Ələkbərova İradə

 
33 
4.
 
VikiM
ənbə (
http://wikisource.org
); 
5.
 
VikiAnbar (
http://commons.wikimedia.org
); 
6.
 
VikiNövl
ər (
http://species.wikimedia.org
); 
7.
 
VikiX
əbərlər (
http://wikinews.org
); 
8.
 
VikiVersitet (
http://wikiversity.org
); 
9.
 
 MetaViki (http://
meta.wikimedia.org
). 
 
Tör
əmə  layihələrdən  başqa  Vikipediya  layihəsində 
müxt
əlif funksiyaları yerinə yetirən digər layihələr də fəaliyyət 
göst
ərir  (şəkil 12). 
 
 
Şəkil 12. Vikipediyanın törəmə və digər layihələri 
 
Bu layih
ələr Vikipediya qədər zəngin olmasalar da, onların 
da  artıq  İnternet  məkanında  öz  fəal istifadəçiləri və  hətta 
fanatları  vardır  və  bu ensiklopediyalarda da məqalələrin  sayı 
gün-günd
ən  artmaqdadır.  Vikipediyanın  layihələri  İnternetdə 
x
əbər, informasiya, bilik mənbələrinə çevrilmişlər. Onların əsas 
f
ərqləndirici  cəhəti  isə  operativlikdir. Layihələr bir-birlərindən 
t
əyinatlarına  görə  fərqlənsələr də  Vikipediyanın  tərəfsizlik, 
düzgünlük, m
ənbənin göstərilməsi və  s. kimi əsas  qaydaları 
onlar üçün d
ə vacibdir. 

---

 
34 
3.3
.1. VikiLüğət (Wikiionary) 
VikiLüğət  (
http://wiktionary.org
)  layih
əsi 
izahedici m
əqalələr, tezauruslar və tərcümələrin 
saxlandığı  saytdır.  Bu  layihə  müxtəlif dillərdə 
hazırlanan  azad  lüğətlər üçün nəzərdə 
tutul
muşdur. Layihə  2002-ci  ilin  dekabrında 
yaradılmış  və  hal-hazırda  170  dildə  fəaliyyət 
göst
ərir.  2009-cu  ilin  yanvar  ayına  olan 
m
əlumata  əsasən  layihə  1,5 mln.  səhifəyə 
malikdir. 
Ən çox məqalə ingilis dilindədir. Daha sonra fransız, 
vetnam v
ə rus dillərində daxil edilmiş məqalələr üstünlük təşkil 
edir. Bu dill
ərdən hər biri 100 mindən artıq məqaləyə malikdir.
 
VikiL
üğətin Azərbaycan bölməsində 110 səhifə vardır. 
Son  zamanlar  VikiLüğət layihəsi VikiMənbə  ilə  əlaqəli 
işləyir. Belə  ki, VikiMənbə  saytına  istifadəçilər tərəfindən 
düzgün t
ələffüzü göstərən çoxlu sayda səs faylları yüklənmişdir 
v
ə bu faylları artıq VikiLüğət vasitəsilə əldə etmək mümkündür. 
 
3.3.2. VikiSitat (Wikiquote) 
VikiSitat (
http://wikiquote.org
) aforizml
ər, 
m
əşhur  adamların  söylədikləri, atalar sözləri, 
qanadlı, mnemonik ifadələr və devizlər saxlanan 
kataloqdur.
 
Burada m
ənbəyi göstərilmiş sitatları 
mü
əllifin icazəsi olmadan istifadə  etmək 
mümkündür. H
əmin  adamlar  tanınmış  şəxslər 
olduqda, onların məqalələrindən Vikipediyadakı 
eyni adlı məqalələrə keçid verilir. 
Layih
ə 2003-cü ilin iyul ayında yaradılmışdır. İndiyə kimi 
40 dild
ə  fəaliyyət göstərir. 60 mindən  artıq  məqalə 
yerl
əşdirilmişdir.  İngilis  bölməsində  məqalələrin  sayı  10  minə 
yaxındır.  
 
3.3.3. VikiKitablar (Wikibooks) 
 VikiKitablar  (
http://wikibooks.org
)  elektron  kitab
ların  
(«e-books»)  birg
ə  hazırlanması  layihəsidir.  İdeyaya  görə  azad 

---

 
35 
t
ərtib edilən  kitabların  və  dərsliklərin 
xüsusi  yeri  olmalıdır.  Burada  toplanan 
informasiya 
əsasən tələbələr, 
mü
əllimlər,  mütəxəssislər, tədqiqatçılar 
üçün n
əzərdə tutulmuşdur. Layihə 2003-
cü  ilin  iyul  ayında  yaradılmışdır. 
Ümumi  halda  70  min  hazır  və  1000-ə 
yaxın  yarımçıq  kitabdan  ibarətdir. Hal-
hazırda  bu  layihədə  həcmcə  böyük 
olmayan m
əqalələr də mövcuddur, lakin gələcəkdə informasiya 
çoxaldıqca  onların  bir  yerə  yığılaraq  kitab  halında  təqdim 
olunması  gözlənilir. 50 dildə  fəaliyyət  göstərir.  Ən  çox  kitab 
İngilis dilindəki bölmədədir. Bu bölmədə 26 000-dən artıq hazır 
hesab edil
ə bilən dərslik toplanmışdır. 
 
3.3.4. VikiM
ənbə (Wikisource) 
VikiM
ənbə 
(
http://wikisource.org
) 
mü
əllif  hüquqlarının  qorunması  haqqında 
qanunların  aid  edilmədiyi mətnlərin  şəbəkə 
kitabxanasıdır. 
Başqa 
sözlə, 
azad 
yayımlanmasına  icazə  verilən müxtəlif 
m
ətnlərin saxlanması üçün nəzərdə tutulmuş 
çoxdilli layih
ədir.  VikiMənbə  2003-cü ilin 
noyabr ayında yaradılmışdır. 
M
ətnlərin sayta yüklənməsi  zamanı  dəyişdirilməsinə 
ehtiyac yoxdur. M
əsələn, tarix və  ədəbiyyat mövzusunda 
m
əqalələr analizə  məruz qala bilərlər, lakin həmin məqalələr 
olduğu  kimi  saxlanılır  və  dəyişdirilməsinə  icazə  verilmir. 
Saxlanılan  məqalələrə  misal olaraq klassik əsərləri, məlumat 
kitabça
larını, dərslikləri,  monoqrafiyaları,  elmi  və  publisistik 
m
əqalələri, müxtəlif 
mövzulu 
kitabları, 
kompyuter 
proqramlarının  kodlarını  və  bu kimi müxtəlif mətnləri 
göst
ərmək olar. Layihənin fəaliyyət göstərdiyi ilk zamanlarda 
bütün m
ətnlər (ivrit dilində  yazılanlardan  başqa)  bir  mənbədə 
saxlanılırdı.  Lakin layihə  böyüdükcə  və  dillərin  sayı  artdıqca 
layih
ənin dillər üzrə bölünməsinə qərar verildi. Hər-hansı bir dil 

---

 
36 
bölm
əsindəki  əsərin  müxtəlif dillərə  tərcümə  edilərək 
VikiM
ənbənin müxtəlif bölmələrinə  daxil edilməsinə  icazə 
verilir.  
2009-cu  il tarixind
ə  VikiMənbədə  ümumilikdə  270 minə 
yaxın  məlumat  toplanmışdır.  Yenə  də  ən çox informasiya 
İngilis bölməsindədir – 70 min mətn [18].  
 
3.3.5. VikiX
əbərlər (Wikinews) 
VikiX
əbərlər  (
http://wikinews.org
) 
layih
əsi
 
ensiklopediya kontekstind
ə cari 
hadis
ələr  haqqında  məlumat verən 
İnternet-ensiklopediyadır.  
Layih
ə 2004-cü ilin dekabr ayında 
f
əaliyyətə başlamışdır və hal-hazırda 22 
dild
ə  mövcuddur. VikiXəbərlərdə  indiyə  kimi 40 minə  yaxın 
x
əbər nəşr edilmişdir. Digər layihələrdə olduğu kimi, burada da 
əsas şərt neytrallığın gözlənilməsidir.  
Xarici m
ənbələrdən  əldə  edilmiş  xəbərlər burada orijinal 
v
ə  ya  qısa  xülasə  şəklində  verilə  bilər. Layihənin  əsasən iki 
m
əqsədi vardır: digər nəşriyyatlara alternativ və azad xəbərlərin 
t
əqdim olunması və hər bir xəbərin diqqətlə yoxlanması. 
VikiX
əbərlər layihəsinin Azərbaycan bölməsi hələ  
mövcud deyildir. Odur ki, sayt VikiX
əbərlərin İngilis bölməsinə 
yön
əldilmişdir. 
 
3.3.6. VikiNövl
ər (Wikispecies) 
VikiNövl
ər 
İnternet 
layih
əsi 
(
http://wikispecies.wikimedia.org
) 
əsasən 
t
əbiət (botanika və  zoologiya) elmlərinə 
aiddir. Layih
ənin məqsədi dünyada olan bütün 
bioloji növl
ər  haqqında verilənlər  bazasının 
hazırlanmasıdır.    Hər  bir  canlı  təbii ki, öz 
s
əhifəsinə  malik  olmalıdır.  Bu  baxımdan 
layih
ə, ilk növbədə botanika ilə məşğul olanlar 
v
ə maraqlananlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Layihə 2007-ci ilin 

---