Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №4(78) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №4 (78)
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
222 fleyta – eninə fleyta da mövcud idi. Belə musiqi alətində barmaqlarla örtülən 6 çalgı oyugu və hava üfürmək üçün bir yan oyuq var idi. Bu fleyta Panın qədim yunan fleytasına bənzəyirdi. Belə fərziyyə var ki, bu tip fleytalar Asiyada yaranıb və slavyan ölkələri vasitəsilə Avropa və Almaniyaya yayılıb. Ola bilsin ki, bu səbəbdən də eninə fleytanı çox zaman “Alman” fleytası adlandırırlar. Eninə fleytanın səsi adi uzununa fleytadan daha ifadəli , daha güclü idi və belə aləti təkmilləşdirmək daha sadə idi. Yəqin ki, bu səbəbdən eninə fleyta bir çox dəfə rekonstruksiya olunmuş, təkmilləşmiş və indiki müasir fleyta şəklinə düşmüşdür. İlk dəfə eninə fleytani rekonstruksiya etmək zərurəti XVII əsrin sonunda meydana çıxdı. Fleytanin kanalı daha dəqiqliklə oyulduqdan sonra yuxarı səslər daha gözəl alındı və səslərin çıxarılması daha yüngül oldu [4]. Alətin əsas səsini yarımton yüksəldən ”dis” klapanı meydana gəldi və başqa kiçik əlavələr oldu. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi əvvəl barmaqlar üçün 6 oyuq var idi. Baxin və Hendelin dövründə fleytanın XVII , XVIII əsrin son 3-cü yarısında alətin əsas səs sırası yeni klapanlar əlavə etməklə çatışmayan xromatik səslərlə tamamlandı [5]. Təsadüfi deyil ki, bizdən çox-çox uzaq dövrlərdə belə fleyta, arfa və klavesinlə yanaşı ən geniş yayılmış konsert alətlərindən biri hesab olunmuşdur. XVIII əsrin sonuna qədər praktiki olaraq hər iki növ fleytadan - eninə və uzununa fleytadan istifadə olunurdu. Avropa simfonizminin tələbinə görə uzununa fleyta, daha parlaq səsi və dinamik gücü olan eninə fleyta tərəfindən sıxışdırılmaga başladı. Fleytanın quruluşunda ən radikal dəyişikliyi alman fleytaçi-virtuozu və bəstəkarı Teobald Byom (1794-1881) etmişdir. Məlumdur ki, Byomun etdikləri dəyişikliklər, ingilis Qordonun ideyalarının inkişafı və davamı idi. Amma bu inkişaf heç də alman musiqiçisinin xidmətlərini kiçiltmir. Byomun təcrübəsi bir çox musiqi alətlərinin rekonstruksiya olunmasında istifadə olunmuşdur. Fleytanı rekonstruksiya etməzdən əvvəl Teobald Byom alətin dəqiq menzurasını müəyyən etdi. Öz hesablamalarında oyuq və klapanların rahat, əlverişli yerləşməsini deyil, rezonansın akustik prinsiplərini əsas götürmüşdür. Byom alətin silindrik lüləsini və konusşəkilli başlığını yenidən hazırladı. Əksəriyyət hissələr metaldan hazırlanmışdı. Byomun sistemilə hazırlanmış fleyta, klapan və halqalardan ibarət gözəl bir mexanizmlə təhciz olunmuşdur. Məhz bu sistemə görə barmaqlar üçün oyuqlar lülənin fiziki cəhətdən dəqiq və düzgün paylanmış yerlərində yerləşdirilib. Bu səbəbdən müəyyən səs sırası üçün barmaqların kombinasiyası o qədər sadədir ki, ifaçı belə fleytada çətinlikləri asanlıqla dəf edə bilir [6]. Yeni klapanlı mexanizmi nəinki aplikaturada müəyyən dəyişiklər etməyə imkan verir, eyni zamanda praktiki olaraq bütün zəngulələri tona, yarımtona çevirməyə imkan verir. ( Ən axırıncı reqistrlərdəki zəngulələr istisna olmaq şərtilə) . XVII əsrin 2-ci yarısından XIX əsrin əvvəlinə qədər orkestr fleytası D-dur tonallıgında, intonasiyasında qurulurdu [7]. Byom fleytasının belə konstruksiyası sayəsində əvvəlki tip fleytalarla müqayisədə, bu fleyta böyük diapazona, daha dolu, tam səsə, daha təmiz intonasiyaya, sadə, yüngül səs çıxarmaq qabiliyyətinə və bütün tonallıqlarda böyük ifaçılıq sərbəstliyinə malik idi. Lakin Byom fleytasının bütün üstünlüklərinə baxmayaraq uzun müddət hamı tərəfindən rəgbət qazanmamışdı. Ancaq XIX əsrin sonunda Byom fleytasından bütün simfonik orkestrlərdə istifadə etməyə başladılar [8]. Beləliklə, fleyta simfonik orkestrin ən orijinal, özünəməxsus alətlərindən birinə çevrildi. Bu alət ən parlaq səslənmək qabiliyyətinə, maraqlı koloritə istər sərbəst planda, istərsə də başqa musiqi alətlərilə vəhdətdə müxtəlif reqistrlərdə hər dəfə sanki başqa cür səslənmək qabiliyyətinə malik bir musiqi alətidir. Bütün bu keyfiyyətlər fleytani müxtəlif, çox zaman əks qütblərdə yerləşən (bir- birinin əksi olan) bədii məsələlərin həllində istifadə etməyə imkan verir. Məhz, bu keyfiyyətlər müxtəlif dövrlərdə, müxtəlif milli və yaradıcılıq məktəb-lərinə mənsub olan bəstəkarları fleytaya böyük diqqət verməyə sövq edirdi. Sonda fleyta haqqında Aristotelin bir fikrini qeyd etmək istəyirəm : “Fleyta insan ruhuna pis təsir edir- çünki o, insanı həddindən artıq həyəcanlandırır.” 223 Azərbaycan bəstəkarları da öz yaradıcılıqlarında fleyta alətinə xüsusi yer vermişlər. Üzeyir hacıbəyov, Soltan Hacıbəyov, Cövdət Hacıyev, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Tofiq Quliyev, Arif Məlikov və digər bəstəkarlar öz simfonik əsərlərində fleytanın imkanlarindan itifadə edərək onun üçün xüsusi partiyalar yazılmış, həm də solo alət kimi istər iri həcmli sonatalar, konsertlər, istər kiçik həcmli pyeslər, miniatürlər və başqa əsərlərlə yaradıcılıq arxivlərini zənginləşdirmişlər [9]. ƏDƏBİYYAT 1. Artaud Y., Geay G. Paris: Editions Joberts and Musicales Transatlantiques,1980, 131 p. 2. Bartolozzi B. New Sounds for Woodwinds Text. Bruno Bartolozzi / translated and edited by Reginald Smith Brinle. London: Oxford University Press, 1967 3. Dick, R. Circular Breathing for the Flutist. Text.R. Dick. New York: Multiple Breath Music C ompany, 1987 4. Dick, R. The other flute. A Performance Manual Contemporary Techniques Text. R. Dick. N ew York: MultipleBreath Music Company, 1989. - 144 p. 5. MitropoulosBott, C., Levine, C. The Techniques of Flute Playing/ Die Spieltechnik der Flote Text./ Levine, Carin, and Christina Mitropoulos-Bott. Kassel: Barenreiter, 2002 6. Мутузкин И.А. Экспериментальная флейта в музыке ХХ века. Дисс. <...> канд. иск. НГК (а) им. М.И. Глинки.Нижний Новгород, 2009. 176 с. 7. Новые приёмы игры на флейте. Составитель, автор методической части доцент О. И. Та нцов. Издат. МГК им.П.И. Чайковского. - М., 2011. 80 стр. ISBN: 978-5-89598-239-6 8. Çukerman. Musiqi alətləri .M -1968 9. İskəndərov Ə. Fleyta Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığında. Bakı-1971 ABSTRACT Nazila Qardashbayova The most ancient by origin musical tools flutes The flute- is one of the most ancient by origin wind musical instruments. Around the world there are only seven thousand masters of playing a flute. And really a profession rather rare, most of performers is concentrated in France, the USA and Russia. Now a lot of things become in Russia to popularize this type of the tool. The world of music of a flute is also diverse, as well as the flute is diverse, there are more than thirty types and kinds of this musical instrument. In the course of training in playing a flute the ear for music, feeling of a metrorhythm, the correct performing breath develops. Unlike other wind instruments, at a flute sounds are formed as a result of an air stream rassekaniye about a side, instead of uses of a uvula. The musician playing a flute usually is called as the flutist. РЕЗЮМЕ Saida Mammadova, Назиле Гардашбекова Самых древних по происхождению музыкальных инструментов-флейта Флейта — является одним из самых древних по происхождению духовых музыкальных инструментов. Во всём мире насчитывается всего семь тысяч мастеров игры на флейте. И действительно профессия достаточно редкая, большинство исполнителей сосредоточено во Франции, США и России. Сейчас многое делается в России, чтобы популяризировать этот вид инструмента. Мир музыки флейты так же многообразен, как и многообразна сама флейта, насчитывается более тридцати видов и разновидностей данного музыкального инструмента. В процессе обучения игре на флейте развивается музыкальный слух, чувство метроритма, правильное исполнительское дыхание. В отличие от других духовых инструментов, уфлейты звуки образуются в результате расс екания потока воздуха о грань, вместо использования язычка. Музыкант, играющий на флейте, обычно именуется флейтистом. НДУ-нун Елми Шурасынын 23 sentyabr 2016-cı ил тарихли гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01). Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|