Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №4(78) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №4 (78)

65 
 
    13. Щека Ю. В. Практическая грамматика турецкого языка. Москва: АСТ: Восток-     
          Запад,  2007,  666 с. 
    14. Дудина Л. Н. Турецкий язык (учебное пособие). Баку: Азербайджан, 1993, 390 с.  
    15. Грамматика хакасского языка. Москва: Наука, 1975, 418 с.   
    16. Грамматика современного якутского ллитературного языка. Москва, Наука,      
          1982,496 с. 
    17. Гатиатуллина З. З. Сравнительная типология родного (татарского) и английского    
          языков. Казань, 1979, 109 с.  
    18. Грамматика ногайского языка. Часть первая. Фонетика и морфология. Черкесск:    
      Карачаево-Черкесское отделение Ставропольского книжного издательства, 1973, 320 с. 
     19. Yusif Seyidov. Azərbaycan dilinin qrammatikası. Morfologiya (nəzəri kurs, ikinci nəşri).   
           Bakı, Bakı  Universitetinin nəşriyyatı, 2002, 371 s.  
     20. İbrahimov Hüseyn. Seçilmiş əsərləri. Bakı: Gənclik, 1998, 422 s. 
     21. Məmməd Araz. Seçilmiş əsərləri. Bakı: Şərq-Qərb, 2010, 656 s. 
     22. Rafiq Babayev. Zühur. Bakı, Yurd, 1999, 100 s. 
                                                                               
 
ABSTRACT 
                                          Shirmammad Qulubayli 
The category of possessiveness in modern Azerbaijani  
as a functional-semantic field 
 
This article deals with the category of possessiveness in modern Azerbaijani as a functional-
semantic field. Here the notion of possessiveness is not looked only as a morphological category, 
i.e. not only the morphological, but the other means of expression of the notion of possessiveness 
are dealt with  in  a nutshell. Reviewing the linguistic literature on  the notion of possessiveness  in 
Azerbaijani  and  other  Turkic  languages  the  author  arrives  at  a  conclusion  that  analysis  of 
possessiveness  as  a  morphological  category  covers  neither  the  plan  of  content,  nor  the  plan  of 
expression of this linguistic notion. 
The author shows that application of the theory of field enables to generalize both the main 
variants  of  meaning  of  this  microstructure  and  different  means  of  its  expression  (morphological, 
syntactical, morphological-syntactical).  
 
РЕЗЮМЕ 
                                                                                   Ширмаммад Гулубайли 
Категория принадлежности в современном Азербайджанском 
языке как функционально-семантическое поле 
Статья посвящена анализу категории принадлежности в современном Азербайджанском 
языке  как  функционально-семантическое  поле.  Здесь  понятие  принадлежности  не 
рассматривается только как морфологическая категория,  т. е. не только морфологический, но и 
другие  способы  выражания  этого  понятия  становятся  объектом  исследования  в  какой-то 
степени. Рассматривая лингвистическую литературу в современном азербайджанском языке и 
других  тюркских  языках  автор  приходит  к  выводу,  что  анализ  принадлежности  как 
морфологическая  категория  не  дает  возможность  охватывать  плана  содержания  и  выражения 
этого лингвистического понятия. 
Автор  показывает,  что  исследоварие  принадлежности  на  основе  теории  поля  дает 
возможность обобщать  как основные инвариантные значения, так и разноуровневые  средства 
выражения  (морфологическое,  синтаксическое,  морфологическо-синтаксическое)  этой 
микроструктуры.  
 
      НДУ-нун  Елми  Шурасынын  23  sentyabr  2016-cı  ил  тарихли 
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01). 
      Məqaləni çapa təqdim etdi: AMEA-nın müxbir üzvü Ə.Quliyev 
 

---

66 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 4(78) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 4 (78) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 4 (78) 
 
 
İSRAFİL BABAYEV 
Naxçıvan Universiteti 
[e-mail]  
UOT:81 
         AZƏRBAYCAN VƏ İNGİLİS DİLLƏRİNDƏ ZƏRFİN TƏDQİQİNƏ DAİR 
 
       Açar  sözlər:  zərf,  zərflərin  təsnifatı,  sintaktik,  semantik  və  morfoloji  yol,  hərəkətin  əlaməti, 
zərfləşmə 
Key  words:  adverb,  semantic-morphological  way,  quantity  adverbs,  the  quality  of  action, 
conversion, adverbialisation 
Ключевые  слова:  наречие,  семантико-морфологический  способ,  количественные 
наречия, признак действия, конверсия, адвербилизация 
 
       Azərbaycan dilində zərf yaranış etibarı ilə digər nitq hissələrindən çox-çox sonralar meydana 
çıxmış  və  müasir  dilimizin  leksik  sistemində  mühüm  yer  tutur.  Başqa  nitq  hissələrindən  yaranan 
zərflər  bu  gün  bəzi  nitq  hissələri  ilə  qarışıq  salınır.  Bunun  əsas  səbəbi  Azərbaycan  dilində  zərfin 
sintaktik  baxımdan  müəyyənləşdirilməsidir.  Belə  ki,  zərflər  təkcə  sözün  cümlə  daxilində  daşıdığı 
sintaktik vəzifəsinə görə deyil, həm də semantikasına və semantik-morfoloji xüsusiyyətlərinə görə 
müəyyənləşir.  Bu  xüsusiyyətlərin  hər  biri  zərfin  başqa  nitq  hissələri  ilə  müqayisə  oluna  bilməsi 
üçün əsas meyarlardır. 
       Sintaktik  prinsipə  görə,  feldən  əvvəl  gələn  bütün  sifətlər  cümlədə  işlənmə  yerindən  asılı 
olaraq  həm  də  zərfdir.  Deməli,  sintaktik  prinsip  əslində  zərf  ilə  zərflik  arasında  mövcud  olan 
qrammatik sərhədi aradan qaldırır. 
     Zərfin öyrənilməsində tətbiq edilən semantik prinsipə görə isə cümlədə işlənmə yerindən asılı 
olmayaraq  iş  və  hərəkətin  keyfiyyətini,  əlamətini,  zamanını,  yerini  ifadə  edən  bütün  sadə  sözlər 
zərfdir.  
Məsələn;  ertə,  indi,  irəli,  birgə,  yuxarı  və  s.  Bu  prinsipin  tərəfdarları  zərfə  aid  etdikləri 
bütün  kök  sözləri  eyni  zamanda  isim  kimi  qəbul  edirlər.  Deməli,  semantik  prinsip  də  dilimizdə 
zərfin əsas mahiyyətini açmağa imkan vermir.  
       Son  zamanlar  Türk  dillərində  zərfi  semantik,  semantik-morfoloji  prinsip  əsasında  tədqiq 
etməyə meyl artmışdır. Bu prinsipə görə, sözün cümlədə işlənmə  yeri deyil, lüğəti mənası, əmələ 
gəlmə  yolları ön plana çəkilir. Bu yeni prinsip zərfin başqa müstəqil nitq hissələri arasında  yerini 
müəyyənləşdirməyə daha çox imkan verir. (5,s.387). 
        Azərbaycan  dilində  zərfi  tədqiq  edən  və  araşdıran  dilçi  alimlərdən  Ə.  C.  Şükürov, 
M.Qiyasbəyli,  Y.  Seyidov,  M.  Hüseynzadə,  S.  Abdullayeva,  S.  Cəfərov  və  başqaları  zərfi 
Azərbaycan  dilində  müstəqil  nitq  hissələrindən  biri  kimi  vermişlər.  Bu  tədqiqatçılara  görə  zərfin 
müstəqil bir nitq hissəsi kimi formalaşması başqa nitq hissələrinin inkişafı ilə sıx surətdə bağlıdır. 
Zərflər  dilin  inkişafı  prosesində    müntəzəm  olaraq    yeni  sözlər,  söz  birləşmələri  və  idiomatik 
ifadələrin hesabına artır, inkişaf edir. Başqa nitq hissələrinə mənsub olan sözlər, söz birləşmələri öz 
leksik-qrammatik mənalarını qismən yaxud tamamilə itirərək zərfə çevrilirlər. 
      Ə.C.Şükürova görə  zərfləri  başqa nitq hissələrindən fərqləndirən xüsusiyyətlərdən biri  onun 
hallara görə dəyişməməsidir. Deməli, şəxsə və kəmiyyətə görə dəyişmə və uzlaşma hadisələri də bu 
qrammatik  kateqoriya  üçün  yaddır.  Bu  kimi  xüsusiyyətlərinə  görə  zərf  köməkçi  nitq  hissələrinə 
daha çox uyğun gəlir, lakin özünəməxsus lüğəti mənaya və sözdüzəldici şəkilçi formalarına malik 
olduğuna görə həmin nitq hisssələrindən fərqlənir.(5,səh.387) 
      Ümumi  dilçilikdə  zərfin  əsas  əlamətlərindən  biri  onun  qrammatik  cəhətdən  dəyişməzliyi 
hesab olunur. Zərf olan sözlər əgər qrammatik dəyişikliyə məruz qalırsa, məsələn hallanırsa, bu o 

---