Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №3 (77) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №3 (77)
Yüklə 1,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ABSTRACT Alovsat Dadashov
- ELMİ ƏSƏRLƏR, 2016, № 3 (77)
- Key words
37
XÜLASƏ Əlövsət Dadaşov Kiçik planet Erida və uzundövrlü kometlər
XX əsrin ortalarında ingilis alimləri Koyper və Ecevort Neptunn planetinin orbiti arxasında Günəş sisteminin kiçik cisimlərinin mövcudluğu haqda hipotez irəli sürdülər. Bu zonada bir neçə kiçik planet, o cümlədən Erida aşkar olunduqdan sonra, bəzi astrofiziklərin fikrincə, bu zonanın daha boyük cisimləri kometləri Günəş sisteminə yönləndirə bilər. Məqalədə kiçik planetlərdən olan Eridanın komet yönəldicisi olması haqda hipotezin bəzi aspektləri tədqiq edilir. Göstərilir ki, aparılan tədqiqatlar çərçivəsində Eridanın uzundövrlü kometlərin yönəldicisi olması mümkün hesab edilir.
Kuiper put forward the hypothesis of the existence of a dense cluster of small bodies of the solar system beyond the orbit of Neptune. After opening in the area of several small planets, including Eris, some astrophysicists have assumed redirect comets in the solar system, larger bodies of this zone. This article discusses some aspects of the hypothesis that injection of long-period comets observed dwarf planet Eris. As part of the research show that Eris is possible injector observed long-period comets in the solar system.
NDU-nun Elmi Şurasının 25 may 2016-cı il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyə olunmuşdur (protokol № 10)
38
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR, 2016, № 3 (77) NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2016, № 3 (77)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2016, № 3 (77) AZAD MƏMMƏDLİ AMEA Naxçıvan Bölməsi E-mail: azad_mammadli@yahoo.com UOT: 521.13 GÜNƏŞ SİSTEMİNİN İRİ KOYPER CİSİMLƏRİ HAQQINDA Açar sözlər: günəş sistemi, transneptun obyektlər, cırtdan planetlər, Koyper qurşağı Key words: solar system, transneptunian objects, dwarf planets, Kuiper belt Ключевые слова: солнечная система, транснептунные объекты, карликовые планеты, пояса Койпера
1990-cı ildə Neptunun orbiti xaricində (Koyper qurşağında) çoxlu obyektlər aşkar olunduqdan sonra astronomlar belə fərziyyə irəli sürdülər ki, bir müddətdən bəri bu obyektlərə aid edilən Pluton Günəş sisteminin doqquzuncu planeti hesab edilsə də onlardan ən böyüyü deyildir və yeni, iri göy cisminin ortaya çıxmasını gözlərmək olar. İndiyədək məlum olan 11 belə obyektdən üçü Koyper qurşağının klassik sakinləri ailəsinə məxsusdur. Bu ailənin üzvləri Günəşdən 42 a.v.-dən 50 a.v.-dək məsafədə yerləşir və onların orbitləri dairəvi orbitə yaxındırlar. Pluton və onun Xaron peyki də daxil olmaqla Pluton sinfinə aiddirlər. Onların orbitləri orta eksentrisitetə, 39 a.v. ətrafında yarımoxa və ekliptika müstəvisinə təxminən 20° meyilliyə malikdirlər. Bu cisimlərin orta hərəkətləri Neptunun orta hərəkəti ilə 2:3 nisbətində ortaq ölçülüdürlər. Orbitləri böyük planetlərin orbitləri ilə kəsişən daha üç göy cismi səpələnmiş qurşağın obyektlərinə (Scatlered-Belt objects) məxsusdurlar[2]. Yalnız Sedna bu məskunlaşmalardan heç birinə daxil deyildir. O, hələ ki, Günəş sisteminin xarici oblastında, uzaqda hərəkət edən yeganə cisimdir. 2003-cü ildə eskimos okean ilahəsinin şərəfinə Sedna adlandırılan qeyri-adi obyektin tapılması olduqca böyük marağa səbəb oldu. Sedna kəşf olunarkən, o Plutonla müqayisədə üç dəfə uzaqda, 90 a.v. məsafədə yerləşmişdi. Bu Günəş sisteminə daxil olan məlum göy cisimlərindən ən uzaqda olanıdır. Sedna Günəşə 76 a.v. məsafədə yaxınlaşır və təxminən 900 a.v. (130 mlrd. km) məsafəyədək uzaqlaşır. O, eksentristeti 0,84 və böyük yarımoxu 480 a.v. olan, olduqca gərilmiş orbit üzrə hərəkət edir. Sedna perihelidə (76 a.v. məsafədə) 2075-ci ildə olacaqdır. Ekliptika müstəvisinə orbit meyli təqribən 12° təşkil edir. Günəş ətrafında tam dövrünü Sedna 10500 ilə başa vurur. O, səpələnmiş qurşaq ailəsinə mənsub ola bilməz, belə ki, bu sinifdən olan cisimlərin orbitlərinin mənşəyini böyük planetlərin yaratdığı sarsıntılarla izah etmək olar, belə uzaq məsafədə isə onlar təsir etmir. Sednanı tapan Kaliforniya texnologiya institutunun əməkdaşı Mayk Braun belə bir fərziyyə irəli sürdü ki, bu Oort buludunun ilk məlum olan hissəsidir, Günəş sisteminin kənarlarında, ehtimal ki, doqquz planetin orbitlərindən xaricdə, uzaqda yerləşən komet rezervuarıdır. Oort buludunun ən yaxın ulduza qədər olan məsafənin yarısında yerləşdiyi qəbul edilir. Ötüb keçən ulduzun yaratdığı sarsıntı yaxud qalaktik qabarmalar kiçik cisimlərin orbitlərini elə dəyişirlər ki, onlar Günəş sisteminin daxili oblastına düşərək özlərini kometlər kimi aparırlar. Əgər Sedna Oort buludunun obyektidirsə, onda o əvvələr fərz edildiyindən təxminən 10 dəfə yaxın məsafədə yerləşməli idi. Belə gərilmiş orbitdə göy cisminin aşkar olunması astronomları təəccübləndirdi və onun əmələ gəlməsi haqqında düşünməyə vadar etdi. O qədər böyük eksentristetli orbit 70 a.v. məsafədə yerləşən, hələ məlum olmayan planetin yaratdığı sarsıntının nəticəsi ola bilərdi. “Pioner-10 və -11” və “Voyadjer-1 və -2” planetlərarası avtomatik stansiyaları (PAS) yeni planet aşkar etmədilər, bununla belə, əgər o mövcuddursa, bu oblastda tapılacaq bütün Yüklə 1,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|