Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №4(78) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №4 (78)



Yüklə 5,04 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə33/121
tarix13.11.2017
ölçüsü5,04 Kb.
#10058
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   121

69 
 
2.
 
 Sözlərin  müəyyən  şəkilçilər,  şəkilçiləşmiş  qoşma  və  ədatla  işlənərkən  zərfləşməsi; 
Bunlara  yayda,  qışda,  səhərdən,  könüldən,  məhəbbətlə,  həyəcanla,  səslə,  məncə,  bizcə  isim  və 
əvəzlikləri; bərkdən, ucadan, gizlincə, elmi (danışmaq), duzsuz, aylıq çıxmaq və s sifətləri; üçlükdə, 
birdən  (həll  etmək)  və  s.  sayları  misal  göstərmək  olar.  Müəllif  göstərir  ki,  bu  sözlərdən  sürətlə, 
həyəcanla, birdən, sevincək və s. sözlər tam zərfləşə bilmişlər. 
3.
 
 Söz birləşmələrinin zərfə çevrilməsi. Müəllif bunları üç qrupa ayırır.  
a)  Sabit  söz  birləşmələrinə  yaxınlaşan  vahidlərin  zərfləşməsi.  Məsələn;  sinə  dolusu, 
gözüyumulu, arabir, axşamçağı və s
b)  Sərbəst  söz  birləşməsinə  yaxınlaşan  vahidlərin  zərfləşməsi.  Məsələn;  bu  gün,  o  zaman, 
gələn il, bu ay, beş ay və s. 
c)  təkrarlı  birləşmələrin  zərfləşməsi.  Gülə-gülə,  dəstə-dəstə,  addım-addım  və  s.  (2.  Səh.  57-
59) 
 4. İngilis dilində zərfin yaranma prosesi. 
     İngilis dilində zərflər isim, sifət və başqa nitq hissələrinə suffikslər və prifikslər artırmaqla 
ya da aqqlütinativ yolla düzəlir. 
a)  İngilis  dilində  zərflər  isimlərin  köklərinə  suffikslər  və  prifikslər  artırmaqla  yaranır. 
Zərflərin yaranmasında iştirak edən əsas prifikslər bunlardır.-a; -as; -in; və s. Bu prefikslər sifətlərin 
önünə artırılaraq düzəltmə zərf əmələ gətirirlər. Andrev Carstairs McCarthy-yə görə sifətlərə ən çox 
artırılan və ən məhsuldar  suffiks –ly; suffiksidir. Məsələn; quickly, slowly; (11,səh48)  
   İsimlərin və başqa nitq hissələrinin kökünə artırılaraq zərf düzəldən digər şəkilçilər də var. 
Məsələn:  –wise  (clockwise);  -ward(s)  (homewards,  seawards,  afterwards);    -way(s);  (sideways, 
crossways, likeways); –fold; (tenfold) və s.   
-ward(s); -way(s); suffiksləri sözlərə -s şəkilçisiz qoşulduqda onları sifətlərdən fərqləndirmək 
çətin  olur.    –ly;  suffiksi  ilə  düzələn  bəzi  düzəltmə  zərflər  bəzən  sifətlərlə  eyni  mənaya    malik 
olurlar. Məsələn; cheep, cheaply; rough, roughly; və s. Onların bəziləri isə tamamilə fərqli mənalara 
sahib olurlar. Məsələn: It’s a hot day. Joe hotly denied the accusation.  
b)  Bir  çox  tərz  bildirən  zərflər  –ly  suffiksi  olmadan  konversiya  yolu  ilə  sifətlərdən  əmələ 
gəlir. Onların sifət yaxud zərf olduğunu sintaktik funksiyasına görə müəyyən etmək mümkün olur. 
Məsələn: hard, far,  near, straight, east və s. 
c)  İngilis  dilində  başqa nitq  hissələri  ilə  birləşərək  düzələn  zərflərə  də  rast  gəlinir.  Sifətlərlə 
eyni  formaya  malik  olan  zərflərdən  başqa,  elə  zərflər  vardır  ki,  onlar  sözönülərlə  fellərin 
birləşməsindən yaranır və bu birləşmələr ”Phrasal verbs” feli birləşmələr adlanır. Məsələn: put up 
with (tolerate), bring about (cause) və s. Bəzi sözönülər vardır ki, onlar eyni zamanda sadə zərflər 
kimi işlədilə bilər. Məsələn: through, back, over, across və s. 
Məqalədə  bu nəticəyə gəlirik ki, Azərbaycan dilində olduğu kimi, ingilis dilində də zərf isim, 
sifət,  say,  əvəzlik  və  fellərə  nisbətən  gec  yaranmış  bir  nitq  hissəsi  olduğu  üçün  özündən  əvvəl 
mövcud olan nitq hissələri hesabına, əsasən morfoloji yolla və başqa nitq hissələrindən konversiya 
yolu ilə, adverbiallaşma vasitəsilə yaranmış və yaranmaqdadır.  
 
ƏDƏBİYYAT 
1.  Azərbaycan dilinin qrammatikası. I hissə. Azərbaycan EA nəşri. Bakı: 1960. 
2.  Cəfərov C.Ə. Zərf və müvəqqəti zərfləşən sözlərin tədrisinə dair. Lenin adına APİ-nin “Elmi 
Əsərləri” №5. 1976 
3.  Hüseynzadə M. Müasir Azərbaycan dili. Bakı: 1983 
4.  Hüseynzadə M. Müasir Azərbaycan dili. Morfologiya. Bakı: 1973 
5.  Müasir Azərbaycan dili (II cild). Morfologiya. “Elm” nəşriyyatı, Bakı: 1980 
6.  Müasir Azərbaycan dili. (XI cild). “Elm” nəşriyyatı. 1980 
7.  Müasir Azərbaycan dilinin qrammatikası. Azərbaycan EA nəşri. 1951. 
8.  Cəfərov S. Azərbaycan dilində söz yaradıcılığı. Azərbaycan Universitei nəşriyyatı. Bakı: 1960 
9.  Seyidov Y. Əsərləri on beş cilddə. IX cild. Bakı: 2010 
10. Шукюров А. Дж. Наречие в Азербайджанском языке. Автореферат кандидатской      
      диссертации. Баку: 1966 


70 
 
11. Грамматика Азербайджанского Языка. Издателства “Елм”. 1971 
12.  Carstairs  M.  A.  (2002:48).  An  Introduction  to  English  Morphology:  Wordsand  their 
structure. Edinburgh University Press  
13. Kabashi, J. (2000). English “Grammar: Morphology. Prishtina: The University of Prishtina.  
14. Eastwood, J. (1999). Oxford Practice Grammar. Oxford University Press.  
15.  Quirk,  R.  and  Greenbawm,  S.  (1990).  A  Student’s  Grammar  of  the  English  Language, 
Longman.  
  16. Baskervill, W. M. & Sewell, J. W. (1896). An English Grammar. Longman. Gmbh Hamburg                                                                
 
ABSTRACT 
Israfil Babayev 
About the investigation of adverb in Azerbaijani and English  
        In this article it is dealt with the formation of adverbs later than the other parts of speech in 
Azerbaijani and English and the place of adverbs in the lexical system of Azerbaijani and English 
languages  is  clarified.  The  importance  of  syntactical,  semantical,  and  semantic-morphological 
principles  are  taken  into  consideration.  The  linguist-scientists  who  investigated  adverb  in 
Azerbaijani such as A. J. Shukurov, M. Qiyasbeyly, Y. Seyidov, M. Husseynzadeh, S. Abdullayeva
J.  Jafarov    and  others  are  mentioned  and  some  samples  from  their  works  are  presented.  The 
grammar  books  written  by  some  English  scientists  Baskerwell  and  Sewell,  John  Eastwood, 
Randolph  Quirk  and  Sidney  Grenbawn  and  others  are  investigated.    The  books  under  the  title  of 
“Modern Azerbaijani Language” prepared by the Academy of Sciences of  Azerbaijan in different 
years are investigated and the semantical types of adverbs are learned. 
      In  comparison  of  English  the  formation  of  adverbs  by  morphological  ways  in  Azerbaijani 
language is emphasised. Besides this, it is not excepted the formation of adverbs from other parts of 
speech  by  conversion  and  adverbialisation.  The  author  comes  to  the  conclusion  that  the  adverbs 
have been formed  later  than the other parts of speech and are being formed on the account of other 
parts of speech by conversion and adverbilisation.  
 
РЕЗЮМЕ 
                                                          Исрафил Бабаев  
О расследовании наречием на Азербайджанском и английском языках 
        В этой статье рассматривается формирование наречий позже, чем в других частях речи 
на  азербайджанском  и  английском  языках  и  место  наречий  в  лексической  системе 
азербайджанском  и  английском  языках  уточняеться.  Важность  синтаксических, 
семантических  и  семантико-морфологические  принципы  принимаются  во  внимание. 
Лингвист-ученые,  исследовавшие  наречия  на  азербайджанском  языке,  такие  как  А.  И. 
Шукуров,  М.  Гiяsbeйlи,  Ю.  Сеидов,  М.  Гусейнзaдe,  С.  Абдуллаева,  J.  Джафаров  и  другие 
упоминаются  и  некоторые  образцы  из  их  работ  представлены.  Грамматические  книги, 
написанные некоторыми английскими учеными Baskervell и Сьюэлл, Джон Иствуд, Randolph 
Quirk  и  Сидни  Grenbaun  и  другие  исследуются.  Книги  под  названием  «Современный 
азербайджанский  язык»,  подготовленный  Академии  Наук  Азербайджана  в  разные  годы 
исследуются  и  семантические  типы  наречий  изучены.        В  сравнении  английского  языка 
образование  наречий  морфологическими  способами  на  азербайджанском  языке 
подчеркивается.  Кроме  того,  формирования  наречий  из  другими  частями  речи  по  путьями 
конверсия  и  адвербиализацией  не  исключаеться.  Автор  приходит  к  выводу,  что  наречия 
были сформированы позднее других части речи и на счет других частей речи формируются 
по путъем конверсией и адвербилизацией. 
 
      НДУ-нун  Елми  Шурасынын  23  sentyabr  2016-cı  ил  тарихли 
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01). 
      Məqaləni çapa təqdim etdi: AMEA-nın müxbir üzvü Ə.Quliyev 
 


Yüklə 5,04 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   121




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə