Elbəyi CƏlaloğLU
Yüklə 2,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elbəyi CƏLALOĞLU 34
- Eşq dənizləri qovuşanda 35
- Elbəyi CƏLALOĞLU 36
Elbəyi CƏLALOĞLU 34 kinti və abadlıq işləri aparılırdı. Bir sözlə, Konyada füsün- kar bir canlanma var idi... Şəms Təbrizi iyirmi bir il qabaq da bu şəhərdə olmuşdu, lakin kamil sənətkarlıq nümunəsi olan bu günkü abidələr, tikililər, abadlıq işləri o vaxt bu səviyyədə deyildi. Qamış sapaqları ilə qarışdırılmış sarı torpaqdan kəsilmiş kərpiclər- lə hörülü olan kiçik həcmli daxmaların sayı o vaxtkı ilə mü- qayisədə ya azalmışdı, ya da onlar təzə tikililərin arasında belə görünürdü. Bu cür evlərin damları da qamışla örtülü idi. Bu mənzərəni bir qədər nəzərdən keçirdikdən sonra Şəms Təbrizi ürəyində Anadolu Səlcuqlu hökmdarının gör- düyü işlərə, etdiyi dəyişikliklərə “afərin” dedi. Sonra da onun ürəyindən daha vacib hesab etdiyi bir şey keçdi və – şəhər əhalisinin, xüsusilə də gənclərin maariflənməsi, onla- rın elm öyrənməsinə yönəlik işlər görülsəydi, mədrəsələrin sayı artırılsaydı, bu, daha gözəl olardı, – deyə düşünərək boynunu azca sağa-sola döndərdi... Şəms Təbrizinin seyr etdiyi Konya gözəllikləri Anadolu Səlcuqlu sultanı I Əlaəddin Keyqubadın keçirdiyi islahatla- rın nəticəsiydi. Sultan I Əlaəddin Keyqubad tarixdə fəxrlə anılacaq türk sultanlarından olmuşdur. O, ölkəni yadelli iş- ğalçılardan təmizləmiş, hətta qoşunlarını Krıma qədər yerit- mişdir. I Əlaəddin Keyqubadın 45 yaşındaykən bir ziyafət məclisində zəhərləndirilərək öldürülməsindən sonra taxt- taca onun uşaq yaşlarında olan oğlu II Qiyasəddin Keyxos- rov sahib olmuşdur. Lakin onun səriştəsizliyi ucbatından Anadolu Səlcuqlu dövləti çökmüşdür. Keyxosrovun etdiyi böyük səhvlər, Xarəzmliləri idarə edə bilməməsi, moğolla- rın qarşısından qaçması, “it” ləqəbi ilə tanınan Səadət İdin adlı birini özünə təlxək, nədim olaraq götürməsi və ona son dərəcə inanması buna səbəb olmuşdur. O, “it”in fitvası ilə bir çox alim və dövlət adamlarını öldürtmüşdür. Xarəzmli- lər dedikdə isə sonuncu Xarəzmşah Cəlaləddinin ölümün- dən sonra I Əlaəddin Keyqubadın razılığı ilə 1228-ci ildə Anadoluda yerləşdirilən Xarəzmşahların nüfuzlu sərkərdə- ləri və dövlət adamları nəzərdə tutulurdu. Xarəzmlilərin Eşq dənizləri qovuşanda 35 arasında Türkmən qrupları da var idi. II Qiyasəddin fitvaya gedərək onları ölkədən sürdükdən sonra bu, yersiz-yurdsuz qalan türkmənlərin etirazına və onların qaldırdığı qiyamla- ra səbəb olmuşdur. Qiyamın başında Sucaəddin Əbu Bəha Baba İlyasın müridi, həm də məşhur yaradıcı aşıq Paşanın babası olmuş Baba İshaq dururdu. “Babasilik” adlanan bu hərəkatın şamançılıq xüsusiyyətləri onları xalqa daha sıx bağlayırdı. 1238-ci ildə Xarəzmlilər Qıpçaq və Qanqlı tayfa- ları ilə birləşərək Antəp və Hələb tərəfə irəliləyərkən türk- mən babasilərdən yüz min nəfərə yaxın adam onlara qoşul- du. Əvvəlcə Səlcuqlu Sultanının göndərdiyi ordunu türk- mənlər məğlub etdi. Lakin sonradan çətinliklə üsyanı yatır- dan II Qiyasəddin Keyxosrov 1239-cu ildə Baba İshaqı yaxa- layaraq edam etdirdi. Hacı Bektaş Vəlinin qardaşı Məntəş də həmin vuruşmalar zamanı Sivasda şəhid oldu... Anadolu Səlcuqlu dövlətinin iflasına gəldikdə isə Çingiz xanın qoşunlarının Anadolu Səlcuqlu Dövlətinin hökmdarı I Əlaəddin Keyqubaddan çəkindiklərindən onun dövlətinə hücum edə bilməməsi tarixi faktdır. Bu, Moğol qoşunları üçün yalnız I Əlaəddin Keyqubadın ölümündən sonra onun yerinə keçən oğlu II Qiyasəddin Keyxosrovun zamanında mümkün oldu. Moğollar Anadolunun içinə doğru səfərlər təşkil etmək məqsədilə İran ərazisindəki Moğol orduları baş komandan- lığına Bəyçi Noyanı gətirdilər. Gürcü, erməni və digər xris- tian qüvvələrindən də kömək alan Bəyçi Noyan Anadolu Səlcuqluları üzərinə hücum etmək üçün fürsət gözləməyə başladı. Türkmənlərin Səlcuqlu rəhbərliyinə qarşı qaldırdığı üsyandan və II Qiyasəddin Keyxosrovun təcrübəsizliyindən faydalanan Bəyçi Noyan 1242-ci ildə Ərzuruma hücum etdi. O, qorxunc zülmlər və qırğınlar törədərək müsəlmanların mallarını yağmaladı. Bu xəbəri alan gənc və təcrübəsiz Sul- tan II Qiyasəddin Keyxosrov səksən min nəfərlik ordu ilə Sivasda ordugah qurub gözləməyə başladı. Sultanın Sivas- da olduğundan xəbər tutan Bəyçi Noyan otuz minlik ordu ilə oraya hərəkət etdi. Bu zaman Keyxosrov öz mövqeyini Elbəyi CƏLALOĞLU 36 Sivasın 15 fərsəh şərqində yerləşən Kosadağa çəkərək ordu- gahını burada yerləşdirdi. Səlcuqlu ordusu dağ keçidlərini tutaraq düşmənin gəlməsini gözləyirdi. Lakin sultan təcrü- bəsizlik edərək hərbi əhəmiyyəti olan mövqeləri buraxıb düşmənin qarşılanmasını əmr etdi. O, qalib gələcəyinə əmin olaraq heç bir əlavə tədbir görmədən irəlilədi və az sonra, 1243-cü il iyulun 1-də Moğol ordusuyla qarşılaşdı. Bu za- man əvvəlcə geri çəkilən Moğol qoşunu birdən hücuma ke- çərək Keyxosrovun öndə gedən qüvvələrini məğlubiyyətə uğratdı. O vaxta qədər heç bir hərb görməmiş, təcrübəsiz sultan öndəki qüvvələrin məğlubiyyətini eşidincə ordunun tamamilə məğlub olduğunu sandı. O, düşmənin əlinə keç- məmək üçün çadırını və xəzinələrini hərb meydanında bu- raxıb Yumruğa, oradan da Konyaya doğru qaçmağa başla- dı. Sultanın hərb meydanından qaçdığını heç vaxt eşitmə- yən və təsəvvür belə etməyən Səlcuqlu əsgərləri axşam qa- ranlıq düşənə qədər düşmənlə vuruşmaqda davam etdilər. Lakin onlar Sultanın hərb meydanını tərk etdiyi barədə mə- lumat alan kimi çadırları buraxıb meydanı tərk etdilər. Ertə- si gün səhər, çadırlarda bir hərəkət görməyən moğollar bu- nun bir hərb hiyləsi olduğunu zənn edərək oraya iki gün yaxınlaşa bilmədilər. İyulun 3-də ehtiyatla çadırlara yaxın- laşan moğol əsgərləri orada heç kimin olmadığını gördülər. Beləliklə, kiçik bir vuruşma nəticəsində asanlıqla Sivası yağ- malayan moğollar Ərzincan, Yumruq və Qeysəriyyədə də qırğınlar edərək, qadın, uşaq, qoca demədən saysız-hesab- sız qətllər törətdilər. II Qiyasəddin Keyxosrov səksən minlik ordusu ilə Kosadağ savaşında moğolların otuz minlik ordu- suna uduzaraq şərəfsiz bir tarix yazdı. Həmin məğlubiyyə- tin nəticəsində Kosadağda yaşayan türk boylarının bir çoxu Hələbə köç etdilər. Bununla da, Suriyada yerləşən türklər qırx min civarında çadır qurdular. Kosadağ məğlubiyyəti sonralar Anadolu Səlucuqlu dövlətinin bütünlüklə Moğolla- ra təslim olmasına gətirib çıxartdı. Lakin məğlubiyyətdən dərhal sonra hədiyyələrlə Amasiyaya gedib Bəyçi Noyanla görüşən təcrübəli Səlcuqlu vəziri Mühəzzibəddin Əli vergi Yüklə 2,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|