Ələkbərova İradə
Yüklə 6,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
82 istifad əçilərinin sayının çox sürətlə artması və Vikipediyanın dünyanın bir nömrəli ensiklopediyasına çevrilməsidir (şəkil 25). Şəkil 25. Vikipediyanın ingilis bölməsində (http://en.wikipedia.org) m əqalələrin illər üzrə artım diaqramı 6.2.1. Wikipedia Scanner proqramı ABŞ konqresmenlərinin özləri haqqında informasiyaları Vikipediyada d əyişdirdiklərini eşidən gənc amerikalı tələbə Vircil Qriffit (Virgil Griffith), Vikipediyadakı məqalələrin kim t ərəfindən dəyişdirildiyini təyin edə biləcək proqram hazırlamaq qərarına gəlir. Bu məqsədlə o, Wikipedia Scanner proqramını yaradır. Proqram məqaləni redaktə etmiş istifad əçinin İP ünvanını skanerdən keçirərək, onun hansı t əşkilatın kompyuterindən istifadə etdiyini və hansı d əyişiklikləri apardığını müəyyən edir (şəkil 26). Wikipedia Scanner proqramının tətbiqi bir çox maraqlı faktlar üz ə çıxartdı və məlum oldu ki, bir çox rəsmi və tanınmış t əşkilatlar Vikipediya ensiklopediyasında informasiyaların onların xeyrinə olmasında maraqlıdırlar: 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 19 700 96 500 188 800 438 500 895 000 1 560 000 2 500 000 3 000 000 83 − Microsoft kompaniyası XBOX 360 sisteminin sıradan çıxması faktlarının sayını azaltmağa çalışmışdır. − Apple kompaniyası Vikipediyada Microsoft haqqında olan m əqalələrdə düzəlişlər edərək, bu təşkilat haqqında bəzi xoşagəlməz fikirlər söyləmişdir. Nəticədə Microsoft da öz növb əsində eyni tərzdə Apple kompaniyasına cavab vermişdir. − Amerikanın rəsmi təşkilatları 11 sentyabr hadisələri haqqında məqalələrə terrorda İrak hökumətinin əli olduğunu bildirən mətnlər daxil etmişdilər. − Portuqaliya hökum əti Portuqaliyanın dövlət xadimləri haqqında məqalələrdə düzəlişlər etmişdir. − Britaniyanın konservatorlar partiyası parlamentdəki üzvləri v ə siyasi kursları haqqında olan məqalələrdə düzəlişlər etmişdilər. − Koka- Kola şirkəti məhsulları haqqında olan məqalələrdən Koka- kolanın insan orqanizmi üçün ziyanlı olduğunu x əbər verən informasiyaları silmişdir. − Dünyada ən böyük fərdi şirkət olan ExxonMobil, eyni adlı m əqalədə neftin okeanlara tökülməsi nəticəsində, Yerin ekoloji sistemin ə dəyən ziyanın həcmini daha az göst ərməyə çalışmışdır. − MySpace şirkəti serverinin xakerlər tərəfindən korlanması haqqında informasiyaları Vikipediya məqalələrindən silmişdir. − ABŞ-ın Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (MKİ) kompyuterl ərindən Vikipediyada bir çox məqalələrə düz əlişlər aparılmışdır. Buna misal olaraq, İranın prezidenti Mahmud Əhmədinicat haqqındakı məqaləni göst ərmək olar. − Vatikan kompyuter istifad əçisi tərəfindən İrlandiya respublika ordusunun siyasi qanadı Şinn Feyn partiyasının lideri Jerri Adams haqqında məqalədən bir çox faktlar silin mişdir. 84 − MKİ-nin eks başçısı Porter Qoss və bir çox tanınmış şəxslər haqqında məqalələrə də düzəlişlər edilmişdir. Şəkil 26. Wikipedia Scanner proqramının (http://wikiscanner.virgil.gr) veb- saytı Microsoft korpor asiyası şirkət və onun məhsulları haqqında məqalələrə düzəlişlər aparmaq üçün xüsusi bu işə cəlb edilmiş mütəxəssislərə küllü miqdarda pul ödədiyini etiraf etmişdir. Hətta ABŞ konqresinin əməkdaşlarının siyasi mövzularda m əqalələrə düzəlişlər etdiyi məlum olmuşdur. Göründüyü kimi, Vikipediyada yaradılan informasiyaların qeyri r əsmi olmasına baxmayaraq, onların məzmunu çoxlarını düşündürür və narahat edir. Vikipediyadakı məqalələrin düzgünlüyünə arxayın olmaq, t əəssüf ki, mümkün deyil. Əsasən də əgər bu məqalələr kiminsə siyasi baxışları ilə düz gəlmirsə, hansısa şirkətlərin və məşhur şəxsin adına xələl gətirirsə, kimlərinsə mənfəət əldə etməsinə 85 mane olursa, o zaman m əqalələrin hər zaman düzgün variantlarının Vikipediyada olması şübhə altında olur. Lakin Wi kipedia Scanner proqramının mütəxəssislərə məqalədəki d əyişikliklərin hansı serverdən edildiyini müəyyən etməsi, son zamanlar r əsmi təşkilatların kompyuterlərindən edilən redakt ələrin sayının müəyyən qədər azalmasına səbəb olmuşdur [27]. 6.2.2. Vikipediya m əqalələrinə olunan müraciətlər Vikipediyada yaradılan milyonlarla məqalələrin hansının daha çox marağa səbəb olması, daha çox müraciət olunmasını bilm ək hər bir Vikipediya istifadəçisinin, eləcə də virtual ensiklopediya istifad əçisinin arzusudur. http://stats.grok.se saytına daxil olmaqla Vikipediyada ist ənilən məqaləyə olunan müraciətlərin sayını öyrənmək olar. Bu statistik göst ərici virtual məkanda hansı mövzuların daha çox diqq ət mərkəzində olduğunu göstərmiş olur. Misal üçün, 2008-ci il, ingilis dilind ə “Azerbaijan” məqaləsinə ayda orta hesabla 90 min, Erm ənistanla bağlı məqaləyə müraciətlərin sayı orta hesabla c əmi 7 mindir. Bu da Azərbaycana beynəlxalq al əmdə daha çox maraq göstərildiyindən xəbər verir (şəkil 27, şəkil 28). Vikipediyanın fəaliyyət göstərdiyi ilk illərdə bu cür statistik göst əricilərin əldə edilməsində müəyyən çətinliklər var idi. Serverl ərin çox yüklənməsindən qorxaraq statistik göst əricilər saxlanılmırdı, digər səbəb isə virtual cəmiyyətdə qalma qalın yaranacağı qorxusu idi. Lakin son zamanlar müxt əlif statistik informasiya sistemlərinin yaradılması prosesin ə təkan verilmişdir. http://stats.grok.se saytında hər-hansı məqalə haqqında statistik informasiya əldə etmək lazımdırsa, istifadəçi həmin m əqalənin yazıldığı dili, statistikanın hansı tarix üçün nəzərdə tutulduğunu, məqalənin dəqiq adını “Enter another wikipedia article titli” sah ələrində göstərməlidir. Dig ər tərəfdən, statistik göst əricilərin əldə edilməsi Vikipediyanın daha şəffaf f əaliyyətinə səbəb olacaqdır. Belə ki, artıq məqalənin nə Yüklə 6,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|