19
dig
ər dillərdə analoqa malik olduğundan beynəlxalq
istinadlardan istifad
ə etməklə onlara əsaslanmaq
mümkündür [10].
2.
Vikipediyada m
əqalələr azad istifadəyə və düzəlişə
malikdirl
ər. Məqalələr
GNU FDL
(http://www.gnu.org/licenses/fdl.html
) lisenziyası altında
n
əşr olunduqlarından, bu məqalələrdən götürülmüş hər-
hansı mətn də həmin lisenziyaya malik olmalıdır [11].
3.
Vikipediyada mü
əyyən edilmiş «neytral mövqe» qaydası
hadis
ələrin və fikirlərin plüralizmə uyğun və qərəzsiz
işıqlandırılmasına nail olmaq imkanı verir.
4.
Vikipediyaya daxil edilmiş informasiya tədricən dəyişilmək
tendensiyasına malikdir.
5.
Xüsusil
əşdirilmiş informasiyanı Vikipediyada çəkinmədən
saxlamaq olar.
6.
Mübahis
əli məqalələr və konflikt yaradacaq informasiyalar
Vikipediyada çox azdır və müraciət olunduqda onların
f
əaliyyətini dayandırmaq mümkündür. Vikipediyada neytral
m
əqalələr daha davamlıdırlar.
İnternet, ilk növbədə isə Vikipediya, passiv informasiya
toplanmas
ı üçün nəzərdə tutulmayıbdır və onun müxtəlif
mövzulu inşaların, kurs işlərinin, məqalələrin və s. elmi
s
ənədlərin hazırlanmasında istifadə edilməsi artıq adi haldır.
Vikipediya on-
line ensiklopediyası istifadəçiləri yeni
texnologiyalarla, son t
ədqiqat nəticələri ilə, elmi dairələrdə
istifad
ə olunan yeni mənbələrlə tanış etməklə yanaşı, istənilən
mövzuda daha düzgün v
ə əsaslandırılmış rəy əldə etmək üçün
müzakir
ələrdə istifadə etməyə, müqayisəli və tənqidi analiz
aparmağa icazə verir [12].
2.3. Vikipediya f
əlsəfəsi
Ensiklopediyanın əsas tələbi yazılan məqalələrin və əlavə
edil
ən biliklərin neytral nəzər nöqtəsindən (NPOV –
http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Neutral_point_of_view)
çıxış etməsidir. Yəni burada “...ən gözəl şəhər Bakıdır” kimi
şəxsi fikirlərə yer olmamalıdır.
20
Daha bir vacib m
əqam müəllif hüquqlarıdır. Əgər əlavə
edil
ən məqalə, şəkil və ya media faylının müəlliflərinin adı
göst
ərilmirsə onun ensiklopediyadan xaric olunma ehtimalı
çoxdur.
Vikipediyanı vandallardan qorumaq məqsədi ilə xüsusi
prinsipl
ərə riayət etmək hər bir Vikipediya istifadəçisinə tövsiyə
edilir. Vandal dedikd
ə, Vikipediyadakı səhifələri və mövcud
olam m
əqalələri bilərəkdən korlayan istifadəçilər nəzərdə
tutulur.
Vikipediyada sad
ə məqalələrin yazılması olduqca asandır
v
ə HTML səhifələrindən fərqli olaraq, xüsusi biliklər tələb
etmir. Münd
əricatın yaradılması, keçid və şəkillərin əlavə
edilm
əsi, şablonlar və digər funksiyalar avtomatlaşdırıldığından
m
əqalələri qısa müddət ərzində asanlıqla yaratmaq mümkündür.
Daha mür
əkkəb məqalələr yaradarkən HTML teqlərindən və
PHP dilind
ən istifadə etmək mümkündür [13].
2
.3.1. Vikipediyanın beş əsas prinsipi
Vikipediyanın fəaliyyəti beş əsas prinsipə söykənir:
1.
Vikipediya bir ensiklopediyadır. Vikipediya nə
mübahis
ə meydanı, nə şəxsi İnternet səhifəsi, nə hər hansı qəzet
saytı, nə reklam lövhəsi, nə xatirələr kitabçası, nə sınaq
"poliqonu", n
ə də linklər (həm xarici, həm də daxili)
toplusudur. Burda şəxsi düşüncələr yazmaq, fikirlər yürütmək,
subyektiv mülahiz
ələrinizi bölüşmək olmaz. Vikipediya
mümkün q
ədər dəqiq və şəffaf informasiya bazası olmalıdır.
2. Vikipediyada m
əqalələr bitərəflik nöqteyi nəzərindən
yazılmalıdır. Bu o deməkdir ki, məqalə yazılarkən maksimum
obyektiv olmaq lazımdır. Məqalədə subyektivliyə yol
verilm
əməlidir. Əgər hər hansı mövzuya dair bir neçə versiya
mövcuddursa, onların hər biri bərabər hüquqlu sayılmalı, bir
versiyanın doğru, digərinin isə səhv olduğu iddia edilməməlidir.
3. Vikipediya s
ərbəst və pulsuzdur. Vikipediya GFDL –
“Azad S
ənədlər Lisenziyası”na tabedir və uyğun şəkildə
paylana v
ə köçürülə bilər. Vikipediya heç bir rəsmi qurumun
n
əzarəti altında deyil və hər bir cümlə və ya söz digər
istifad
əçilər tərəfindən dəyişdirilə bilər. Müəllif hüquqlarını və
21
GFDL lisenziyası pozuntusuna yol açan informasiyanın daxil
edilm
əsi qadağandır.
4. Vikipediyada mübahis
əli məqalə ətrafında müzakirə
aparıla bilər. Bu mübahisələrdə Vikipediya iştirakçıları ilə hər
zaman hörm
ətlə rəftar edilməlidir. Mübahisə zamanı istifadəçi
fikrini isbat ed
ə biləcək mənbələrə malik olmalıdır. Əgər onlar
yoxdursa administrator dig
ər tərəfin haqlı olduğunu düşünə
bil
ər. Səsvermə və ya buna bənzər hallarda müxtəlif istifadəçi
adlarından istifadə etmək qadağandır. İstifadəçi fikrini açıq və
rahat bir şəkildə ifadə edə bilməlidir.
5. Vikipediya
nın xüsusi qanunları yoxdur, yalnız bu beş
prinsip
ə əməl etmək kifayətdir. İstifadəçi məqalələrə düzəlişlər
etm
əkdən, bu məqalələrə əlavə edilən informasiyanın səhv
olacağından qorxmamalıdır. İstənilən məqalənin köhnə
versiyası yaddaşda saxlanılır. Heç kimin onu silməyə ixtiyarı
yoxdur. Y
əni istifadəçi bilərəkdən və ya təsadüfən
Vikipediyada h
ər hansı məqaləni korlamış olarsa, bu məqaləni
h
ər zaman bərpa etmək mümkündür. Belə ki, ensiklopediyaya
daxil edil
ən hər bir məqalə və düzəliş, Vikipediyanın
yaddaşında saxlanılır. Hətta idarəçilər onları silsələr belə, onlar
Vikipediya
nın arxivinə "göndərilir" [14].
2.3.2. Vandalizm
Vandalizm
Vikipediyanın mötəbərliyinə və nüfuzuna
q
əsdən xələl yetirmək məqsədi ilə məqalələrin məzmununun
silinm
əsi, zərərli əlavələrin edilməsi məqsədini güdən
f
əaliyyətdir. Vandalizm özünü əsasən keyfiyyətli məqalənin
m
əzmununun təhqir əlavə olunmaqla və ya onun mövzusuna
tamamil
ə dəxli olmayan mətnlə dəyişdirilməsində göstərir.
T
əcrübəsizlikdən və ya bilməyərəkdən məqalənin məzmununda
yanlış düzəlişlərin edilməsi vandalizm kimi dəyərləndirilmir.
Əslində, vandalizm Vikipediya üçün elə də böyük təhlükə
deyil. Bel
ə ki, məqalədə edilmiş bütün dəyişikliklər xüsusi
veril
ənlər bazasında saxlanılır. Bununla da vandal
informasiyanı bütünlüklə məhv edə bilmir. Məqalədə vandalizm
əlamətlərini görən istənilən istifadəçi onun korlanmış
Dostları ilə paylaş: |