241
XIII əsrdə çəkilmiş oymada minarələrin üst hissəsinin yıxılmış olduğu görülməkdədir. Qalan
bir neçə mukarnas yuvasına söykənərək kəmər altlarının mukarnaslı olduğu aydın olur. Kəmərlərin
altında gövdənin üst tərəfindəki bəzəmə qalıqları, burada kaşı ilə bəzənmiş bir bəzəmə qurşağının
varlığını göstərir. Ancaq kaşıların hamısı tökülmüş vəziyyətdədir. Minarələrdən Şərqindəki gövdəsi
üzərində bir-birinə sarılmış yiv, digərində isə paxlava motivləri işlənmişdir. Bəzəmələr, kərpiclər
arasına yerləşdirilmiş firuzə rəngli kaşılarla işlədilmişdir.
Şəkil 3.Ərzurum Qoşa minarəli mədrəsənin giriş baştağı, daş və kaşı bəzəkləri
Tac qapının üzərinə işlənən ikisi də yan üzlərdə olan cəmi dörd panonun dördündə də ortaq
ünsür, həyat ağacı motivləri işlənmişdir. Düzbucaqlı formalı çərçivələr içərisində işlənmiş bu
panolarda fasadda olan ikisində üstdə cüt başlı bir qartal və iki əjdəha fiquru ilə diqqəti
çəkməkdədir. Şərqdəki minarə gövdəsi üzərində sarılmış yivlər, cənubda isə paxlava şəkilli bəzək
görülməkdədir. Bu bəzək, şirsiz kərpiclər arasına yerləşdirilməklə, firuzə rəngli kərpiclərlə
hörülmüşdür (11, s.98).
Mədrəsənin şimalında olan giriş portalının cəbhə künclərinə doğru getdikcə, fərqli memarlıq
ünsürləri gözə çarpır. Fasad künclərinin təxminən 2 m daxili qisiminə yerləşdirilən payandalar
bəzəməsi, sadə bir görünüşdədir. Ön sahə künclərinin iki ucuna yaxın seqmentdə yarım dairə
profilli bir payanda (dəstək qülləsi) diqqət çəkər. Mədrəsə cəbhəsindəki simmetriya qayğısı, digər
memarlıq ünsürlərdə də görülməkdədir. Fasadda qərb tərəfdə olan məscid pəncərəsi ilə şərq
istiqamətdə olan məscid pəncərəsi ilə çeşmənin yerləşdirilməsi simmetriyası əsas alınmışdır.
Fasadda sıx bəzəmələrlə, hərəkətli bir görünüşlə sərgilənən, hərəkətli və son dərəcə sadə edilmiş
fəsad yan tərəfləri ilə uyğunlaşdırılmağa çalışılmışdır (7, s. 48).
Şəkil 4.Ərzurum Qoşa minarəli mədrəsənin stalaktit giriş baştağı (Aydın, 2008)
Qoşa minarəli mədrəsə üç mərtəbəli bir nizama sahib olub, üstü açıq bir həyət ətrafında
otaqlar sıralanmışdır. Mədrəsənin qərb qanadında ölçülərlə eyni olan hücrə var. Bunun da təxminən
242
2,75x4,25 ölçülərindəki hücrələri üstü beşik tağla örtülü olub, qapı ərazisinə açılan bir kiçik
pəncərəli hücrələr yer almaqdadır. Mədrəsənin şərq divarında isə cənub şimal istiqamətində xaricə
doğru bir genişləmə diqqəti çəkir. Şərq divarının iki yanlarında hücrələrin uzunluqlarının arasında
fərq meydana gəlmişdir. Şimali cənub istiqamətində xaricə doğru bir genişləmə görülür. Şərq
divarında isə səkkiz hücrə vardır. Qərb divarında hücrələr kimi bu hücrələr də qapı başında kiçik
pəncərələrdə işıqlandırılır. Mədrəsənin cənub şərq küncündə iştirak edən hücrələrin ölçüləri
digərlərindən daha geniş (4,60) olub, bu hücrələrin tağları iki qat yüksəkliyindədir. Bu hücrələrin
işıqlandırılması üst qat çardağa açılan bir pəncərə vasitəsilə təmin edilir (6, s.11).
Yer qatındakı hücrələrin hər biri fərqli olmaq üzrə, mukarnaslarla, silmələr və həndəsi
formalı yelənlə elə, gülbəzəklərlə bəzənmişdir. Həyətdə olan şərq və qərb eyvanları, iki qitədə
hakim şəkildə yüksəldilmiş olub, şərq eyvanı ulduz formalı tağ, qərb eyvanı çarpaz tağla
örtülmüşdür. Bu eyvanların başlanğıc kəmərləri bir basdırma sütun üzərinə oturdulmuşdur.
Başlanğıc kəmərlərinin həyətə baxan üzləri də dörd ədəd bəzəkli yelənlə örtülmüşdür.
Şəkil 5. Ərzurum Qoşa minarəli mədrəsə, Şərq eyvanındakı ulduz təsviri (Aydın,2008)
Şimali ön sahədə olan daxili eyvan da memarlıq quruluş etibarı ilə yan eyvanlara bənzəyir,
ayrıca sadə bir görünüşə malikdir. Cənubdakı eyvandan fərqli olaraq qalan yan divarları iki çardaq
pilləsi formasındadır. Ana eyvan önündəki pillələrdə beş-beş bəzək yeləni vardır. Bunlardan bir
qismi kəmərin daxilini izləməkdə, bir qisimi də kəmərin ətrafında çərçivə meydana gətirməkdədir.
Üst qatın planı da, zəmin qatın təkrarı kimidir. Hücrələr ayrı nərdivanlardan çıxılan dörd bloka
ayrılmışdır. Hər blok müstəqil bir bütünlük içindədir. Bu qat fasadları ayaqda tutan sütunlar, aşağı
qatın çardaq sütunlarının üstündə dayanır. Rəvan tağlar çox sadə görünüşlüdür (6, s.12).
Şəkil 6.Ərzurum Qoşa minarəli mədrəsə künbəzinin həndəsi hörgülü bəzəməsi (Aydın, 2008,)
Cənubi eyvanın dib divarına bitişik olan künbəz; gövdəsinin xarici səthi hər biri digərindən
kaval simlərlə ayrılmış on iki küncdən meydana gəlmişdir. Künc arasında qalan lövhələr alt
qisimlərində olan böyük pəncərələr, içdən və xaricdən əhatə edilmişdir. Bu sağır kəmərlərin
ayaqları bir basdırma sütuna oturdulmuşdur (6, s.13). Şişuclu künbəzi on iki yarımsilindirə