217
Eyni zamanda, Qara Keşişin partiyasında Ü.Hacıbəyli Azərbaycan
musiqisi üçün yeni olan bir
sıra amillərdən istifadə etmişdir, belə ki, bu partiya baritona tapşırılmışdır ki, Azərbaycan
operasında bu, yeni cəhət idi və mənfi surətlərin xasiyyətnaməsi üçün səciyyəvi sayılırdı. Bu haqda
bəstəkar özü belə yazmışdır ki, “...ilk Аzərbаycаn musiqili drаm əsərlərində аdətən mənfi və yа
kоmik surətlər bаs və bаritоn səsi оlаnlаrа tаpşırılırdı; çünki bu səslərin хаrаktеri nədənsə mənfi,
gülməli görünürdü» (3, 269). Bu bахımdаn, Ü.Hаcıbəyli tərəfindən Qаrа Kеşiş rоlunun bаritоnа
tаpşırılmаsı səbəblərinin müəyyən mənаdа izаhını görə bilərik.
Göründüyü kimi, “Əsli və Kərəm” operası Ü.Hacıbəylinin yaradıcılığında multikulturalizm
ənənələrinin ən bariz nümunələrindən biri kimi diqqətəlayiq cəhətlərə malikdir və milli musiqidə bu
sahədə müəyyən ənənələrin yaranmasına təkan vermişdir.
Ü.Hacıbəylinin sonuncu operası olan “Koroğlu” operasını bəstəkar türkdilli xalqlar arasında
çox məşhur olan, eləcə də Qafqaz xalqları arasında geniş yayılmış “Koroğlu” eposunun
motivlərindən istifadə etmişdir. Bu operada vurğulanan əsas cəhətlərdən biri Azərbaycan xalqının
yenilməz qəhrəmanı Koroğlunun Qafqaz xalqları arasında məşhur olması, onlara köməyini
əsirgəməməsi və xalqı zülmkarlardan - xanlardan, paşalardan xilas etməsi ilə bağlıdır. Operanın III
pərdəsində - Çənlibel səhnəsində Koroğlunun təkcə azərbaycanlılar üçün deyil, digər millətlərin
nümayəndələri üçün də xilaskar timsalında olması, Koroğlunun adını tutub uzaq ellərdən gələn
insanların ruh yüksəkliyi ilə qarşılanması öz əksini tapmışdır. Burada da multikulturalizm ənənələri
özünü göstərir, azərbaycanlıların digər xalqlarla dinc yanaşı yaşamağa çalışması, onlara kömək
göstərməsi tərənnüm olunmuşdur.
Göründüyü kimi, Ü.Hacıbəylinin yaradıcılığı şifahi və klassik ədəbiyyatda öz əksini tapmış
multikulturalizm ənənələrini müxtəlif cəhətlərdən təcəssüm etdirərək, musiqi irsində onların dolğun
ifadəsini önə çəkmişdir. Ü.Hacıbəylinin musiqidə yaratdığı multikulturalizm ənənələri Azərbaycan
bəstəkarları üçün bir örnəyə çevrilmişdir.
ƏDƏBİYYAT
1. Üzeyir Hacıbəyli ensiklopediyası - elektron ensiklopediya. http://uzeyirbook.musigi-dunya.az
2. Təhmasib M., Qasımlı M.. Dastanlar. Azərbaycan dastanları. 5 cilddə. I cild. B.: Lider, 2005, s.4-34
3. Hacıbəyov Ü.Ə. Əsərləri. II cild. (Cildin redaktoru M.İbrahimov; tərtibat, kommentariya və lüğət
Q.Qasımovundur). B.: Azərb.EA nəşri, 1965, 412 s.
ABSTRACT
Khumar Bayramova
“The creativity of Uzeir Hajibeyli in the context of multiculturalism”
The study of the topic “multiculturalism and the composer’s creativity” has a great
importance in musicology. Influence of religious music in the composer's creativity manifested in
almost all genres of musical art as musical stage works, vocal-instrumental, choral, symphonic and
instrumental chamber music. These traditions have a profound implementation of opera creativity
of the founder of Azerbaijani composer school of Uzeyir Hajibeyli.
РЕЗЮМЕ
Хумар Байрамова
«Творчество Узеира Гаджибейли в контексте мультикультурализма»
Изучение проблемы «мультикультурализм и композиторское творчество» имеет
большое значение в музыковедении. Влияние традиций мультикультурализма на
композиторское творчество, проявляется почти во всех жанрах музыкального искусства – в
музыкально-сценических
произведениях,
в
вокально-инструментальной,
хоровой,
симфонической и камерно-инструментальной музыке. Эти традиции имеют глубокое
претворение в оперном творчестве основоположника азербайджанской композиторской
школы Узеиром Гаджибейли.
НДУ-нун Елми Шурасынын 23 sentyabr 2016-cı ил тарихли
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01).
Məqaləni çapa təqdim etdi:
Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə
doktoru, dosent İ.Məhərrəmova