ƏLİxan musayev

ƏLİXAN MUSAYEV


MƏXLUQATIN ƏN XEYİRLİSİNİN (s.ə.s)

KƏLAMLARINDAN GÖTÜRÜLMÜŞ

HÖKMLƏRİN ƏSASI

Abdul-Ğani əl-Məqdisi

Birinci cild

Bakı – 2002

Tərcüməçi və tərtib: ƏLİXAN MUSAYEV
İxtisas redaktorları: QAMƏT SÜLEYMANOV

RƏŞAD AXUNDOV
Redaktor: SƏFƏRBƏY SƏFƏRBƏYOV
Texniki redaktorlar: ELXAN RÜSTƏMOV

FİKRƏT ALLAHVERDİYEV



Rəhmli, Mərhəmətli Allahın adı ilə!

«Ey Rəbbim! Köksümü açıb genişlət;

İşimi yüngülləşdir;

Dilimdəki düyünü aç ki,

Sözümü yaxşı anlasınlar!»

(TA HA, 25-28)

TƏRCÜMƏÇİNİN ÖN SÖZÜ

Şükür və tərif Allaha məxsusdur, biz Ona şükür edir, Onu tərif edirik, Onu köməyə çağırırıq, Ondan bağışlanma diləyirik, nəfslərimizdəki şərdən, əməllərimizdəki pisliklərdən qorunmaq üçün Allaha sığınırıq. Allahın haqq yoluna yönəltdiyi şəxsi azdıran, azdırdığı şəxsi isə haqq yoluna yönəldən tapılmaz. Şəhadət edirəm ki, Allahdan başqa ibadət haqqı olan məbud yoxdur, Onun şəriki yoxdur və şəhadət edirəm ki, Məhəmməd (s.ə.s) Onun qulu və elçisidir.

Müsəlman qardaş və bacılarımın istəyini nəzərə alıb şəriət hökmləri ilə bağlı hədislər toplusundan ibarət olan bu kitabı tərcümə etmək qərarına gəldim.

Bu kitabın haşiyəsində yazılan bəzi kəlmələrin izahı, İbn Həcər əl-Əsqəlaninin «Səhihu-l-Buxari»yə və ən-Nəvəvinin «Səhih Müslim»ə verdiyi şərhdən, həmçinin hədislərdən çıxarılan nəticələr də bu mənbələrdən və bir də Abdullah ibn Əbdürrəhman ibn Saleh Əli Bəssəmin bu kitaba verdiyi şərhindən götürmüşəm.

Fiqhi məsələlərlə bağlı olan bəzi rəylər isə Məhəmməd ibn Saleh əl-Üseyminin ictihadı nəticəsində (islam alimlərinin icması¹ və onların əsaslandığı dəlilləri nəzərə alaraq) verdiyi rəylərdir.

Hədislərin mənbələri kitabın əslində olmadığı üçün onların hansı mənbədən götürüldüyünü müəyyən edib kitaba əlavə etmişəm. Bu əlavələr hədislərin sonunda mötərizə içərisindədir.

Quran ayələrinin tərcüməsini isə Ziya Bünyadov və Vasim Məmmədəliyevin tərcümə etdikləri Qurandan bilavasitə götürmüşəm.

Kitab 426 hədis və 20 bölmədən ibarətdir, hər bölməyə də müxtəlif sayda fəsillər daxildir.

Bundan əlavə, hər bölmənin sonunda onun xülasəsi də verilmişdir.

Fiqh haqqında anlayış
Fiqh kəlməsinin lüğəti mənası: Anlama, başa düşülmə deməkdir.

İstilahi (şəriət baxımından) mənası: Quran və Peyğəmbərin (s.ə.s) sünnəsindəki (hədislərindəki) dəlillərdən çıxarılan şəriət hökmləri ilə bağlı olan elm.

Mövzusu: Fiqh – ibadət və s. şəriət hökmləri haqqında bəhs edən elmdir.

Səmərəsi: Bu elm hər bir müsəlmana ibadətləri düzgün yerinə yetirməyə, bununla da dünya və axirətdə səadətə qovuşmağa kömək edir. Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın xeyir-duası və salamı olsun! – səlləllahu əleyhi və səlləm – s.ə.v.) demişdir: «Uca Allah xeyir istədiyi bəndəsini dində fəqih¹ edir» (Müslim, 4933-cü hədis).

Hökmü: Bu elmə yiyələnmək fardu-l-kifayədir². Uca Allah buyurur:


«[Ehtiyac olmadıqda] möminlərin hamısı birdən [cihada, döyüşə] çıxmamalıdır. Barı hər tayfadan bir dəstə [dini elmləri öyrənmək, sonra da din qardaşlarına öyrətmək üçün] qalsınlar ki, camaatı [döyüşdən] qayıtdığı zaman onları [Allahın əzabı ilə] qorxutsun. Bəlkə, onlar (əldə etdikləri biliklər sayəsində yaramaz işlərdən, nalayiq hərəkətlərdən) çəkinsinlər!» (ət-Tövbə, 122).

Şəriət hökmlərinin növləri
Vacib: Buna əməl edən savab qazanır, onu tərk edən isə əzaba düçar olur. Bura namaz, oruc və s. kimi əməllər daxildir.

Haram: Bunu tərk edən savab qazanır, əməl edən isə əzaba düçar olur. Bura zina, oğurluq və s. kimi əməllər daxildir.

Müstəhəb: Buna əməl edən savab qazanır, onu tərk edən isə əzaba düçar olmur. Bura Aşura gününün orucu və s. kimi əməllər daxildir.

Məkruh: Bunu tərk edən savaba nail olur, əməl edən isə əzaba düçar olmur. Bura məscidə sol ayaqla daxil olmaq və s. kimi əməllər daxildir.

Mübah: Buna əməl edən və ya onu tərk edən nə savab qazanır, nə də ki əzaba düçar olur.

Bu kitabın tərtib olunmasında kömək göstərmiş bütün müsəlman qardaşlarıma öz təşəkkürümü bildirirəm.

Bu tərcümənin nöqsanlardan və xətalardan xali olmadığı üçün, bu barədə qeyd və mülahizələrini bildirəcək oxuculara əvvəlcədən təşəkkür edirik. Onların dəyərli məsləhətləri bu kitabın gələcək nəşrlərində nəzərə alınacaqdır.

Tərcüməçidən

MÜQƏDDİMƏ
Şeyx Əbu Məhəmməd abdul-Ğani ibn abdul-Vahid ibn Ali ibn Surur əl-Məqdisi (Allah ona rəhm etsin!) dedi: «əl-Məlik, əl-Cabbar, əl-Vahid, əl-Qahhər olan Allaha həmd olsun! Şəhadət verirəm ki, tək olan, heç bir şəriki olmayan Allahdan başqa ibadət olunacaq məbud yoxdur. Göylərin, yerin və onların arasında olanların Rəbbi əl-Əziz, əl-Ğaffardır, və şəhadət verirəm ki, Məhəmməd Onun seçilmiş qulu və elçisidir. Ona, onun ailəsinə və xeyirxah səhabələrinə Allahın salavatı və salamı olsun!

Bəzi müsəlman qardaşlarım şəriət hökmlərinə dair iki imamın – Əbu Abdullah Məhəmməd ibn İsmail ibn İbrahim əl-Buxari və Müslim ibnu-l-Həccac ibn Müslim əl-Quşeyri ən-Nisaburinin, üzərində müttəfiq olduğu hədisləri müxtəsər şəkildə yazmağı məndən xahiş etdilər. Onların xahişini nəzərə alıb fayda vermək üçün bu kitabı yazıram.

Allahdan istəyirəm ki, bu kitabı yazanı, oxuyanı, əzbərləyəni, onun haqqında eşidəni və ona nəzər salanı onunla faydalandırsın, bu əməli Kəramətli Allah xatirinə olunan xalis əməllərdən etsin və bununla da Onun yanında nicat tapanları Nəim cənnətlərinə yetişdirsin. Həqiqətən, O, bizə bəs edər. O, nə gözəl vəkildir!

Müəllifdən.

əl-Buxarinin tərcümeyi-halı¹
Adı: Məhəmməd ibn İsmail ibn İbrahim ibni-l-Muğirə ibn Bərdizbə əl-Cufi.

Künyəsi: Əbu Abdullah.

Təvəllüdü: hicrətin 194-cü ilində şəvval ayının 13-ü Buxara şəhərində anadan olmuşdur.

O, uşaq ikən kor olur. Anası gecə-gündüz oğlu üçün dua edir və Uca Allah onun görmə qabiliyyətini qaytarır. Anası hicrətin 210-cu ilində onu və qardaşı Əhmədi Həccə aparır və hədis elminə olan həvəsinə görə onu Məkkə şəhərində qoyub gedir. Tarixçilər qeyd edirlər ki, o zaman əl-Buxari artıq yetmiş min hədis əzbər bilirdi.

Artıq 18 yaşında o «Tarix» kitabını yazır. Sonralar hədisləri toplamaq üçün o Şam, Misir, Bəsrə, Hicaz, Kufə, Bağdad və bir çox başqa yerlərə səyahət edir.
Onun haqqında deyilənlərdən:

İbn Kəsir demişdir: «O, bir dəfə kitaba baxmaqla (oxumaqla) onu əzbərləyərdi».

İbn Mücahid demişdir: «Məhəmməd ibn Səlləmin yanında idim. O mənə dedi: – Bir az əvvəl gəlmiş olsaydın, sənə yetmiş min hədis əzbər bilən uşağı göstərərdim».

Quteybə ibn Səid demişdir: «Fəqihlərlə, zahidlərlə və abidlərlə oldum, lakin Məhəmməd ibn İsmail kimisini görmədim. O, öz zamanında Ömər (r.a.) kimi idi».

Tirmizi demişdir: «Sənəd¹ və iləl² elmində Məhəmməd ibn İsmail kimisini görmədim».
Əsərləri:

1. «əs-Səhih». Kitabın tam adı: «əl-Cəmiu-s-səhih əl-musnəd min hədisi rasulilləhi sallallahu aleyhi və səlləmə və sunənihi və əyyamihi».

2. «Əsami-s-səhabə»

3. «ət-Tarixu-l-kəbir»

4. «ət-Tarixu-l-əvsat»

5. «ət-Tarixu-s-sağir»

6. «Qadayə-s-səhabə və-t-tabiin»

7. «əl-İləl»

8. «əl-Kunə»

9. «Birru-l-valideyn»

10. «əl-Məbsut»

11. «ət-Təfsiru-l-kəbir»

12. «əl-Musnədu-l-kəbir»

13. «Cuzu rafu-l-yədeyn fi-s-saləti»

14. «Cuzu-l-qiraəti xalfə-l-iməmi»

15. «Xalqu əfali-l-ibəd».

Vəfatı: Hicrətin 256-cı ilində şəvval ayının 1-i, Fitrə bayramının gecəsi Səmərqənddə vəfat etmişdir.
Buxari «əs-Səhih» əsərini iki əsas səbəbə görə yazmışdır:

– O rəvayət edir ki, biz İshaq ibn Rəhavyanın yanında idik. O bizə dedi: «Yaxşı olardı ki, Peyğəmbərin (s.ə.s) sünnəsi barəsində səhih kitab tərtib edəsiniz». Onun təklifi çox xoşuma gəldi və «əl-Cəmiu-s-səhih» kitabını tərtib etməyə başladım.

– O rəvayət edir ki, bir dəfə mən Peyğəmbəri (s.ə.s) yuxuda gördüm. Əlimdəki yelpiklə onu yelpikləyir və üzərinə qonan milçəkləri ondan uzaqlaşdırırdım. Alimlərdən gördüyüm yuxu barəsində soruş­duqda onlar mənə dedi ki, sən Peyğəmbərin (s.ə.s) adından istifadə olunaraq uydurulan rəvayətləri ondan uzaqlaşdıracaqsan. Bu da mötəbər hədisləri cəm etməyim üçün bir səbəb oldu.
Kitabı tərtib etdiyi üsul:

Əl-Buxari demişdir: «Mən "əl-Cami" əsərində olan hədisləri on altı il ərzində, altı yüz min hədisin içərisindən seçib tərtib etdim».

O həmçinin demişdir: «Mən hər bir hədisi bu kitaba yazmamışdan əvvəl yuyunub iki rükət namaz qılardım».
Hədisin mötəbərliyini təsdiq etmək üçün qoyduğu şərtlər:

1. Sənəddə olan bağlılıq. Yəni sənədin əvvəlindən (hədisi rəvayət edən şəxsdən) axırına (səhabələrə) qədər olan ravilər hədisi biri-birin­dən (hər biri hədisi ona rəvayət edən şəxsdən bilavasitə) eşitməlidir.

2. Ravilərin ədalətli olması. Yəni hər bir ravi həddi-büluğa çatmış, şüurlu, Allah və Onun elçisinə müti olan, əxlaqlı müsəlman olmalıdır.

3. Ravilərin mühafizəkarlığı. Yəni hər bir ravi eşitdiyi hədisi olduğu kimi qəlbində (əzbərdən) və ya yazılı şəkildə (dəyişdirilməməyi üçün) mühafizə etməlidir.

4. Rəvayətlər arasında ziddiyyətin olmaması. Yəni hər hansı bir ravinin rəvayət etdiyi hədis başqa ravilərin və ya ondan da üstün olan ravinin rəvayət etdiyi hədisə zidd olmamalıdır.

5. Rəvayətdə illənin olmaması. Yəni hədisin mətnində və ya sənədində onu zəiflədən amil olmamalıdır.

6. Eyni əsrdə yaşamaq. Yəni hər bir ravi hədisi ona rəvayət edən şəxslə eyni əsrdə yaşamalıdır.

7. Rastlaşma. Yəni hər bir ravi hədisi ona rəvayət edən şəxslə bir dəfə də olsa belə rastlaşmalıdır.

Müslimin tərcümeyi-halı¹
Adı: Müslim ibnu-l-Həccac ibn Müslim ibn Vard əl-Quşeyri ən-Nisaburi.

Künyəsi: Əbu-l-Hüseyn.

Təvəllüdü: Müslim hicrətin 204-cü ilində Nisabur şəhərində anadan olmuşdur.

Uşaq ikən hədis elmini çox sevirdi. Təhsilini ilk dəfə yaşadığı şəhərdə olan alimlərdən mənimsəmişdir. Sonralar o, Peyğəmbərin (s.ə.s) hədislərini toplamaq üçün İraq, Şam, Misir, Hicaz, Xorasan, Bağdad və bir çox başqa yerlərə səyahət etmişdir.

Onun haqqında deyilənlərdən:

Əbu-l-Fadl Əhməd ibn Sələmə demişdir: «Mən Əbu Zura və Əbu Hatimin Müslimə qarşı olan münasibətini gördüm. Onlar hədis elmində Müslim ibnu-l-Həccacı əsrinin alimlərindən üstün sayırdılar».

Əbu Qüreyş demişdir: «Dörd hafiz mövcuddur: bunlar Əbu Zura, Məhəmməd ibn İsmail, əd-Dərimi və Müslimdir».

Məsləmə ibn Qasim demişdir: «O, mötəbər hafizlərdən olub, hədis elmindən çox anlayışı var idi».

Xəlili demişdir: «Onun fəzilətlərini qeyd etməyə ehtiyac yoxdur. Çünki, o, bundan da artıq məşhurdur».
Əsərləri:

1. «əs-Səhih». Kitabın tam adı: «əl-Musnədu-s-Səhih»dir.

2. «ət-Tabəqat».

3. «əl-Əsma va-l-kunə».

4. «ət-Təmyiz».

5. «əl-Münfəridətu-l-vihdən».

6. «Suələtu-l-imam Əhməd».

7. «Əvhami-l-muhəddisin».

8. «Əvlədi-s-sahəbə».

9. «Əfradi-ş-şamiyyin».

10. «əl-Əqran».

11. «Məşəyix Malik».

12. «Məşəyix Şöbə».

13. «Məşəyixu-s-Səuri».

14. «əl-Muxadramin».

15. «əl-İntifa bi uhubi-s-siba».

Vəfatı: Müslim hicrətin 261-ci ilində Rəcəb ayının 2-si Nisabur şəhərində vəfat etmişdir.
O, bu kitabı bir əsas səbəbə görə yazmışdır. Belə ki, tələbələrindən biri¹ ondan səhih hədisləri bir kitabda cəm etməsini xahiş edir. Müslim onun bu xahişini nəzərə alıb «əl-Musnədu-s-Səhih» əsərini tərtib edir.
Hədisin mötəbərliyini təsdiq etmək üçün qoyduğu şərtlər:

1. Sənəddə olan bağlılıq. Yəni sənədin əvvəlindən (hədisi rəvayət edən şəxsdən) axırına (səhabələrə) qədər olan ravilər biri-birindən (hər biri hədisi ona rəvayət edən şəxsdən bilavasitə) eşitməlidir.

2. Ravilərin ədalətli olması. Yəni hər bir ravi həddi-büluğa çatmış, şüurlu, Allah və Onun elçisinə müti olan, əxlaqlı müsəlman olmalıdır.

3. Ravilərin mühafizəkarlığı. Yəni hər bir ravi eşitdiyi hədisi olduğu kimi qəlbində (əzbərdən) və ya yazılı şəkildə (dəyişdirilməməsi üçün) mühafizə etməlidir.

4. Rəvayətlər arasında ziddiyyətin olmaması. Yəni hər hansı bir ravinin rəvayət etdiyi hədis başqa ravilərin və ya ondan da üstün olan ravinin rəvayət etdiyi hədisə zidd olmamalıdır.

5. Rəvayətdə illənin olmaması. Yəni hədisin mətnində və ya sənədində onu zəiflədən amil olmamalıdır.

6. Eyni əsrdə yaşamaq. Yəni hər bir ravi hədisi ona rəvayət edən şəxslə eyni əsrdə yaşamalıdır.

BİRİNCİ BÖLMƏ: «TƏHARƏT»
1. Ömər ibnu-l-Xəttab (Allah ondan razı olsun! – radıyallahu anhu – r.a) dedi: «Rəsulullahın: "Əməllər niyyətlərə görədir və hər bir kəsin etdiyi əməl niyyəti ilə ölçülür¹. Kimin hicrət etməsi Allah və Onun rəsulu (onun buyuruğunu yerinə yetirmək) üçündürsə, onun hicrəti (etdiyi hər bir əməl) Allah və Onun rəsulu (onun razılığını qazanmaq) üçündür². Kimin ki, hicrəti dünyaya nail olmaq və ya qadınla evlənmək üçündürsə, onun hicrəti niyyət etdiyində tamamlanır³" – dediyini eşitdim» (əl-Buxari, 1; Müslim, 4904).

Niyyət: lüğəti mənası – qəsd etməkdir. İstilahi mənası – qəlbi hər hansı bir əməli etməyə və ya ondan çəkinməyə yönəltməkdir.

Hicrət: lüğəti mənası – tərk etməkdir. İstilahi mənası – Allahın qadağan etdiyi şeyləri tərk etməkdir.

Hicrət iki qisimdir: 1) Təhlükəli yerdən əmin-amanlıq olan yerə hicrət; 2) Küfr olan yerdən iman olan yerə hicrət.

1-ci hədisdən çıxarılan nəticələr:

– Niyyət ibadətdir. Buna görə də möminin hər ibadət üçün niyyət etməsi vacibdir;

– Hədisin əvvəli əməllərlə, axırı isə əməllərin cəzası ilə bağlıdır;

– Niyyət əməlin qəbul olması üçün şərtdir;

– Niyyətin yeri qəlbdir. Hər hansı ibadəti etdikdə niyyəti tələffüz etmək yenilikdir. Yalnız həcc və ümrə üçün olunan niyyət müstəsnadır. Bu iki ibadət növündə niyyət tələffüz olunur;

– Allah xatirinə şirk və küfr olan ölkədən İslam ölkəsinə olunan hicrət əfzəl ibadətlərdəndir;

– Dünya və qadın xatirinə olunan ibadət riyakarlıq sayılır.
2. Əbu Hureyra (r.a) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s.ə.s) dedi: «Sizdən birinizin dəstəmazı pozulduqda dəstəmaz almayınca Allah onun (dəstə­mazsız qıldığı) namazını qəbul etməz» (əl-Buxari, 6954; Müslim, 536).
2-ci hədisdən çıxarılan nəticələr:

– Dəstəmazsız qılınan namaz qəbul olunmur;

– Dəstəmazı batil edən amil namazı da batil edir;

– Dəstəmaz namazın şərtlərindəndir;

– Səhvən dəstəmazsız qılınan namaz təkrar qılınmalıdır.
3. Abdullah ibn Amr ibnu-l-As (r.a), möminlərin anası Aişə (r.a)¹ və Əbu Hüreyrə (r.a) rəvayət edirlər ki, Peyğəmbər (s.ə.s) bir nəfərin dəstəmaz alıb dabanlarını tam yumadığını görüb dedi: «Vay olsun cəhənnəmdə yanan dabanlara!» (əl-Buxari, 60; Müslim, 565, 571, 572).
3-cü hədisdən çıxarılan nəticələr:

– Dəstəmaz alarkən yuyulması vacib olan əzaların tam isladılması;

– Dəstəmazı tam şəkildə almayanın əzaba düçar olması;

– Ayaqların yuyulmasının vacib olması.

4. Əbu Hüreyrə (r.a) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s.ə.s) dedi: «Sizdən biriniz dəstəmaz aldıqda suyu burnuna alıb sonra onu burnundan kənar etsin, ayaqyolunda təharət etdikdə tək sayda təmizlənsin. Sizdən biriniz yuxudan oyandıqda dəstəmaz alacağı qaba əlini salmazdan əvvəl əllərini üç dəfə yusun, çünki o, əlinin nəyə toxunduğunu bilmir» (əl-Buxari, 162; Müslim, 559, 560, 561).
4-cü hədisdən çıxarılan nəticələr:

– Dəstəmaz alınan zaman buruna su almağın vacib olması;

– Ayaqyolunda tək sayda təmizlənmənin müstəhəb olması;

– Yuxudan oyanana əllərini qaba salmazdan öncə (əllərini) üç dəfə yumasının müstəhəb olması;

– Yuxunun dəstəmazı pozan amil olması.
5. Əbu Hüreyrə (r.a) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s.ə.s) dedi: «Sizdən biriniz daimi bir yerdə duran (durğun) suya sidik ifraz edib sonra həmin su ilə yuyunmasın» (əl-Buxari, 239; Müslim, 654).

Əbu Hüreyrənin başqa bir rəvayətində deyilir ki, Peyğəmbər (s.ə.s) dedi: «Sizdən biriniz cənabət² halında olduqda daimi bir yerdə duran suda yuyunmasın» (Müslim, 656).

5-ci hədisdən çıxarılan nəticələr:

– Daimi bir yerdə olan suya sidik ifraz etməyin qadağan olması;

– Sidik ifraz olunmuş sudan dəstəmaz və qüsl üçün istifadənin qadağan olunması (Axar su isə müstəsnadır);

– Sidiyin suya ifraz edilməsinin ədəbsizlik olması.

6. Əbu Hüreyrə rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s.ə.s) dedi: «İt, sizdən birinizin qabından (su və s.) içərsə, o qabı yeddi dəfə yuyun!»

Müslimin əlavəsində: «Birincisini torpaqla¹» (əl-Buxari, 172; Müslim, 648, 649).

7. Abdullah ibn Muğaffəl (r.a) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s.ə.s) üzr: «İt, sizdən birinizin qabını yalayarsa, o qabı yeddi dəfə yuyun və səkkizincini torpaqlayın²» (Müslim, 651).
6-cı və 7-ci hədislərdən çıxarılan nəticələr:

– İtin murdar sayılması;

– İtin yaladığı (və ya içdiyi) qabın yeddi dəfə yuyulmasının vacib olması;

– Qabın yuyulmasında torpağın istifadə edilməsinin vacib olması;

– İslam dininin bu cür əzəmətli şəriət qanunlarına və təmizliyə riayət etməsi;

– Ov iti, çoban iti (mal-qaranı qoryuan) və həyət-bacanı qoryuan itlərin müstəsna olması.

8. Osman ibn Əffanın mövlası Humran rəvayət edir ki, Osman (r.a) dəstəmaz almaq üçün su istədi. Ona gətirilən sudan əllərinə töküb onu üç dəfə yudu. Sonra sağ əli ilə qabdan su götürüb ağzını yaxaladı və burnunu (burnuna su çəkib çıxarmaqla) təmizlədi, sonra üç dəfə üzünü, üç dəfə də qollarını dirsəklərə³ qədər yudu, başına məsh çəkdi və üç dəfə də ayaqlarını topuqlara⁴ qədər yudu. Sonra dedi: «Mən Peyğəmbərin (s.ə.s) bu cür dəstəmaz alıb: "Kim mənim dəstəmazım kimi dəstəmaz alıb nəfsini danışdırmayaraq⁵ iki rükət namaz qılarsa Allah onun keçmiş günahlarını bağışlayar" – dediyini eşitdim» (əl-Buxari, 159; Müslim, 537).
9. Amr ibn Əbu-l-Həsən Abdullah ibn Zeyddən (r.a) Peyğəmbərin (s.ə.s) dəstəmazı haqqında soruşdu. O, bir qab su istədi və Peyğəm­bərin (s.ə.s) dəstəmazı kimi dəstəmaz aldı: qabdan su töküb üç dəfə əllərini yudu. Sonra sağ əli ilə qabdan su götürərək üç dəfə ağzını yaxaladı və burnunu (burnuna su alı çıxarmaqla) təmizlədi. Sonra üç dəfə üzünü, iki dəfə də qollarını dirsəklərə qədər yudu, sonra əllərini suya saldı və yaş əllərini başının önündən arxasına doğru və əksinə çəkərək bir dəfə məsh etdi və daha sonra ayaqlarını yudu. (əl-Buxari, 186; Müslim, 554).

Başqa bir rəvayətdə: «Başının önündən qafasına doğru məsh etdi, sonra isə əllərini məshi başladığı yerə doğru qaytardı» (Müslim, 556).

Başqa bir rəvayətdə: «Peyğəmbər (s.ə.s) bizim yanımıza gəldi və biz ona dəstəmaz almaq üçün misdən olan təurda¹ su gətirdik» (əl-Buxari, 197).
8-ci və 9-cu hədislərdən çıxarılan nəticələr:

– Əllərin, dəstəmaz alınan suya salınmasından öncə üç dəfə yuyul­masının şəriət qanunundan olması;

– Dəstəmaz aldıqda sağ tərəfdən başlamağın müstəhəb olması;

– Ağız və burunun yaxalanması hökmünün vacibə yaxın olması;

– Üzü üç dəfə yumağın müstəhəb olması². Üzün həddi: saçların bitdiyi yerdən çənəyə qədər uzununa, qulaqdan o biri qulağa qədər isə eninə sayılır. Ağız və burunu üç dəfə yaxalamaq da bura daxildir;

– Əlləri dirsəklərə qədər (dirsəklər daxil olmaq şərtilə) üç dəfə yumağın müstəhəb olması³;

– Bir dəfə başa məsh çəkməyin vacib olması;

– Ayaqları topuqlara qədər (topuqlar daxil olmaqla) üç dəfə yumağın müstəhəb olması ⁴;

– Əzaların yuyulmasını və məsh olunmasını tərtib ilə (ardıcıllıqla) etməyin vacib olması;

(Bu, Peyğəmbərin (s.ə.s) dəstəmazının kamil vəsfidir);

– Dəstəmaz aldıqdan sonra iki rükət namaz qılmağın müstəhəb olması;

– Namazın kamilliyi, qəlbin Allah ilə bağlı olmasından asılıdır ki, bu da insanı ixlaslı olmağa sövq edir. Şübhəsiz ki, namazda dünya işləri haqqında fikirləşmək namazın savabının azalmasına səbəbdir. Şeytan tərəfindən olunan vəsvəsələri tərk edən şəxs isə savaba nail olur;

Dəstəmazın kamil alınması kiçik günahların bağışlanmasına səbəbdir. Böyük günahlar isə yalnız tövbə ilə bağışlanır. Uca Allah buyurur:

«Əgər sizə qadağan olunmuş böyük günahlardan çəkinərsinizsə, Biz də sizin qəbahətlərinizin (kiçik günahlarınızın) üstünü örtər və sizi şərəfli bir mənzilə çatdırarıq.» («ən-Nisa» surəsi, 31).

Tövbənin şərtləri isə bunlardır:

1) Tövbəni ixlas ilə Allah üçün etmək;

2) Keçmiş günaha görə peşmançılıq hissi keçirtmək;

3) Keçmiş günaha bir daha qayıtmamağı niyyət etmək;

4) Keçmiş günahı bir daha təkrar etməmək;

5) Tövbəni qəbul olunan vaxtda etmək.

Tövbənin qəbul olunmayan vaxtı ikidir:

1) Ölüm anında, can (ruh) boğaza yetişdiyi zaman. Uca Allah buyurur:

«Günah işlər görməkdə davam edərək ölüm yetişən anda "Mən indi tövbə etdim" deyənlərin və kafir olaraq ölənlərin tövbəsi qəbul olun­maz. Biz onlar üçün şiddətli bir əzab hazırlamışıq» («ən-Nisa» surəsi, 18).

2) Qiyamət günü, günəş məğribdən çıxıb məşriqdə batdığı zaman. Uca Allah buyurur:

«Rəbbinin bəzi qiyamət əlamətləri gələcəyi gün əvvəlcə iman gətirməmiş və ya imanında bir xeyir qazanmamış şəxsə (sonrakı) imanı heç bir fayda verməz. De ki: "Gözləyin, doğrusu, biz də gözləyirik"» («əl-Ənam» surəsi, 158).

Əbu Hüreyrədən (r.a) rəvayət olunan hədisdə deyilir ki, «Peyğəmbər (s.ə.s) demişdir: "Günəş məğribdən çıxmayınca Qiyamət yetişməz. Günəş məğribdən çıxdığı zaman insanların hamısı iman gətirəcək, lakin heç bir şəxsə o gün gətirdiyi imanı fayda verməyəcək". Sonra Pey­ğəmbər (s.ə.s) bu ayəni oxudu» («Səhih əl-Buxari», 8/147, 4636-cı hədis, «əl-Ənam» surəsi 168-ci ayənin şərhi).

– Ağız və burunu üç dəfə su ilə yaxalamağın müstəhəb olması ¹;

– Əlləri dirsəklərə qədər (dirsəklər daxil olmaqla) iki dəfə yumağın caiz olması;

– Üzü yumaq üçün tək əl ilə (icmanın rəyinə görə isə həm də iki əl ilə) qabdan su götürməyin müstəhəb olması;

– Başı hərtərəfli məsh etməyin əfzəl olması.
10. Aişə (r.a) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s.ə.s) geyindikdə, daran­dıqda, yuyunduqda və hər bir işində sağdan başlamağı xoşlayardı» (əl-Buxari, 426; Müslim 615).
10-cu hədisdən çıxarılan nəticələr:

– Təmiz (pak) sayılan işlərdə sağdan başlamağın (və ya sağ əli isti­fadə etməyin) əfzəl olması;

– Murdar işlər üçün sol əlin işlədilməsi;

– Şəriətin bu yolla insanları islah etməsi;

– Dəstəmaz aldıqda sağ tərəfdən başlamağın əfzəl olması.
11. Nüeym əl-Muğmir Əbu Hüreyrədən (r.a) rəvayət edir ki, «Peyğəmbər (s.ə.s) dedi: "Qiyamət günü ümmətimin dəstəmaz suyu dəydiyi üzləri, əlləri və ayaqları nur saçacaq. Bacardığınız qədər artıq dəstəmaz alın²» (əl-Buxari, 136).

Başqa bir rəvayətdə isə Əbu Hüreyrə (r.a) dəstəmaz aldıqda qollarını çiyinlərinə qədər³, ayaqlarını da dizlərinə qədər⁴ yuyub deyir: «Peyğəmbərin (s.ə.s): "Qiyamət günü ümmətimin dəstəmaz suyu dəydiyi üzləri, əlləri və ayaqları nur saçacaq. Bacardığınız qədər artıq dəstəmaz alın⁵" – dediyini eşitdim» (Müslim, 579).

12. Əbu Hüreyrə (r.a) rəvayət edir ki, sevimli Peyğəmbərimizin (s.ə.s): «Möminin bər-bəzəyi dəstəmaz suyunun dəydiyi əzalarındadır» – dediyini eşitdim. (Müslim, 585).
11-ci və 12-ci hədislərdən çıxarılan nəticələr:

– Qolları dirsəkdən çox yuxarı, ayaqları da topuqdan çox yuxarıya qədər yumaq Əbu Hüreyrənin etdiyi əməldir (ictihaddır). Əbu Hənifənin, əş-Şafiinin, Əhmədin, İbn Həcərin, ən-Nəvəvinin və s. rəyinə görə bunu etmək caizdir. Lakin Malikin, ibn Teymiyyənin, ibnu-l-Qeyyimin, Abdurrahmən əs-Sədinin və s. rəyinə görə bu caiz deyildir.

Uca Allah qolları dirsəklərə qədər (dirsəklər də daxil olmaqla), ayaqları da topuqlara qədər (topuqlar da daxil olmaqla) yumağı əmr etmişdir. Peyğəmbər (s.ə.s) və onun səhabələri də davamlı olaraq belə etmişlər. Bu səbəbdən də ikinci rəy daha mötəbər sayılır.

– Əqidə və qeyb¹ ilə bağlı məsələlərdən fərqli olaraq fiqhi məsələ­lərdə ictihad etməyin caiz olması;

– Qiyamət günü dəstəmaz suyunun dəydiyi əzaların nur saçması.