Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №3 (77) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №3 (77)
Yüklə 1,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ELMİ ƏSƏRLƏR, 2016, № 3 (77)
- Ключевые слова
- 2. Məsələnin qoyuluşu
- Direktiv sənəd axtarışı sisteminin verilənlər bazasının yaradılması
58
РEЗЮМЕ Madina Аллахвердиева Развитие ИКТ в Нахчыванской Автономной Ресрублике В представленной статье рассмотрены основные проблемы нейросетевой обработки данных, символьная и коннекционистская парадигмы искусственного интеллекта, понятие искусственной нейронной сети, отличия нейронных сетей от традиционных вычислительных систем. Указано, что главным препятствием к широкому практическому применению нейрокомпьютинга служит недастаточное понимание его основ. Поэтому основное внимание в работе уделяется описанию принципов нейросетевой обработки данных, их потенциальных вазможностей и преимуществ. Целью данной работы является систематизация знаний о возможностях алгоритмов и систем для обработки информации.
NDU-nun Elmi Şurasının 25 may 2016-cı il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyə olunmuşdur (protokol № 10) Məqaləni çapa təqdim etdi: Riyaziyyat üzrə fəlsəfə doktoru E.Məmmədov
59
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR, 2016, № 3 (77) NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2016, № 3 (77)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2016, № 3 (77) SEVİNC PAŞAYEVA pasayevasevinc5@gmail.com Naxçıvan Dövlət Universiteti UOT:004.651; 004.652 DİREKTİV SƏNƏD AXTARIŞI SİSTEMİNİN VERİLƏNLƏR BAZASININ YARADILMASI Açar sözlər: Elektron direktiv sənəd, münasibətli Verilənlər Bazası modeli, sənədlərin metrik xarakteristikaları Keywords: Electronic binding document, Relational Database model, metric characteris- tics of documents Ключевые слова: Электронный директивный документ, реляционная база данных, метрические характеристики документов
Giriş Məlumdur ki, yerinə yetirilməsinin xarakterinə görə sənədlər iki yerə ayrılır: -
-
Direktiv sənədlər. Direktiv sənədlər texniki və ya hüquqi normaları özündə saxlayır və icrası məcburidir. Direktiv sənədlər icra üçün göndərildiyi təşkilatlarda sənədlərin saxlanılmasını, toxunulmazlığı- nı, tamlığını, icrasına nəzarəti və sürətli axtarışını təmin etmək üçün elektron şəklində verilənlər ba- zasında saxlanmalıdır. Elektron direktiv sənədlərin icrası məcburi olduğundan bu sənədlərin saxla- nılması üzərinə yüksək tələblər qoyulur. İstənilən elektron sənəd Elektron imza və elektron sənəd haqda Azərbaycan Respublikasının qanununun tələblərinə cavab verməlidir [1].
Direktiv sənədlər, onların saxlanılması və axtarışı hər bir elektron sənədə aid olan və qanunla müəyyənləşdirilən tələblərə cavab verməkdən başqa digər xüsusiyyətlərə də malik olmalıdırlar. Direktiv sənədlər saxlanıldığı müddətdə təsadüfən və ya məqsədli şəkildə dəyişikliklərə uğramış olarsa onların saxlanıldığı Verilənlər Bazalarında elə məlumatlar yazılmalıdır ki, sənədin dəyişilməsi faktını asanlıqla aşkar etmək mümkün olsun. Məqalə direktiv sənəd axtarışı sisteminin verilənlər bazasının yaradılması məsələlərinin həllinə həsr edilmişdir.
Son dövrlərdə Münasibətli Verilənlər Bazası (relational database) modeli sürətlə inkişaf etdiyindən və müxtəlif sahələrdə tətbiq edildiyindən bu modelin bəzi xüsusiyyətlərinə baxaq. Qeyd etmək lazımdır ki, bir çox Elektron Sənəd Dövrüyyəsi sistemlərinin də Verilənlər Bazası Relational Database modeli istifadə edilərərək qurulmuşdur. Bu model riyazi münasibət anlayışı əsasında qurulmuşdur. Bunun fiziki nümayəndəsi cədvəldir [2-4]. Beləliklə bu bazalar üçün rəsmi terminlər olaraq Münasibət, Kortej, Atribut terminləri, Alternativ variant olaraq Cədvəl, Sətir, Sütun terminləri, Üçüncü variant olaraq Fayl, Yazı, Meydan terminləri istifadə edilir. Münasibət termininin həqiqi mənasını başa düşmək üçün bəzi riyazi anlayışlara baxaq. Tutaq ki, iki D1={2,4} , D2={1,3,5} çoxluqları verilmişdir. Bu iki çoxluğun Dekart hasili elə nizamlı cütlərdir ki, birinci çoxluğun elementi birinci, ikinci çoxluğun elementi ikinci olsun. D1*D2={(2,1),(2,3),(2,5), (4,1),(4,3),(4,5), } çoxluğu olar. Bu çoxluğun istənilən alt çoxluğu münasibətdir. Məsələn R={ (2,1) , ( 4 , 1 ) }
60
Hər bir seçilmə şərtinə uyğun olaraq yeni yığım almaq olar. R alt çoxluğunu almaq üçün şərt belə ola bilər: R-də ikinci elementi 1 olan cütlər toplansın. Və ya riyazi olaraq: R = { (х,у) |x€D1( y€D2 və y=l} Başqa şərtlərlə başqa alt çoxluq alına bilər. Məsələn S = { (х,у) |x€D1( y€D2 və x=2y} şərtini ödəyən alt çoxluq S = {(2,1)} olar. Münasibət anlayışını üç çoxluq üçün də genişləndirmək olar. Məsələn D1 = { ( 1 , 3 ) } , D2 = { ( 2 , 4 ) } и D3 = { ( 5 , 6 ) } olsa D1XD2XD3 = { ( 1 , 2 , 5 ) , ( 1 , 2 , 6 ) , ( 1 , 4 , 5 ) , ( 1 , 4 , 6 ) , ( 3 , 2 , 5 ) , ( 3 , 2 , 6 ) , ( 3 , 4 , 5 ) , ( 3 , 4 , 6 ) } olar. Münasibətlər müəyyən xarakteristikalara malikdirlər: -
Münasibətin reliation sxemdə unikal adı var; -
Münasibətin hər bir oyuğu ancaq bir elementar qiymət saxlayır; -
Hər bir atributun unikal adı var; -
Hər bir atribut qiymətini ancaq bir domendən götürür; -
Hər bir kortej unikaldır. Kortejlərin dublikatları ola bilməz; -
Atributların yerləşmə ardıcıllığı sərbəstdir; -
Nəzəri olaraq kortejlərin yerləşmə ardıcıllığı sərbəstdir, lakin bunun böyük praktiki əhəmiyyəti vardır. 3. Direktiv sənəd axtarışı sisteminin verilənlər bazasının yaradılması
Korporasiyanın, müəssisənin elektron sənəd dövriyyəsi sisteminin Verilənlər bazası yaradılarkən aşağıdakıları əks etdirən cədvəllər zəruri baza elementləri kimi yaradılmalıdırlar [5]: 1.
fəaliyyətini təmin edən bütün əsas bölmələr və köməkçi bölmələr daxil edilməlidir. Bu zaman hər bir bölmə öz rəhbəri ilə təmsil olunmalı, bölmənin elektron ünvanı, saytı, telefonları, faksı, Bölmə rəhbərinin və müavinlərinin ( əgər müavini yoxdursa əvəzedici şəxsin) elektron ünvanı, faksı, telefonları, ev ünvanı və digər zəruri atributlar bu cədvəldə öz əksini tapmalıdır. 2.
Sənədlərin atributları, sənədlər üzrə yerinə yetirilməli olan işlər siyahıları diqqətlə hazırlanmalıdır. 3.
-
Sarı rəng üzərində işlənməsini gözləyən sənədlərə; -
Qırmızı rəng yerinə yetirilməsi vaxtı gecikmiş sənədlərə; -
Cəhrayı rəng işlənmə prosesində olan sənədlərə; -
Yaşil rəng üzərində görüləcək işlər başa çatmiş sənədlərə aid edilməlidir. Məlumdur ki, Verilələr Bazası yaradılan zamanı qarşıya qoyulan əsas məqsədlərdən biri burada lokal sənəd arxivlərinin olmamasıdır. Bütün sənədlər və sənədlərin atributları vahid bir bazada saxlanılmalıdır.
Sənədlər bazaya daxil edilərkən əgər elektron formada olmasa onun elektron variantı yaradılır, uyğun atributları yaradılır və bazaya daxil edilir. Atributlar yaradılarkən nəzərə alınir ki, sənədlərin həm ümumi, və həm də tiplərindən asılı olaraq xüsusi atributları vardır. Yuxarıda deyildiyi kimi kanselyariya və ümumi şöbə nöqteyi nəzərindən xaricdən müəssisəyə daxil olan, müəssisədən xaricə göndərilən və müəssisə daxili sənədlər tipi fərqləndirilir [6, 7].
Sənədlərin ümumi atributları deyildikdə sənədin mənbəyi (sənəd göndərən təşkilat, şöbə və s.), reqistrasiya nömrəsi, sənəd üzrə işlərin icrasına müəssisə rəhbərliyi tərəfindən təyin edilmiş məsul icraçı, sənədin icraçıları, sənədin kodu və s. nəzərdə tutulur.
Korporativ müəssisə rəhbərliyinin və hər bir icraçının sənədlər üçün yaradılmış Verilənlər Bazasına daxil olmaq imkanı yaradılmalıdır.
İlk növbədə Verilənlər Bazasında Elektron Direktiv Sənəd Dövrüyyəsi sistemi yaradılacaq müəssisənin işçilərinin hərtərəfli təsvirini verən bir cədvəl verilməlidir. Ən lakonik şəkildə götürülərsə bu cədvəldə minimum zəruri məlumatlar verilməlidir. Buraya:
Yüklə 1,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|