Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №3 (77) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №3 (77)

 

76 

 

NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 3 (77) 

 

NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 3 (77) 

 

НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 3 (77) 

 

 

İBRAHİM RÜSTƏMOV 

GÜLXANIM ORUCOVA 

Naxçıvan Dövlət Universiteti 

                                                                                    II kurs magistrant 

e-mail: [e-mail] 

UOT:372.851 

 

KƏMİYYƏTLƏRİN ÖLÇÜLMƏSİ VƏ HESABLANMASINA AİD MƏSƏLƏLƏRİN 

HƏLLİ VASİTƏSİLƏ TƏLİMİN HƏYATLA ƏLAQƏLƏNDİRİLMƏSİ VƏ  

TƏFƏKKÜRÜN 

İNKİŞAF ETDİRİLMƏSİ 

 

 

Açar sözlər:riyaziyyat,kəmiyyət, məsələ, məntiq, təfəkkür, həll, çalışma, şagird 

Keywords: mathematics, quantity, task, logic, thinking, solution, study, student 

Ключевые  слова:  математика,  количество,  задачи,  логика,  мышление,  решение, 

исследование, студент 

 

 

İbtidai  siniflərdə  riyaziyyat  təliminin  həyatla  əlaqələndirilməsinin  məzmununa  şagirdlərin 

kəmiyyətlərlə  tanış  edilməsi,  kəmiyyətlərin  ölçülməsi  və  qiymətlərinin  hesablanması  qaydalarının 

öyrədilməsi  də  daxildir.  Odur  ki,  riyaziyyatın  ibtidai  kursu  proqramına  daxil  olan  kəmiyyətlərin 

ölçülməsi  və  qiymətlərinin  hesablanması  qaydalarının  əvvəlcə  elmi  -  metodiki  məsələlərini 

nəzərdən keçirək. 

 

İbtidai  siniflərdə  əsas  kəmiyyətlərin  öyrədilməsi  dörd  məqsədə:təhsil,  praktik,  tərbiyə, 

inkişafetdirici məqsədlərə xidmət edir. 

 

Riyaziyyat  elminin  predmeti-kəmiyyətlər  və  onların  ölçülməsi  olduğundan,  riyaziyyat 

fənnində  öyrədilən  bütün  anlayışlar  bu  və  ya  digər  şəkildə  kəmiyyətlərlə  əlaqədardır.  Üzərində 

əməllər  icra  etdiyimiz  ədədlərin  hər  biri  müəyyən  kəmiyyətin  qiymətini  ifadə  edir.  Riyazi 

anlayışları, əməlləri öyrədərkən, asan olsun deyə, çox vaxt mücərrəd ədədlər üzərində əməliyyatlar 

aparırıq.  Deməli,  kəmiyyətləri  öyrənmədən  təbiəti,  obyektiv  reallığı  öyrənə  bilmərik.  Müvafıq 

kəmiyyətlərdə  müxtəlif  obyektlərin,  hadisələrin  xassələri  əks  olunmuşdur.  Deməli,  kəmiyyətlərin 

hətta ibtidai məktəbin riyaziyyat kursuna daxil edilməsi - riyazi təhsilin məzmunundan və gələcək 

perspektivin  də  irəli  gəlir.  Vaxtilə  F.Engels  yazmışdır:  “Riyaziyyat  -kəmiyyətlər  haqqında  elm 

olmaqla, kəmiyyət anlayışından başlanır”(10,s.37) 

 

XVIII  əsrin  görkəmli  fransız  riyaziyyatçısı  Dalamber(1717-1763)  qeyd  etdirmişdir  ki, 

riyaziyyat  həm  ölçülən  və  həm  də  miqdar  bildirən  (sayma  nəticəsi  kimi)  kəmiyyətlərin 

xassələrindən bəhs edir. 

 

Həqiqətən,  riyaziyyatda  öyrənilən  kəmiyyətləri  iki  qrupa  ayırmaq  olar:Kəsilməz  kəmiy-

yətlər. Məsələn, uzunluq, sahə, kütlə, həcm,vaxt və s.  Diskret kəmiyyətlər:Qiymətləri natural və ya 

tam  ədədlərlə  ifadə  olunan  kəmiyyətlər.  Məsələn,  bir  şəhərdəki  adamların,  binaların  sayı  və  s. 

Kəmiyyət-reallığın  özü  olmayıb,  onun  inikasıdır.  Bu  inikasın  xassələri  real  aləmin  obyekt  və 

hadisələrini düzgün əks etdirir. 

 

Kəmiyyətlərin  öyrədilməsi  prosesində  şagirdlər  “adlı  ədəd”  anlayışı  ilə  tanış  olurlar: 

kəmiyyətin  qiymətini  bilmək  üçün  onu  ölçmək  lazımdır.  Ölçmənin  nəticəsini  göstərən  ədədin 

yanında kəmiyyətin ölçü vahidini yazmaq lazımdır. 

 

Kəmiyyətlərin  ölçülməsi  zərurəti  insanların  yaşamaq  zərurətindən,  öz  həyatını 

yaxşılaşdırmaq zərurətindən meydana gəlmiş və tədricən mükəmməl ölçü vahidləri, ölçmə vasitələri 

---

 

77 

 

və  ölçmə  nəticələrini  ifadə  etmək  üçün  say  sistemləri  yaratmış,  riyazi  simvolları  qəbul  etmişlər. 

Kəmiyyətlərin  ölçü  vahidləri  sistemi  hesablama  aparılan  say  sisteminə  uyğun  olmuşdur.  Tarixən 

kəmiyyətlərin ölçü vahidləri sistemi nisbi xarakter daşımışdır. Çünki, elm və texnika inkişaf etdikcə 

yeni ölçü vahidləri, yeni ölçmə vasitələri meydana gəlmiş, bəzi ölçü vahidləri və ölçmə vasitələri öz 

əhəmiyyətini itirmişlər. 

 

Kəmiyyətin  qiymətini  müəyyən  etmək  üçün  bəzən  başqa  kəmiyyətdən  istifadə 

olunur.Uzunluq  ölçü  vahidinin  seçilməsi-ölçülən  predmetdən  asılıdır.  Məsələn,  böyük  məsafələri 

ölçmək  üçün  kilometrdən,  mildən  istifadə  olunduğu  halda,  parçaları  ölçmək  üçün  metrdən, 

destimetrdən, santimetrdən istifadə edilir. 

 

İbtidai siniflərin riyaziyyat dərsliklərində kəmiyyətlərlə əlaqədar nəzəri məlumatlar və praktik 

xarakterli çalışmalar, demək olar ki, hər dərsdə verilir. Burada şəhər, qəsəbə, rayon, kənd yerlərində 

ən çox istifadə olunan ölçü vahidlərinin tətbiqinə aid məsələlər həllinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. 

Şagird  riyaziyyatdan  aldığı  informasiyaların  mənbəyini  və  tətbiqini  görməlidir.  Belə  olduqda, 

riyaziyyat təlimi həyatla əlaqələnir, əldə edilən biliklər uzunömürlü və şüurlu olur. 

 

İndi konkret məsələləri nəzərdən keçirək.Bu məsələlər xarakteri etibarı ilə maraqlı, məntiqi, 

düşündürücü və şagirdlərin təfəkkürünün inkişafına kömək edən məsələlərdir. 

 

Sinfin  sonunda  verilən  əyləncəli  riyaziyyat  fəslindən  bəzi  məsələ  nümunələrini  göstərək. 

Sehrli  kvadrat  haqqında  bəzi  izahatlar  verilir.  Sehrli  kvadratlarda  şəkildə  göstərilmiş  bütün 

istiqamətlər üzrə ədədlərin cəmi bərabər olur. 

 

İstənilən sehrli kvadratın hər bir xanasındakı ədədin üzərinə eyni ədədi əlavə etməklə və  ya 

çıxmaqla (vurmaq və ya bölməklə) yeni sehrli kvadrat ala bilərsən.(13, s.131) 

 

Aşağıdakı  sehrli  kvadratda  bütün  istiqamətlər  üzrə  ədələrin  cəmi  bərabər  olur. 

Beləliklə,şagirdlərin  marağına  səbəb  olan  və  onların  fəza  təsəvvürünü  inkişaf  etdirən  praktik 

məzmunlu məsələlərə təlim prosesində yer verməyə kifayət qədər imkan vardır. 

 

6 

1 

8 

7 

5 

3 

2 

9 

4 

 

 

 

Bütün  istiqamətlər  üzrə  ədədlərin  cəmi  15-ə  bərabəridir.Bu  tipli  məsələlər  şagirdlərin 

təfəkkürünün inkişaf etdirməyə  imkan verir. Şagird praktik bacarıq və vərdişlər əldə edir.  

 

II-IV siniflərdə hesab əməllərinin mənası mətnli məsələlərdə daha geniş əhatə olunur. Həmin 

məsələlər vasitəsilə şagirdlər həm də həyatın, elmin müxtəlif sahələrinə dair biliklər əldə edirlər. 

 

Şagirdlərə vaxtım ölçülməsini və hesablanmasını öyrətmək mühüm əhəmiyyətli məsələlərdən 

biridir. Bu məzmunda məsələləri həll etməklə şagirdlərin təşəbbüskarlığı, müstəqilliyi, konstruktiv 

bacarıqları,  hazırcavablığı,  situasiyadan  baş  çıxarmaq  kimi  keyfiyyətləri  və  birbaşa  təfəkkürü 

inkişaf edir. 

 

 

 

ƏDƏBİYYAT 

 

1. Abbasov N.R, Riyaziyyat-4, Müəllim üçün vəsait  Bakı, ADPU, 2009 

2. Babayev M.Q, Əyləncəli riyaziyyat, Bakı, Maarif,1993 

3. Həmidov. S.S, I-IV siniflərdə riyaziyyatın tədrisi metodikası, Bakı, ADNA, 2008 

4. Kazimov Z.F, Tip məsələlərin həlli metodikası, Bakı, ADPU, 2011 

5. Rüstəmov. İ.M, İbtidai siniflərdə məsələ həllinin tədrisi,  Bakı, 2009 

6. Rüstəmov İ.M, İbtidai sini fl ərdə ri yazi yya tın t ədrisi  metodi kas ı, Bakı,1999  

---