30
kichik qiymati kristall panjara atomlari orasidagi masofaga teng. Umuman
olganda, dislokatsiya fazoviy chiziq bо‘lishi ham mumkin lekin bunda modul
qiymati
о‘zgarmasa ham, dislokatsiya yо‘nalishi о‘zgarishi mumkin.
Dislokatsiyaning yana bir muhim hususiyatlaridan biri uning zichligidir.
Kristallning 1 sm
2
yuzasini kesib о‘tgan dislokatsiya soniga
dislokatsiya zichligi
deyiladi. Juda sokin kristallanayotgan jismlarning dislokatsiya zichligi 10
2
-10
-4
sm
-2
ga teng (1.28-rasm).
1.28-rasm. Kristallarning ichki tuzilishi
Muvozanatdagi polikristallarning dislokatsiya zichligi 10
6
-10
7
sm
-2
ga yetadi.
Juda katta plastik deformatsiya natijasida dislokatsiya zichligi 10
8
-10
12
sm
-2
ga
yetishi mumkin.
21
Sirtki nuksonlarga dislokatsiyaning yeyilib, tо‘planib qolgan joyi
(dislokatsiya davri) ham kiradi. Elektron mikroskop
yordamida ana shunday
devorlar yaqqol kо‘rinadi. Sirtqi va tekislikdagi nuqsonlar umuman olganda,
bloklar, devorchalar chegaralarini hosil qiladi. Haqiqiy polikristallar juda kо‘p
donachalar (kristalleylardan) iborat. Bu donachalarni о‘lchami yuzdan bir
millimetrgacha bо‘lishi mumkin. Har bir donacha (kristalley)
yaxlit bir kristall
emas, balki u ham о‘z navbatida parchalardan yoki bulakchalardan iborat bо‘lib,
ularning о‘lchamlari donachaning о‘lchamidan 100, xatto 1000 marta kichikdir.
22
Agar sinish yuzasi gadir-budir bо‘lsa, materialdan tayyorlangan buyum
deformatsiyaga uchramaydi, ya’ni metall murt bо‘lib, tashqi kuch ta’sirida sinadi.
21
Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 7th ed.p.cm/ - Printed in the United
States of America/ John Wiley & Sons, Inc.- 2007. 19-bet.
22
Bijay_Kumar Sharma., Electrical and Electronic Materials Science./ - OpenStaxCNX,/ Indiya – 2014, 16-bet.
31
Agar kristall jismdagi donachalar deformatsiyalanmasa, ya’ni donacha chegaralari
yetarli darajada nuqsonlarga ega bо‘lsa, kristall
ana shu donacha chegaralari
bо‘ylab yemiriladi. Sinish yuzasi oyna kabi yaltiroq bо‘lsa, yuzasida sinish
markazi bо‘ladi, ana shu markazdan sinish tolalarining yо‘nalishi kо‘rinib turadi,
bunday sinish juda katta deformatsiya natijasida vujudga keladi. Charchash
natijasida sinish ham xuddi shunday sodir bо‘ladi. Sinish
yuzasining bir parcha
joyi burtib chiqib, qolgan joylari tekis, tolasimon, yaltiroq bо‘lsa,
aralash sinish
deb ataladi (1.29-rasm).
a) b)
1.29-rasm. Charchash natijasida yemirilish diagrammasi (σ) va unga mos
keladigan yemirilish turi.
Dostları ilə paylaş: