Elektr toki va uning xarakateristikalari Doimiy tok qonunlari Reja



Yüklə 0,81 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/9
tarix18.04.2023
ölçüsü0,81 Mb.
#106120
  1   2   3   4   5   6   7   8   9
Doimiy tok qonunlari



Elektr toki va uning xarakateristikalari
Doimiy tok qonunlari 
Reja:
1. 
Tok zichligi va tok kuchi tushunchalari. ularning birliklari 
2. 
Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni 
3. 
O’tk
azgichning qarshiligi 
4. 
Joul 

Lens qonuni 
5. 
Om va Joul 

Lens qonunlarini differrensial shakli 
6. 
Tok zanjiridagi ish va quvvat
 
 
Darsning maqsadi:
Doimiy tok qonunlari 
bo’y
icha bilimlarni shakllantirish va 
shu sohaga doir masalalar yechish malakalarini shakllantirish 
 
Elektr toki: A
vvalgi bob (elektrostati
ka) qo‘zg‘almas za
ryadlarning maydonini 
o‘rgan
ishga 
bag‘
ishlangandi. Bu bobda zaryadlarning harakati bi
lan bog‘l
iq 
jarayonlarni 
o‘rganam
iz. 
Zaryadli zarralarning tartibli harakati 

elektr toki deb ataladi. Tok kuchi 
elektr tokining asosiy xarakteristikasidi
r. Tok so‘z
i rus tilidan kiri
b kelgan bo‘l
ib, 
oqi
m ma’nos
iga ega. Biz tabiatdagi suvning, havoning oqimini (shamol) 
kuzatamiz. Zaryadli zarralarning oqimi 
ko‘zga ko‘r
i
nmasa ham, o‘z
ining issiqlik, 
magni
t va ko‘plab boshqa ta’s
irlari bilan namoyon 
bo‘lad
i
. Qo‘zg‘almas 
zaryadlarga nisbatan harakatdagi zaryadlarning xossalari murakkab va qiziqarlidir. 
Ularni 
o‘rgan
ib, inson talablari
ga bo‘y
insindirish - fanning asosiy maqsadidir. 
Zamonaviy texnikadagi elektrni behi
sob qo‘llan
ishlari aynan elektr toki bilan 
bog‘l
iq. 
Massa va tezli
k ko‘paytmas


impuls deb ataladi, va bu tushuncha 
mexanikada muhim axamiyatga ega. Elektr jarayonlarda zaryad va uning 
tezligini
ng ko‘paytmas
i ham shunday muhimdir. Birlik hajmdagi zaryadlarning 
harakatini xarakterlovchi tok zichligi tushunchasini quyidagicha ifodalaymiz: 
i
i
i
q
V
j




=
1
. (12.1) 
Yi
g‘
indida faqat erkin zarralar hisobga olinadi. Erkin zarralar ham muhitdagi 
barcha zarralar kabi betartib issiqlik harakati
da bo‘lgan
i uchun odatda 
0
=
j

bo‘lad
i. Biron tashqi 
ta’s
ir tufayli tartibli harakatga kelgan zarralar uchungina 
noldan farqli tok zichligi vujudga keladi.
Tok zichligining birligi 
2
2
/
/
m
A
s
m
C
=
bo‘l
ib, vaqt birligi
da o‘z
iga 
tik birlik 
yuzadan o‘tayotgan zaryadlar m
iqdorini
, ya’n
i birli
k yuzaga to‘g‘r

keladigan tok kuchini bildiradi. Biron 
S

yuzadan o‘tayotgan elektr tok

I
tok 
kuchi bilan xarakterlanadi: 

=
S
S
d
j
I


. (12.3) 
Eng sodda holda, 
S

sirt yassi 
bo‘lgan
ida va tok zichligi bir jinsli 
bo‘lgan
ida 
integralga zaruri
yat bo‘lmayd
i
, yaa’n


jSCos
S
j
I
=
=


bo‘lad
i. Tok kuchi 
A


(Amper) birligi
da o‘lchanad
i va vaqt birligida biron sirt orqali 
o‘tayotgan zaryadlar 
miqdorini bildiradi. 
Tok kuchi raqamli yoki strelkali 
ampermetrlarda o‘lchanad
i (12.1-rasm). 
12.1-rasm 
Zaryadlarning saqlanish qonunida sistemaning yopiq sirti orqali tok kuchi 
sistemadagi zaryadlar miqdori bilan (1.1) tenglik vositasida b
og‘lanad
i: 
0
/
=
+
dt
dq
I
. (12.4) 
Birlik hajm uchun esa zaryadlarning saqlanish qonuni uzluksizlik tenglamasi bilan 
ifodalanadi: 
0
/
=


+
t
j
div


. (12.5) 
statsionar sharoit uchun
0
=
I

0
=
j
div

, (12.6) 
o‘r
inli bo
‘lad
i. Yopiq sirt uchun 
0
=
I
tenglik kirxgofning birinchi qoidasiga asos 
bo‘lad
i. 
Turli muhitlardagi tokning mexanizmlari turli
cha bo‘l
ib, ularni nafaqat 19-
20 asr fizikasi, balki zamonaviy fizi
ka ham o‘rganmoqda va yang
i yutuqlarga 
erishmoqda. Bu masala modda tuzilishi bi
lan bog‘l
i
q bo‘l
ib, buning qanchalik 
murakkabligini 
o‘quvch
i 7-

Yüklə 0,81 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə