогольных напитков. М.: «Агропромиздат», 1985. 

29.

 

Фаталиев  Х.К.  Совершенствование  технологии  Азер-

байджанских вин. Баку: Элм, 2004, 134 стр. 

30.

 

Фаталиев Х.К., Кишковский З.Н., Джабраилов А.Д. Пер-

спективы  применение  электроконтактного  нагрева  при 

выработке виноградного сока и других продуктов. Баку: 

АзНИИНТИ, 1989, 30 стр. 

31.

 

Позняковский В.М., Помазова В.А., Кисилева Т.Ф. и др. 

---

442 

Экспертиза  напитков.  4-е  изд.,  испр.  и  доп.  –  Новоси-

бирск: Изд-во Новосиб.ун-та, 2001, 384 стр. 

32.

 

Позняковский В.М. Гигенические основы питания и экс-

пертизы продовольственных товаров. Учебник. Новоси-

бирского ун-та,1996. 

33.

 

Плотникова Т.В., Позняковский В.М., Ларина Т.В., Ели-

сеева Л.Г. Экспертиза свежик плодов и овощей. Новоси-

бирск, 2001, 302 стр. 

34.

 

Скрипников Ю.Г. Производство плодоягодных вин и со-

ков. М. «Колос», 1983, 256 c. 

35.

 

Стабников  В.Н.  Перегонка  и  ректификация  этилового 

спирта изд. 2-е. М., ПП., 1969, 456 стр. 

36.

 

Справочник  товароведа  продовольственных  товаров. 

М., Экономика, 1987, 367 стр. 

37.

 

Шепелев А.Ф. и др. Товароведение и экспертиза. Вкусо-

вых и алкогольных товаров. Изд-во «Март», Ростов-на-

Дону, 2001