BIOELEKTRONICZNA METAFIZYKA ŚWIATŁA W. SEDLAKA
95
smiczny chaos, niebyt. Symbolika ciemności otwiera jednocześnie perspektywę,
dzięki której
rzeczy można ujmować w połączony system. Ciemność po
zbawiona bogactwa światła, jego kolorów i odcieni, pozbawiona zostaje tym
samym warstwy wieloznaczności. Wyobrażenie ciemności, m roku stwarza
atmosferę tajemnicy i strachu, przywołuje czerń jako przeciwieństwo natural
nego światła, a w znaczeniu duchowym stanowi symbol wiecznej czy też
pierwotnej ciemności, grzechu i szatana. Kategoria ciemności i nocy preko-
smicznej stanowi często spotykany element mitów kosmogonicznych, obec
nych w kulturach archaicznych. Symbolika ciemności, nocy okrywa głęboką
tajemnicę aktu stworzenia, uświadamia jednak, że wszystkie rzeczy miały
początek, i aspekt ten nabiera szczególnego znaczenia dla egzystencji ludzkiej7.
Biblijna przypowieść o stworzeniu świata zawiera strukturalną zgodność
z wcześniejszymi ujęciami mitycznymi, w których pierwotny byt powołany
zostaje do istnienia w różny sposób: przez narodzenie, w procesie emanacji
bądź w rezultacie czynności lub słowa bóstwa.
„Światło” należy do symbolicznego słownictwa obecnego w prawie każdej
religii. Już pierwsze wersety biblijne Starego Testamentu przywołują kategorię
światła, eksponując jej wieloznaczną, gdyż symboliczną wartość.
„Na początku stworzył Bóg niebo i ziemię. A ziemia była pustkowiem
i chaosem; ciemność była nad otchłanią, a Duch Boży unosił się nad
powierzchnią wód. I rzekł Bóg: niech się stanie ś w i a t ł o ś ć ! I stała się
światłość. I widział Bóg, że światłość była dobra. Oddzielił tedy Bóg światłość
od ciemności.”8 Pomimo wszelkich racjonalnych dociekań dotyczących natury
światła pozostaje ono tajemnicą Stwórcy. Nie sposób określić natury ani istoty
światła; w akcie stwórczym bowiem, jako oddzielone od ciemności, zaczyna
ono tworzyć własną historię — historię światła. Światło staje się nieodzownym
warunkiem przybierania kolejnych postaci przez świat, zostaje postrzegane
jako szczególne dobro, które zaakceptował Stwórca, jako wydobyty na jaw byt
obdarzony szczególną mocą oświetlania innych bytów, niejako powołujący je
do istnienia. Już początkowe wersety wskazują na opozycyjność kategorii
światła i ciemności, gdyż ciemność przybiera pewną zmaterializowaną postać,
światło zaś staje się przeciwieństwem ciemności (tego, co w głębinach), wyraża
pierwiastek duchowy. Jako niematerialne zjawisko stworzenia, staje się szcze
gólnie odpowiednim symbolem duchowości Boga, dalsze konsekwenqe tego
wyobrażenia doprowadzą do określenia Boga jako „światłości świata”, „Boga
światła i ciemności”, „Ojca światła”, „Boga zamieszkującego światłość” .
7 Szczegółową analizę znaczenia symboliki Nocy i Ciemności w mitach i obrzędach
kosmogonicznych podejmuje w swych pracach M. E l i a d e : Mity, sny i misteria. Przełożył
K. K o c j a n . Warszawa 1994, a także w Mefistofeles i androgvn. Przeł. B. K u p i s . Oprać.
R. R e s z k e . Warszawa 1994, oraz we wcześniejszych pracach Eliadego.
8 Biblia, to Jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Warszawa [Brytyjskie i Za
graniczne Towarzystwo Biblijne] 1975 (ks. I, 1—4), s. 7.
96
ELŻBIETA STRUZIK
W czwartej Ewangelii Janowej pojawiająca się w prologu metafora
epifanijna światłości odniesiona zostaje do Jezusa Chrystusa, jako Syna
Bożego i Mesjasza; światłem jest również nauka Chrystusa.
Józef W. Rosłoń zauważa: „Już w prologu Słowo wcielone przedstawił
Ewangelista jako światło wszystkich ludzi walczące z ciemnością (1,4 n). Dzia
łalność mesjańska Jezusa objaśniana bywa przy użyciu terminologii światła,
gdyż pójście za nauką Jezusa to chodzenie w świetle, a uczniowie Jezusa to
dzieci światłości. Światło oznacza życie, poznanie prawdziwego Boga (17,3). Jest
ono przywilejem Syna, który przekazuje i udostępnia je ludziom, przeto
nazwany jest »światłem świata«.”9 „Dlatego św. Jan pisze: »Nowina, którą
usłyszeliście od Niego i którą Wam głosimy, jest taka: Bóg jest światłością, a nie
ma w niej żadnej ciemności.« (1J1,5)”10 1
1
W przekazie apostolskim Bóg jawi się
jako tajemnica, światło jest zasłoną Bytu Prawdziwego. Oślepiająca jasność
i świetlistość promieniująca od tego Bytu uniemożliwiają podjęcie procesu
poznawczego, który m a na celu odkrycie prawdziwej istoty tego Bytu. Znaczy
to, iż prawdziwa natura czy istota Boga są czymś innym niż światło. Światło,
jako przejaw boskości, teofania, staje się jedynie wyrazem tego Bytu. Bóg
zakryty przez światło staje się jednocześnie źródłem wszelkiego światła, jawi się
jako opozycyjna siła, moc wobec ciemności: „[...] a światłość świeci w ciemności,
lecz ciemność jej nie przemogła”11. Inne wersety biblijne wskazują na toczącą się
walkę między siłami ciemności a światłem, ciemność symbolizuje d o , światło zaś
dobro, którego źródłem jest Bóg. W religii operującej symbolami światło zostaje
utożsamione z Bytem Najwyższym, Absolutem, z tego wypłynie specyficzne
traktowanie światła jako kategorii metafizycznej. Mistyka i metafizyka średnio
wieczna zaczerpną głębię swoich rozważań dotyczących istoty i natury Boga
właśnie z owej pierwotnej symboliki światła. Język symboliczny pozwala określić
Boga jako źródło światłości, ale sama światłość wydobywa z głębin ciemności
byty. Oświetlając je, powołuje niejako do istnienia. Światło zatem stanowi
niematerialne narzędzie Boga. Moc Boga przejawia się w akcie powoływania do
istnienia bytów i obdarzania ich życiem, a Bóg sam jest źródłem istnienia i życia.
Światło i życie, jako nieodłączne kategorie określające moc Boga, łączone na
płaszczyźnie naturalnej odzwierciedlają aspekt metafizyczny, co znajduje odbicie
w Piśmie Świętym: „[...] w nim było życie, a życie było światłością ludzi12.
9
J. W. R o s ł o ń OFMConv.: Zbawienie. W: Egzegeza „Ewangelii św. Jana". Kluczowe
teksty i tematy teologiczne. Red. F. G r y g l e w i c z . Lublin 1992, s. 328—329.
10 D. F o r s t n e r : Świat symboliki chrześcijańskiej. Przekł. i oprać. W. Z a k r z e w s k a ,
P. P a c h c i a r e k , R. T u r z y ń s k i . Warszawa 1990, s. 92.
11 Biblia... Jan 5, s. 1136.
12 Ibidem, Jan 4, s. 1136. W Ewangelii św. Jana symbolizm światła zbiega się z symbolizmem
żyda: „Ja jestem światłem świata. K to idzie za Mną, nie będzie chodził w demności, lecz otrzyma
światło życia” (8,12). Życie może być rozumiane jako żyde wieczne, Jezus jest tym światłem, które
pozwala kroczyć drogą ku życiu wiecznemu. Według Janusza Czerskiego metafora „światło żyda”