Elbəyi CƏLALOĞLU
12
las et, onu yaxşıya çevir ki, ibadətlə məşğul olsun, qəlbini
pislikdən təmizləsin” deyirəm, – Şəms bu hikmətləri dedik-
dən sonra yenə də başına yığılanlardan uzaqlaşdı. Təsadüfi
deyil ki, bir müddət sonra digər mürşidi Şəmsəddin Xoyi
ona dərs deməkdən imtina etmiş və bunu belə əsaslandır-
mışdı: “Ey Məhəmməd Şəms, mən Allahın yanında xəcil ol-
maq istəmirəm, çünki səndə daha üstün bir gövhər var.
Mən o ilahi gövhərə nəsə əlavə bir nəqş edə bilmərəm”...
Bundan sonra Şəms Təbrizinin kamil şeyx axtarışı ilə
uzun-uzadı səfərləri başladı. Şam, Hələb, Bağdad, Qeysəriy-
yə, Ağsaray, Sivas, Ərzurum, Ərzincanla yanaşı bir çox şə-
hər və vilayətləri gəzib dolaşan dərviş tez-tez yerini dəyiş-
diyi, qəfil gəldiyi kimi, qəfil də yoxa çıxdığı üçün “Uçan
Günəş”, yaxud “Şəmsi-Parəndə” ləqəbi ilə məşhurlaşdı. O
dövrdə hər hansı şəhərə gələn tacirlər karvansarada, fəqih-
lər mədrəsədə yerləşirdilər. Dərvişlər isə xanəgahda qalır,
qoyulmuş qayda üzrə burada pulsuz yeməklə təmin olu-
nurdular. Şəms Təbrizi isə özünü üstün saymadığından, tə-
mənnasız xidmətdən istifadə etməyi ağlına belə gətirmə-di-
yindən xanəgahlara getmirdi. O, ümumiyyətlə, özünün tə-
səvvüf əhli olduğunu büruzə vermirdi və bunun üçün adə-
tən sövdəgər qiyafəsində olurdu.
Uzun müddət qaldığı şəhərlərdə Şəms Təbrizi əsasən tə-
mənnasız olaraq müdərrislik edirdi. Yaşam tərzinə gəldikdə
isə son dərəcə qənaətcil və təvazökar bir həyat sürürdü.
Şəms Təbrizi bunları düşünərkən bir aşbazla bağlı hadisəni
xatırlayıb gülümsündü. Bu hadisə onun mürşid olmaq məq-
sədilə 1001 günlük sınaq təlimi keçdiyi zaman baş vermişdi.
Bu təlim zamanı o, riyazət edir və bu sufi çiləçiliyi vasitəsilə
nəfsini islaha uğradırdı. Onda Şəms Təbrizinin illik məsrəfi
bircə dinar idi, yeməyi isə yeddi gündə bir çörəyin yarısını
kəllə-paça suyuna doğrayıb aclığını yatırmaqdan ibarət idi.
Onun yadına düşən hadisə də həmin günlərin birində baş
vermişdi. Bir dəfə Şəms Təbrizinin bu cür yemək adətini se-
zən aşpaz guya savab və xeyirxahlıq edirmiş kimi, ona ver-
diyi kəllə-paça suyunun içərisinə bir parça yağlı ət də atır.
Eşq dənizləri qovuşanda
13
Şəms Təbrizi yeməyə toxunmadan dərhal durub oranı tərk
edir və o gündən etibarən həmin aşxananın qarşısından keç-
məyi belə ağlına gətirmir...
Yüksək səviyyəli, əhatəli biliyinə, hazırcavablığına və
müdərrislik bacarığına görə hələ gənc yaşlarından “Mürşi-
di-kamil” adını almış Şəms Təbrizi qeyri-adi zahiri gözəlli-
yi, əxlaqi saflığı və mənəvi təmizliyi ilə də diqqət mərkəzin-
də olmuşdur. Təbrizin təriqət pirləri və həqiqət arifləri ona
“Kamili Təbrizi” adını da vermişdilər. Kamili Təbrizinin
mürşidlikdə və müdərrislikdə özünəməxsus nizamı, xüsusi
qaydası var idi. Belə ki, o, həmin üsulla təzə mədrəsəyə gəl-
miş uşağa üç ay ərzində Quranı öyrədir, onun mahiyyətini
anladır və əzbərlədirdi. Dolanışığını isə qayış düzəltməklə,
rəngsazlıq və suvaqçılıq etməklə, yəni əlinin zəhməti, alnı-
nın təri ilə təmin edirdi. Zəhmətə qatlaşmaqdan yorulma-
yan Şəms Təbrizi müftəxor “dərviş”ləri, əsassız təşəxxüslərə
düşən “mürşid”ləri, alverçi “şeyx”ləri, eləcə də, Kəbəni
ziyarət etməklə “Hacı” rütbəsindən və dindən öz məqsədlə-
ri üçün istifadə edən “minbər əhli”ni “Məhəmməd dininin
quldurları” adlandırırdı. Bunları yaddaşında vərəqləyən
Şəms Təbrizi, günlərin birində sövdəgər libasında Şamın
küçələri ilə hərəkət edərkən dərvişlibas olmuş bir nəfərin
ona yaxınlaşdığını xatırladı. Həmin adam əlində tutduğu
hind qozundan düzəldilmiş quruş qabını Şəms Təbriziyə
doğru uzadır. Şəms Təbrizi əvvəlcə onu mənalı-mənalı sü-
zür, lakin hirsini gizlədərək, səbirlə ondan nə istədiyini so-
ruşur. Dərvişlibas olmuş adam “yaxşı xəbər var” deyərək
kəşkülünü bir az da Şəms Təbriziyə doğru yaxınlaşdırır. Bu
zaman Şəms Təbrizi üzünü ona tutub, – bilirəm, deyəcəksən
ki, filan yerdən bir karvan mal gəlir, sonra da deyəcəksən
ki, paranı bir az da artırsan karvanın yükünün nədən ibarət
olduğunu da deyərəm. Yəni saxta dərvişliklə dələduzluq
edəcəksən. Sənin kimilər “dinin bünövrəsini qazan siço-
vul”durlar, sizlər dərvişliyə ləkəsiniz, Allaha, islama xəya-
nət edənlərsiniz, sən cəhənnəmliksən, axirətini düşünmür-
sən, dəf ol, bir daha gözümə görünmə! – deyir. Bundan son-
Elbəyi CƏLALOĞLU
14
ra dərviş libası geymiş adam tərəddüdlər içində Şəms Təb-
rizidən uzaqlaşır...
Şəms Təbrizini dərindən tanıyan hər kəs onun Allaha,
islama, təsəvvüfə və bütövlükdə öz əqidəsinə son dərəcə
bağlılığına heyran qalırdı. O dövrlərdə görkəmli alim Mə-
həmmədəli Tərbiyət onun haqqında “Şəmsəddin Təbrizi
ruh qədər incə idi. O, dinin və həqiqətin günəşi idi” cümlə-
lərini yazmışdı...
Şəms Təbrizinin varlığında qəribəliklər çox idi. İndi o,
özünün həmin cəhətlərindən birini göstərən hadisələri xa-
tırlayırdı ki, bu əlamətinə görə ona “Seyfullah” – Allahın qı-
lıncı adını da vermişdilər. Həmin hadisə belə baş vermişdi.
Günlərin birində Qeysəriyyədən Ağsaraya gələn Şəms bir
məscidə girərək orada gecələmək istəyinin olduğunu bildi-
rir. Lakin namaz bitdikdən sonra müəzzin bu nabələd ada-
ma tərəf qanrılaraq ona, – məscidi tərk elə, get, qalmağa
başqa yer axtar! – deyir. Şəms Təbrizi ona xahişlə belə deyir:
– Məni məzur tut, qərib adamam, sizdən başqa bir uma-
cağım da yoxdur, icazə ver burada yatım, yorğunluğumu
alım. – Onun bu sözlərinə qulaq asmaq belə istəməyən
müəzzin Şəms Təbrizini kobudcasına yamanlayaraq dərhal
kənarlaşmasını tələb edir. Çarəsiz qalan Şəms Təbrizi ona
“dilin şişsin!” deyib məsciddən çıxır və Konyaya tərəf yola
düşür. O, bir az getdikdən sonra Melendiz çayının kənarına
çıxır və irəliləməkdə davam edir. Çayın kənarında Şəms
Təbrizini haqlayan həmin məscidin imamı ona dil tökür,
üzr istəyir və müəzzinin günahından keçməsini rica etdik-
dən sonra olanları ona danışır. Demə, söz Şəms Təbrizinin
ağzından çıxan kimi müəzzinin dili şişib. Bu zaman o, bo-
ğulurmuş kimi çətinliklə nəfəs almağa başlayıb. Ruhanilər
onun başına toplaşsalar da, heç bir əlac eləyə bilməyiblər və
bunu birbaşa bayaqkı nabələd adamın dediyi sözlə əlaqə-
ləndiriblər. Buna görə də, müəzzin bayaq qovduğu dərvişi
tapmaq üçün məscidin imamını onun dalınca göndəribmiş.
Bütün bunları nağıl edən imam yenidən Şəms Təbriziyə yal-
varmağa başlayır. Şəms Təbrizi isə ona, – iş-işdən keçib, ar-
Dostları ilə paylaş: |